Sabaq boıymen qorektik zattardyń qozǵalýy. Sabaqtyń túrózgeristeri
Kúndelikti jospar bıologıa 6 synyp
Sabaq: 13
Taqyryby: §14. Sabaq boıymen qorektik zattardyń qozǵalýy
§15. Sabaqtyń túrózgeristeri
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdiligi – ósimdiktiń vegetatıvti múshesi – sabaq, onyń boıymen qozǵalatyn organıkalyq jáne beıorganıkalyq zattardyń mánisin, sabaqtyń túrózgeris túrlerin, olardyń ózindik erekshelikterin oqýshy tulǵasyna jete túsindirý.
Tárbıeliligi – túrli tárbıelik sharalardyń áserimen oqýshy tulǵasynda jaǵymdy ózgeristerge jetý;
Damytýshylyǵy – pánge, taqyrypqa baılanysty qyzyǵýshylyqtaryn damytý.
Qural - jabdyqtar: plakattar
Sabaqtyń tıpi: qurastyrylǵan
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
Ósý núktesi qaıda bolady, qaı ulpaǵa jatady, qandaı qyzmet atqarady? Sabaqtyń ushynan ósýin dáleldeıtin tájirıbeni túsindirińder. Sabaqtyń boılap ósýin toqtatýǵa bolama ma, bolsa qandaı sharalar qoldanylady?
Shyrpýdy qaı kezde, qandaı maqsatta júrgizedi? Aǵash dińiniń súrek qabaty basqa qabatyna qaraǵanda qalyń bolý sebebi nelikten? Sabaqtyń jýandaýy qandaı ulpaǵa baılanysty?
Jyldyq sheńber qalaı túziledi? Jyldyq sheńberden qandaı qubylystardy baıqaýǵa bolady? Butaqtarǵa jylý, ylǵal jetispeıtin sebebi nede?
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Jospar:
1. Sabaq boıymen sý men mıneraldy tuzdardyń qozǵalýy
2. Sabaq boıymen organıkalyq zattardyń qozǵalýy
3. Túri ózgergen jer ústi sabaqtar.
4. Túri ózgergen jer asty órender
Sý men mıneraldy tuzdardyń qozǵalýy. Tamyrdyń topyraqtan sorǵan mıneraldy zattary tamyrda qalyp qoımaı sabaq boıymen kóterilip jer ústi múshelerine barady. Sý men mıneraldy zattar sabaqtyń qaı qabaty arqyly qozǵalatynymen tanysalyq. Ótken sabaqta berilgen tórtinshi tapsyrmadaǵy tájirıbeni taldaıyq. Tájirıbeden boıalǵan sýǵa salynǵan órkenniń japyraǵymen, gúliniń boıalǵandyǵyn kóremiz. Sabaǵyn ustaramen kóldeneńinen jáne uzynynan teńdeı ekige qaq jaryp qarańdar (ulǵaıtqysh áınekti paıdalanyńdar). Qabyq pen súrek qabaty boıalmaı, tek súrek qabatynyń boıalǵany baıqalady. Bul tájirıbeden sý men mıneraldy tuzdar sabaqtyń súrek qabatymen qozǵalatynyn bilemiz.
Sýdyń sabaq boıymen kóterilý jyldamdyǵy árqıly, keıde saǵatyna 20 - 30 sm kóteriledi. Sý men mıneraldy zattardyń súrekpen qozǵalýyn taǵy da mynadaı qarapaıym tájirıbeden kórýge bolady: kez kelgen aǵashtyń eki butaǵyn alyp, biriniń 5 sm - deı etip qabyǵyn ǵana sydyrady (sýǵa salatyn jaǵynan). Ekinshi butaq qabyǵynyń astyńdaǵy súregin (qabyǵy men ortasyndaǵy ózegin qaldyrady) alyp tastaıdy. Ekeýin de ydystaǵy sýǵa salyp qoıady. Kóp uzamaı súregi joq butaqtyń qýrap qalǵany baıqalady. Súregi bar butaq kópke deıin qýramaı, tura beredi.
Organıkalyq zattardyń qozǵalýy. Jaryqta japyraqtaǵy krahmal sýda erimeıtindikten, krahmal kúıinde sabaq boıymen qozǵalmaıdy. Krahmal qantqa aınalýy kerek. Qant sýda jaqsy erıtindikten qabyqtaǵy súzgili tútikter arqyly ósimdiktiń barlyq múshelerine barady. Organıkalyq zattar qabyqtaǵy tin talshyqtary (súzgili tútik) arqyly qozǵalady.
Organıkalyq zattardyń qozǵalysyn baqylaýǵa arnalǵan tájirıbede 1 aı ýaqyt kerek. Uzyndyǵy 15 sm - deı 2 butaq alynady. Birinshisin tómengi ushynan (sýǵa salynatyn jaǵy) 5 sm joǵaryraq jerinen qabyǵyn (enin 3 sm - deı) saqınalap kesedi. Ekinshi butaqty saqınalap kespeı sol kúıinde ydystaǵy sýǵa salyp qoıady. Qabyǵy kesilgen butaqta qosalqy tamyrlar kesilgen jeriniń joǵarǵy jaǵynan shyǵady. Kesilgen jerdiń tómengi jaǵynda tamyrlar paıda bolmaıdy. Qorektik zat kesilgen jerden tómen qaraı óte almaıdy. Al qabyǵy kesilmeı salynǵan butaqta qosalqy tamyrlar butaqtyń ushynan damıdy. Bul organıkalyq zattar tek qabyqpen qozǵalatynyn dáleldeıdi.
Organıkalyq zattar ósimdiktiń óse bastaǵan jas músheleriniń qoregine jumsalady. Qorekke ortaq etpeı kúnbaǵys, júgeri, qyzanaq sıaqty ósimdikterdiń túbinen qaýlap shyqqan artyq órenderin julady. Japyraq qoltyǵynan shyqqan órenderdi de julyp tastaıdy. Mundaı jaǵdaıda júgeriniń sobyǵy, kúnbaǵystyń sebeti óte iri bolady.
Tolyq nusqasyn júkteý
Sabaq: 13
Taqyryby: §14. Sabaq boıymen qorektik zattardyń qozǵalýy
§15. Sabaqtyń túrózgeristeri
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdiligi – ósimdiktiń vegetatıvti múshesi – sabaq, onyń boıymen qozǵalatyn organıkalyq jáne beıorganıkalyq zattardyń mánisin, sabaqtyń túrózgeris túrlerin, olardyń ózindik erekshelikterin oqýshy tulǵasyna jete túsindirý.
Tárbıeliligi – túrli tárbıelik sharalardyń áserimen oqýshy tulǵasynda jaǵymdy ózgeristerge jetý;
Damytýshylyǵy – pánge, taqyrypqa baılanysty qyzyǵýshylyqtaryn damytý.
Qural - jabdyqtar: plakattar
Sabaqtyń tıpi: qurastyrylǵan
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
Ósý núktesi qaıda bolady, qaı ulpaǵa jatady, qandaı qyzmet atqarady? Sabaqtyń ushynan ósýin dáleldeıtin tájirıbeni túsindirińder. Sabaqtyń boılap ósýin toqtatýǵa bolama ma, bolsa qandaı sharalar qoldanylady?
Shyrpýdy qaı kezde, qandaı maqsatta júrgizedi? Aǵash dińiniń súrek qabaty basqa qabatyna qaraǵanda qalyń bolý sebebi nelikten? Sabaqtyń jýandaýy qandaı ulpaǵa baılanysty?
Jyldyq sheńber qalaı túziledi? Jyldyq sheńberden qandaı qubylystardy baıqaýǵa bolady? Butaqtarǵa jylý, ylǵal jetispeıtin sebebi nede?
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Jospar:
1. Sabaq boıymen sý men mıneraldy tuzdardyń qozǵalýy
2. Sabaq boıymen organıkalyq zattardyń qozǵalýy
3. Túri ózgergen jer ústi sabaqtar.
4. Túri ózgergen jer asty órender
Sý men mıneraldy tuzdardyń qozǵalýy. Tamyrdyń topyraqtan sorǵan mıneraldy zattary tamyrda qalyp qoımaı sabaq boıymen kóterilip jer ústi múshelerine barady. Sý men mıneraldy zattar sabaqtyń qaı qabaty arqyly qozǵalatynymen tanysalyq. Ótken sabaqta berilgen tórtinshi tapsyrmadaǵy tájirıbeni taldaıyq. Tájirıbeden boıalǵan sýǵa salynǵan órkenniń japyraǵymen, gúliniń boıalǵandyǵyn kóremiz. Sabaǵyn ustaramen kóldeneńinen jáne uzynynan teńdeı ekige qaq jaryp qarańdar (ulǵaıtqysh áınekti paıdalanyńdar). Qabyq pen súrek qabaty boıalmaı, tek súrek qabatynyń boıalǵany baıqalady. Bul tájirıbeden sý men mıneraldy tuzdar sabaqtyń súrek qabatymen qozǵalatynyn bilemiz.
Sýdyń sabaq boıymen kóterilý jyldamdyǵy árqıly, keıde saǵatyna 20 - 30 sm kóteriledi. Sý men mıneraldy zattardyń súrekpen qozǵalýyn taǵy da mynadaı qarapaıym tájirıbeden kórýge bolady: kez kelgen aǵashtyń eki butaǵyn alyp, biriniń 5 sm - deı etip qabyǵyn ǵana sydyrady (sýǵa salatyn jaǵynan). Ekinshi butaq qabyǵynyń astyńdaǵy súregin (qabyǵy men ortasyndaǵy ózegin qaldyrady) alyp tastaıdy. Ekeýin de ydystaǵy sýǵa salyp qoıady. Kóp uzamaı súregi joq butaqtyń qýrap qalǵany baıqalady. Súregi bar butaq kópke deıin qýramaı, tura beredi.
Organıkalyq zattardyń qozǵalýy. Jaryqta japyraqtaǵy krahmal sýda erimeıtindikten, krahmal kúıinde sabaq boıymen qozǵalmaıdy. Krahmal qantqa aınalýy kerek. Qant sýda jaqsy erıtindikten qabyqtaǵy súzgili tútikter arqyly ósimdiktiń barlyq múshelerine barady. Organıkalyq zattar qabyqtaǵy tin talshyqtary (súzgili tútik) arqyly qozǵalady.
Organıkalyq zattardyń qozǵalysyn baqylaýǵa arnalǵan tájirıbede 1 aı ýaqyt kerek. Uzyndyǵy 15 sm - deı 2 butaq alynady. Birinshisin tómengi ushynan (sýǵa salynatyn jaǵy) 5 sm joǵaryraq jerinen qabyǵyn (enin 3 sm - deı) saqınalap kesedi. Ekinshi butaqty saqınalap kespeı sol kúıinde ydystaǵy sýǵa salyp qoıady. Qabyǵy kesilgen butaqta qosalqy tamyrlar kesilgen jeriniń joǵarǵy jaǵynan shyǵady. Kesilgen jerdiń tómengi jaǵynda tamyrlar paıda bolmaıdy. Qorektik zat kesilgen jerden tómen qaraı óte almaıdy. Al qabyǵy kesilmeı salynǵan butaqta qosalqy tamyrlar butaqtyń ushynan damıdy. Bul organıkalyq zattar tek qabyqpen qozǵalatynyn dáleldeıdi.
Organıkalyq zattar ósimdiktiń óse bastaǵan jas músheleriniń qoregine jumsalady. Qorekke ortaq etpeı kúnbaǵys, júgeri, qyzanaq sıaqty ósimdikterdiń túbinen qaýlap shyqqan artyq órenderin julady. Japyraq qoltyǵynan shyqqan órenderdi de julyp tastaıdy. Mundaı jaǵdaıda júgeriniń sobyǵy, kúnbaǵystyń sebeti óte iri bolady.
Tolyq nusqasyn júkteý
