InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń qazirgi salyq júıesi salyqtardy qurý men alýdyń naqty ádisterin anyqtaıdy, salyqtyń tıisti elementteri arqyly salyq salýdyń tártibin belgileıdi.

Salyq elementteri - -bul memlekettiń zań ak aktilerimen anyqtalatyn salyqtyń qurylý prınsıpteri men salyq salýdy uıymdastyrý.

Negizgi salyq elementterine mynalar jatady:

• salyq sýbektisi;
• salyq salynýshy;
• salyq obektisi;
• salyq bazasy;
• salyq salý birligi;
• salyq stavkasy;
• salyq jeńildikteri;
• salyq tóleý merzimi men tártibi;
• salyq tóleýshiler men salyq organdarynyń mindetteri men quqyqtary;
• salyq tóleýdi baqylaý;
• salyq zańdaryn buzǵany úshin sanksıalar jáne t.b.

Salyq sýbektisi nemese salyq tóleýshi.  Ol - zań boıynsha salyq tóleý mindettiligi júktelgen tulǵa, alaıda naryq mehanızmi arqyly salyq aýyrtpalyǵy basqa tulǵaǵa – salyq salynýshyǵa aýdarylýy múmkin.

Salyq salynýshylar – naqty salyq aýyrtpalyǵy (salyq júktemesi) túsetin jeke tulǵalar, túpkilikti salyq tóleýshiler (salyqtyń eń sońǵy, naqty tóleýshisi), ıaǵnı memleket azamattary.

Salyq obektisi. Salyq tóleýshige salyq tóleý mindettiligin júkteıtin quqyqtyq faktiler jıyntyǵy (derek, is-qımyl, jaǵdaı, oqıǵa). Múlik pen is-áreketter salyq obektileri jáne salyq salýǵa baılanysty obektiler bolyp tabylady, olardyń bolýyna baılanysty salyq tóleýshiniń salyqtyq mindettemesi týyndaıdy.

Salyq bazasy. Salyq bazasy – salyq salý obektisi men salyq salýǵa baılanysty obektiniń qundyq, zattaı nemese ózge de sıpattamalary, olardyń negizinde búdjetke tólenýge tıis salyqtar jáne basqa da mindetti tólemderdiń somasy anyqtalady.

Salyqtyń negizgi bazasy mynalar bolyp tabylady:

 - tabysqa salynatyn salyq. Buǵan korporasıalyq jáne jeke tabys salyǵy jatady;

-  taýarlarǵa salynatyn salyqtar. Olar qosylǵan qunǵa salynatyn salyqtardy, keden bajdaryn biriktiredi;

-  kapıtalǵa salynatyn salyq. Oǵan jer salyǵy, múlikke salynatyn salyq jáne basqalary jatady.

Salyq salý ólshem birligi – salyq bazasyn sandyq turǵydan kórsetýge paıdalanylatyn salyq salý aýqymynyń ólshem birligi. Mysaly, avtokólik dvıgateliniń qýaty kólik quraldaryna salynatyn salyq aýqymy bolyp tabylady, al qýat at kúshi, kılovatt ólsheminde kórsetilýi múmkin; alań jer salyǵynyń aýqymy bolyp tabylady, bul ir elde túrli ólshemde: gektar, akr, sharshy metr ólshemderinde kórsetiledi; benzınge aksızdi esepteý kezinde lıtr, barel, gallon qoldanylady.

Salyq stavkasy – salyq bazasynyń ólshem birligine absolútti somada nemese prosentpen belgilenetin salyqtyq esepteý mólsheri.

Salyq salý praktıkasynda stavkalar turaqty jáne prosentti bolyp bólinedi.

Turaqty stavkalar – tabys kózine qaramastan salyq salý birligine absolúttik somada belgilenedi (mysaly, munaıdyń 1 tonnasyna, gazdyń 1 tekshe metrine).

Prosenttik stavkalar – salyq bazasyna qaraı alynatyn tabystyń mólsherine baılanysty salyq ólshem birligine salynady.

Prosenttik stavkanyń 3 túri bar:

• úılesimdi;
• progresıvti;
• regressıvti.

Úılesimdi salyq stavkalary – salyq obektisine (onyń mólsherin saralaýdy esepke almaı) birdeı prosenttik qatynasta is-áreket etedi.

Progresıvti stavkalar – salyq salynatyn tabystyń artýyna sáıkes ósip otyratyn salyq stavkalary. Nátıjesinde salyq tóleýshi salyqtyń úlken absolúttik somasyn ǵana emes, sonymen birge onyń úlesin de tóleıdi. Mundaı stavkalar eń aldymen tabysy kóp tulǵalarǵa aýyrtpalyq túsiredi.

Regressıvti stavkalar – tabystyń ósýine qaraı tómendeıdi jáne tabysy kóp tulǵalarǵa tıimdi bolyp keledi, al tabysy az adamdardyń ıyǵyna aýyrtpalyq túsiredi.

Salyq jeńildikteri – zańǵa sáıkes tóleýshilerdi salyqtan tolyq nemese ishinara bosatý. Salyq jeńildikterine mynalar jatady:

salyq salynbaıtyn mınımým – salyq salýdan tolyq bosatylatyn salyq obektisiniń eń az bóligi;

tabystyń eseptelgen somasynan shegeriletin shegerimder (asyraýyndaǵy jandarǵa, múgedekterge – jeke tabys salyǵy boıynsha; kúrdeli qarjylarǵa, áleýmettik obektilerdi ustaýǵa, tabıǵat qorǵaý sharalaryna jumsalatyn shyǵyndardyń somasynan-korporasıalyq tabys salyǵy boıynsha jáne t.b.);

salyq salynatyn tabystyń quramyna enbeıtin soma (mysaly, bosatý kezindegi uıǵarymdy járdemaqy, jeke tabys salyǵy boıynsha ótemaqy tólemderiniń somasy);

salyq salýdyń jekesýbektileri men tóleýshilerdiń sanattary úshin salyq stavkasyn tómendetý.

Salyq jeńildikterine sonymen birge tóleý merzimin uzartý jáne salyq boıynsha beresini esepten shyǵarý da jatady.

Jeńildik kezeńi – salyqtar boıynsha zańmen belgilengen jeńildikterdiń is-áreket etetin ýaqyty.

Salyq tóleý merzimi men tártibi – zańmen belgilengen ádister men salyqty búdjetke aýdarý sharalary. Salyq tóleý tártibi salyqty búdjetke túsirý sharalaryn tártipke keltirý úshin belgilenedi.

Salyq tóleýshiler men salyq organdarynyń quqyqtary men mindetteri - Salyq kodeksiniń jalpy bóliminde berilgen.

Salyqtyq baqylaý – salyq qyzmeti organdarynyń salyq zańynyń oryndalýyn, jınaqtaýshy zeınetaqy qorlaryna mindetti zeınetaqy jarnalarynyń tolyq jáne ýaqytyly aýdarylýyn baqylaýy.

Salyq zańyn buzǵan salyq tóleýshilerge olardyń jasyrǵan somasyn, tómendetken tabystaryn tólettirip alý, salyq zańyn buzý aýyrtpalyǵyna qaraı úlestik ne eselengen kólemde aıyppuldar, búdjetke tólenetin tólemder merzimin ótkizip alǵany úshin ósimder túrinde sanksıalar qoldanylady.

Salyq salý ádisteri

Salyq salý obektilerin esepke alý jáne olardy baǵalaý tásilderine qaraı salyq alýdyń mynadaı tórt ádisi qoldanylady:

-   kadastrlyq;

-   salyq tóleýshiniń deklarasıasy boıynsha;

-   tabysty alý kózinen ustap qalý;

-   patenttik negizde.

Birinshi jaǵdaıda salyqty esepteý men ony alý, salyq salý obektileriniń naqty tabystylyǵyn esepke almaı tabystylyq (jer salyǵy, múlik salyǵy) normasyn kórsete otyryp, olardyń tizimdemesi negizinde júzege asyrylady.

Deklarasıada salyq tóleýshiler tabystyń kólemi, qajetti jeńildikterdi, shegerimderdi kórsetedi jáne salyq somasyn eseptep, tóleıdi. Olar salyqtardyń túrleri boıynsha salyq deklarasıasyn esepti salyq kezeńine sáıkes tapsyryp otyrady. Mysaly, korporasıalyq tabys salyǵyn, jeke tabys salyǵyn, kólik quraldaryna salynatyn salyqty jáne jer salyǵyn tóleýshiler (arnaýly salyq rejimin qoldanatyn zańdy tulǵalardy qospaǵanda) salyq organyna olar boıynsha deklarasıany esepti salyq kezeńinen keıingi jyldyń 31-naýryzynan keshiktirmeı ótkizedi.

Jeke tabys salyǵy boıynsha deklarasıasyn mynadaı salyq tóleýshiler:

-   tólem kózinen salyq salynbaıtyn tabystary barlar;

- turǵyn úı salý men osyndaı qurylys materıaldaryn satyp alýdy júzege asyrǵandar;

-   QR sheginen tys jerlerden tabystar alatyn jeke tulǵalar;

-  QR sheginen tys jerlerdegi shetel bankterindegi shottarda aqshasy bar jeke tulǵalar;

-   QR sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres týraly zań aktilerine sáıkes deklarasıa berý jóninde mindetteme júktelgen adamdar;

-   QR Parlamentiniń depýtattary, sýdıalar tabys etedi.

Áskerı qyzmetkerler men ishki ister organdarynyń qyzmetkerleri jeke tabys salyǵy boıynshadeklarasıany ýákiletti memlekettik organ belgilegen tártippen usynady.

Salyq tóleýshiden salyq deklarasıasyn tabys etýdiń belgilengen merzimine deıin jazbasha ótinish alǵan jaǵdaıda ýákiletti memlekettik organ salyq deklarasıasyn tabys etý merzimin eki aıdan aspaıtyn merzimge uzartýǵa quqyly. Biraq salyq delarasıasyn tapsyrý merzimin ózgertpeıdi.

Úshinshi ádis boıynsha salyq tóleýshi jumys isteıtin uıymnyń, mekemeniń býhgalterıasy odan salyqty tabys alynǵan jerde eseptep, ustaıdy.

Tórtinshi ádispen salyq kásipkerlik qyzmettiń san alýan túrlerine beriletin patent negizinde tólenedi. Patent – arnaýly salyq rejimin qoldaný quqyǵyn kýálandyratyn jáne salyq somasynyń búdjetke tólengendigin rastaıtyn qujat.

Salyqtyq eseptiń eki ádisi qoldanylady:

- kasalyq;

- esepteý.

Kasalyq ádiske sáıkes tabystar men shegerimder jumysty oryndaý, qyzmet kórsetý, múlikti jóneltý men kiristeý jáne ol boıynsha jasalynǵan aqy tóleý mezetinen  bastap esepke alynady.

Esepteý ádisi boıynsha tabystar men shegerimder aqy tóleýdiń ýaqytyna qaramastan jumysty oryndaý, qyzmet kórsetý, taýarlardy ótkizý jáne kiriske alý maqsatymen tıep jiberý mezetinen bastap esepke alynady. Bul ádis salyq organdary úshin qolaılyraq jáne ony Qazaqstannyń barlyq tóleýshileri qoldanýǵa qabyldanǵan. Tóleýshiler úshin onyń kemshiligi – salyq tólemderi jetkizilim tipti ýaqytynda tólenbegen jaǵdaıda da aýdarylýy tıis, bul aınalym qarajattaryn oqshaýlandyrýǵa uryndyrady.

 

---