InfoHub Logo

Harakırı, nemese japondardyń óz tilinde seppýký – Orta ǵasyrda samýraılar ortasynda qabyldanyp, HH ǵasyrǵa deıin jalǵasqan ózin-ózi óltirý joralǵysy.

Seppýký — baǵynyshty adam men qojaıyn, samýraı men onyń daımósi (knáz) arasyndaǵy qarym-qatynasqa tikeleı baılanysty dástúr. Sondyqtan seppýký bılik qatynasynyń elementi bolyp tabylady. Harakırıdi tek samýraılar ǵana jasaǵan – bul olardyń tobynyń artyqshylyǵy. Ózin-ózi óltirý joralǵysy kelesi jaǵdaılarda júzege asqan: eger súzeren samýraıdy sondaı jazaǵa tartsa nemese eger samýraıǵa myrzasyn satty degen aıyppen jala jabylsa, ol ózin-ózi aqtaý úshin seppýký jasap, osylaısha óziniń kinásizdigin jáne súzerenge adaldyǵyn dáleldegen. 

Seppýký qatty aýrý sezimimen qınalatyndaı óz qarnynan ózi jarý arqyly júzege asady. Bul joralǵy japondardyń ómirlik kúsh týraly túsinigimen tyǵyz baılanysty. Olardyń túsiniginshe qaryn aǵzanyń ómirlik ózegi ornalasqan deneniń eń mańyzdy múshesi. Osy joralǵyny oryndaý arqyly olar ómirlik kúshti joıady.  

Japon qoǵamynda mundaı jaza qurmetke ıe boldy. Birinshiden, samýraı bireýdiń qolynan emes, óz erkimen nemese myrzasynyń buıryǵymen óz ómirimen ózi qosh aıtysty. Ekinshiden, mundaı azapty ólimnen keıin samýraı abyroımen ajal qushady dep esepteldi. Eger samýraıǵa seppýký jazasy kesilse, onyń otbasy qýdalaýǵa ushyramaı, óziniń tegi men múlkin saqtap qalatyn. Al oǵan laıyq emes samýraıdyń basyn kesip, qylmyskerdiń basyn kópshilikke kórsetip, búkil qalamen alyp júredi. Bul úlken masqara bolyp esetelgen.

Seppýký joralǵysyna ádette eki adam qatysady: ózin-ózi óltiretin adam jáne onyń «sekýndanty», kómekshi. Negizinen, qaryn jarý ádisi óte azapty bolady, ári adamnyń jany shyqqansha uzaq qınalady. Sol sebepti samýraı qarnyn jarǵannan keıin azaptan tezirek arylý úshin basyn kesip alatyn kómekshisin tańdap alady.

Islam nemese hrıstıan mádenıetinde ózin-ózi óltirýge qatań tıym salynǵan. Al japon mádenıetinde eshqashan da ondaı tıym bolǵan emes. Musylmandar nemese hrıstıandar adamnyń denesi onyń ózine emes, ony jaratqan Qudaıǵa tıeseli dep eseptegen. Ózine qol salý arqyly ol Qudaıdyń taǵdyryna qarsy shyǵyp, úlken kúnáǵa batady. Al Japonıada adam denesi onyń ata-anasyna nemese qojaıynǵa tıeseli, adam denesimen olarǵa qyzmet etý kerek dep sanaǵan. Samýraıdyń denesi daımóniń menshiginde.

Japonıa tarıhynda harakırı jasaý oqıǵasy shyn máninde sonshalyqty kóp bolmaǵanyn eskerý kerek. Harakırı jasaǵan samýraıdyń beınesi aýyzdan-aýyzǵa tarap, kópshilik seppýkýdi eki kúnniń birinde oryn alatyn keń taraǵan úrdis dep oılap qalýlary múmkin. Álbette, bul olaı emes. Mundaı joralǵy óte sırek jasalǵan. Al XVIII ǵasyrda súzeren qaıtys bolǵannan keıin oǵan jaqyn bolǵan qolastyndaǵy adamdardyń ózderin óltiretin seppýkýge tıym salynǵan. Orta ǵasyrda samýraıdyń myrzasynyń artynan ajal qushýy jaqsy joralǵy dep eseptelgen. Biraq, XVIII ǵasyr basynda buǵan zańdy túrde tıym salynyp, harakırı jasaǵandardyń sany aıtarlyqtaı azaıdy.  

Seppýkýge HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda, Japonıa eýropalyqtarmen turaqty baılanys ornata bastaǵan sátten bastap tolyqtaı tıym salyndy. Olar harakırıdi jabaıylyq, adamgershilikke jat jaza dep eseptep, ony eýropalyqtarǵa tán darǵa asý men atý jazasyna aýystyrdy. Soǵan qaramastan HH ǵasyrda da harakırı jasaý oqıǵalary oryn alǵan. Sırek bolsa da oryn alǵan jaǵdaı úlken qoǵamdyq tolqý týdyrdy. Ekinshi Dúnıejúzilik soǵysta jeńilis tapqannan keıin Japonıada birneshe áskerı shendi adamdar harakırı jasady. Eń sońǵy shýly jaǵdaı – ataqty jazýshy Mısıma Iýkıonyń 1970-jyly ózine qol salýy boldy.

---