InfoHub Logo

Gúı Joý ólkesiniń mıaý ultynyń qonystanǵan aýdanynda bir tup-tunyq ózen bar. Bul ózenniń sýy Nıapdıa aǵashynyń sarqyramasyna deıin óte bıikten, óte qatty daýyspen sarqyldap aǵady. Kún sý betine túsken kezde sý túrli tústi bop ketedi.

Bul sarqyramaǵa qatysty kóptegen ańyzdar bar. Estýimizshe, ertede bir bıik taýdyń mańynda Úı degen ult ómir súripti. Taýdyń shyǵys bóliginde Jıań Lın aýyly, batys bóliginde Nı Hán aýyly, soltústik bóliginde Úıe Sý aýyly ornalassa, ońtústik bóligi qulama tik qıa boldy, sondyqtan onda aýyl bolmapty.

Úıe Sý aýlynda Sýmań atty minezi jaman bir baı ómir súripti. Eger ony kez kelgen bir kedeı renjitetin bolsa, ony otbasymen qosa óltiretin. Sýmańnyń aǵaıyndary óte kóp bolypty.

Jıań Lın aýlynda Shúı Gi degen jas jigit ómir súripti. Shúı Giniń ákesi Sýmańdy qan ishetin qumyrsqa dep kemsitkendikten, Sýmań ony óltiripti. Ákesiniń óliminen keıin kóp qıynshylyqty kórgen Shúı Gi endi eshnárseden qoryqpaıtyn, shydamdy áry batyldy jigit bolyp ósti.

Nı Hán aýlynda Baımeı atty jas qyz ómir súripti. Baımeıdiń ákesi Sýmańnyń ıtin urǵandyqtan Sýman ony da óltiripti. Sodan keıin Baımeı keste toqıtyn óneri bolǵandyqtan keste toqyp, ózin asyraıtyn. Kóp qıynshylyqtyrdy kórse de, minezi óte jaqsy qyz bop ósti. San túrli toqyma toqyp, kez kelgen isterdi basqalarǵa qaraǵanda óte uqypty jasaıtyn. Barlyǵy ony jaqsy kóretin.

Shúı Gi men Baımeıdiń taǵdyrlary óte uqsas bolǵandyqtan ekeýi bir-birin taýyp, otasady. Shúı Gi úı salyp, otyn jaqsa, Baımeı Shúı Giniń kıimin toqyp beretin. Ekeýi osylaısha ómir súretin. Ekeýi bir-birin qatty jaqsy kórip, ekeýi baqytty ǵumyr keshedi dep oılaıtyn. Alaıda Sýmań Baımeıdiń sulýlyǵyn estip, óziniń áıelderiniń kóptigine qaramastan Baımeıge quda túsip, toqaldyqqa almaqshy bolady. Buny estigen Baımeı:

— Aıdahar men aıdahar, samuryq pen samuryq jarasady. Al samuryq pen qasqyr qaıdan jarasady? — deıdi. Baımeıdiń aıtqan sózderin estigen Sýmań:

— Men saǵan áli kórsetem! Jaqsylyqty bilmeıtin jaman áıel ekensiń! — dep qatty ashýlanyp, qol astyndaǵylaryn jınap alyp:

— Shúı Gini ustap alyp, ony óltirińder de, Baımeıdi ákelip, maǵan úılendirińder! — dep buıryq beredi. Bir jaqsy adam Sýmańnyń bul buıryǵyn eki ǵashyqqa jetkizedi. Ekeýi Sýmańnyń aıtqan sózderine ashýlanyp, biraq bir jaǵynan qorqyp qalady. Shúı Giniń anasy:

— Balam, tezirek alysqa qashyńdar, — deıdi. Sóıtip, Shúı Gi balǵasyn, Baımeı keste tigetin zattaryn alyp qashady. Olar sadaqpen qus atyp, matamen kıim tigýdi bilgendikten biz tońbaımyz da, ashtan ólmeımiz de dep bir-birin jubatatyn. Sóıtip, qashyp kelip, bir taýdyń basyna keledi. Qaryndary ashyp, qatty sharshaǵan ekeýi bir-birine súıenip, uıqyǵa ketip, tús kóredi. Túsinde bir aq shashty, aq saqaldy, aq qasty shal keledi. Ol:

— Balalarym, bastaryńa bir úlken qıynshylyq tónip tur, biraq qoryqpandar! Qıyndyqqa tap bolǵan kezde Baımeıdiń keste tigetin zattary men aq matasyn alyp, sonda úsh ret úrleıtin bolsańdar, qıyndyqtan aralasyńdar, — dep aq saqaldy shal joq bolyp ketedi. Uıqydan oıanǵan ekeýi, kórgen tústerin birin-birine aıtyp berip, ań-tań bolady. Osy kezde taýdyń shyǵys, batys jáne soltústik jaqtarynan adamdardyń daýystary estiledi. Bul daýys Sýmań ertip kele jatqan qol astyndaǵylardyń daýsy edi. Ekeýi dereý ońtústikke qashady. Bıik taýdyń ar jaǵynda aryny qatty úlken ózen, jol joq eken. Sýmań sadaǵyn alyp atady. Atqan oǵy aǵashqa qadalady. Aǵashtyń sadaq qadalǵan jerinde tesik qalyp ketedi. Keıin halyq ony «Oq tıgen aǵash» dep ataıdy. Sýmań olardy áli qýyp keledi. Baımeı aq matasyn alyp úsh ret úrleıdi de, aspanǵa laqtyryp: «Bizdi qutqara gór!» — dep aıqaılaıdy. Sol mezette aq mata qaıyqqa aınalyp ketedi. Ekeýi qaıyqqa otyryp, Sýmań men onyń adamdarynan qashyp qutylady. Keıin kele halyq bul ózendi «Aq sý» dep atapty. Ań tań-bolǵan Sýmań, aýlyna baryp, úlken keme alyp keledi. Olarǵa jeteıin dep qalǵan kezde Shýı Gi sadaǵyn atady. Atqan oǵy úlken jalama jartasqa tıip, onda da tesik qalady. Al bul jerdi adamdar «Tesik tas» dep ataıdy. Shýı Gi men Baımeıdiń qaıyǵy Napıda aǵashyna jaqyndaı bergende Baımeı óziniń beldigin alyp, aspanǵa laqtyryp, kaıtip: «Bizdi qutqara gór!» — dep aıqaılaıdy. Beldik lezde qaıshyǵa aınalyp ketedi. Baımeı qaıshymen ózendi qıyp tastaıdy da qaıyq jalǵasqan ózenmen aǵa beredi. Sońynda teńiz astynda jatqan aıdahar patshasyna kelip tireledi, aıdahar patshasy olardy jyly qarsy alyp, ordasynda qabyldaıdy. Al Sýmańnyń kemesi ózenniń qıylǵan jerinde qulap, keme ishindegilerdiń bári ólip qalady. Sýmań tasbaqaǵa, qalǵandary kesirtkege aınalyp ketedi. Osydan keıin Baımeıdiń qıyp tastaǵan ózeni bıikten tómenge aǵatyn sarqyramaǵa aınalyp, «Napıda aǵashynyń sarqyramasy» dep atalatyn bolǵan.

---