InfoHub Logo

"Nesi bar, mama! Kárilikke qoldy bir siltep, kelip qaıtpaımysyń. Moskvany aralap, bárin de kórer ediń. Jol qarajatyńa aqsha jiberemin. Eń durysy, ushaqpen kel jolyń arzanǵa túsedi. Qaı mezgilde qarsy alatynymdy bilip otyraıyn, birden jedelhat jiber. Eń bastysy, júreksinbeseń boldy".

Malaná shesheı hatty oqyp shyqty da, kebersigen ernin shúrshıtip, oılanyp qaldy.

— Pavel shaqyryp jatyr, dedi ol Shýrkaǵa, kózildiriginiń ústinen qarap (Shýrka Malaná kempirdiń jıeni. Qyzynyń turmysta joly bolmaı úshinshi ret kúıeýge shyqqan). Sodan Shýrkany óz qolyma ala turaıyn dep qyzyna tilek bildirgen-di. Malaná jıenin jaqsy kóredi, biraq sonda da qyltyń-syltyńsyz, qatań ustaıtyn.

Shýrka ústel basynda sabaq oqyp otyrǵan. Ájesi álgideı degende ol ıyǵyn qıqań etkizdi de, shaqyrady eken bar, degendeı syńaı tanytty.

— Seniń álgi demalysyń qashan edi?dep surady ájesi Shýrkadan.

Shýrkanyń qulaǵy eleń ete qaldy.

— Qaısysy, qysqy demalys pa?

— Qaısysy bolýshy edi, álde jazǵysy ma?

— Birinshi qańtardan bastalady. Onyń nesin suradyńyz?

Ájesi ernin taǵy da shúrshıtip, oılanyp qaldy.

Shýrkanyń júregi bir qýanysh sezgendeı lúp ete tústi. Ol nege kerek edi? dep qaıyra surady.

— Eshteńe emes. Sabaǵyńdy oqı ber.

Kempir hatty aljapqyshynyń qaltasyna saldy da, kıinip tysqa shyqty. Ájesiniń qaıda baratynyn baıqamaq bolǵan Shýrka júgirip tereze aldyna keldi.

Malaná kempir qaqpa aldynda kórshi áıeldi kezdestirgen edi, oǵan dabyrlap áńgimesin aıta bastady:

— Pavel kelip qaıt dep Moskvaǵa shaqyryp jatyr. Ne isterimdi bilmeımin. Aqylym jetpeı tur. "Kele gór, mama, sizdi saǵyndym" depti.

Kórshi áıel birdeńe dep jaýap qatqan boldy. Shýrka onyń ne degenin estı almaǵan edi, al ájesi kórshisine:

— Bári ózime baılanysty, baryp qaıtsam da bolar edi,dedi daýystap. Nemerelerimniń birde-birin kórgen emespin, sýrettegisi bolmasa. Bir jaǵynan qorqamyn da.

Bulardyń janyna taǵy bir-eki qatyn kelgen edi, oǵan jáne bir qatyn qosyldy, taǵy da kelip jatyr... Malanányń tóńiregine aıtqansha-aq bir top qatyn jınalyp ta qaldy, ol áńgimesin qaıta-qaıta qaıtalap aıtýmen boldy:

— Pavel Moskvaǵa shaqyryp jatyr. Tipti, ne isterimdi bilmeımin...

Qatyndardyń bári nesi bar, nar táýekel, júrip ket desip turǵanǵa uqsaıdy.

Shýrka eki qolyn qaltasyna salyp, úı ishinde árli-berli júre bastady. Ájesi sıaqty munyń da bet álpetinde armandaý, oılanyp-tolǵaný nyshany bar. Ol bylaıynsha ájesine óte uqsaıtyn-dy qaǵylez, ashań júzdi, baısaldy, qysyq kózdi edi. Biraq minezderi eshbir uqsamaıtyn. Ájesi óte uqypty, taramys, turǵan boıy aıǵaı bolatyn. Shýrka da uqypty, biraq ólerdeı uıalshaq, buıyǵy, ókpeshil.

Keshke qaraı Moskvaǵa jiberiletin jedelhatty jazý bastaldy. Ájesi aıtyp otyrady. Shýrka jazady.

— Qymbatty balam Pasha, eger sen meniń kelýimdi qalaıtyn bolsań, árıne, onda men kárilikke qaramastan barýyma bolady.

— Sóz-aq!dedi Shýrka Osylaı dep te jedelhat jaza ma eken?

— Al senińshe qalaı?

— Kelemiz. Núkte. Nemese bylaı de: "Jańa jylda kelemiz. Núkte. Mamań dep qolyńdy qoı. Bitti".

Kempir renjip qaldy.

— Altynshy klasta oqısyń, Shýrka, sonda da esh nárseden túsinigiń joq. Azdap bolsa da úırenýiń kerek qoı...

Bul sóz Shýrkaǵa unaǵan joq.

— Meılińiz, - dedi ol. Bilesiz be, buǵan qansha aqsha jumsalatynyn? Eski aqshamen eseptegende jıyrma som ketedi.

Kempir ernin shúrshıtip, taǵy oılandy.

— Jaraıdy, onda bylaı dep jaz: "Balam, men munda bireýlermen aqyldasqan edim..."

Shýrka qolyndaǵy qalamyn tastaı saldy.

— Bulaı dep jaza almaımyn. Sizdiń mundaǵy bireýlermen aqyldasqanyńyz kimge kerek. Munymen bizdi poshtadaǵylar kúlki etedi.

— Aıtqanymdy jaza ber!dep buıyrdy kempir. Men balamnan jıyrma somdy aıamaq pa ekenmin?

Shýrka qalamyn qolyna aldy, raıdan qaıtyp, tyjyryna tústi de qaǵazǵa tóndi.

— Qymbatty balam, Pasha, men osyndaǵy kórshilerimmen aqyldasqan edim, bári de baryp qaıt desti. Árıne, jas bolsa kelip qaldy, sál júreksinemin de...

— Poshtadaǵylar munyńdy báribir túzetpeı jibermeıdi, - dep qaldy Shýrka.

— Túzetip kórsin!

— Ony saǵan aıtpaı-aq túzetedi.

— Jaz ári qaraı: "Mende, árıne, bolar-bolmas júreksiný bar, biraq endi... jaraıdy. Jańa jyldan keıin kelemiz. Núkte. Shýrka ekeýmiz. Ol qazir soqtaldaı jigit. Jaman emes, tilalǵysh..."

Shýrka soqtaldaı, tilalǵysh degen sózderdi jazbaı tastap ketti.

— Ol qasymda bolsa eshteńeden qoryqpaımyn. Ázirge qosh-saý bolyp tur. Men de senderdi ábden...

Shýrka "ólerdeı" dep jazdy.

— ...saǵyndym. Seniń balalaryńdy bir kórsem-aý deımin. Núkte. Mamań.

— Eseptep kórelik, — dedi Shýrka, joǵalǵany tabylǵandaı bop. Árbir sózdi qalamynyń ushymen túrtip, sanaı bastady: bir, eki, úsh, tórt...

Ájesi oǵan tý syrtynan qarap baqylap turdy.

— Elý segiz, elý toǵyz, alpys! Solaı ma? Alpysty otyzǵa kóbeıtsek bir myń segiz júz be? Solaı ǵoı? Muny júzge bólgende on segizden aınalmaq. Sonda jıyrma somnan asa aqsha shyqpaq! - dedi Shýrka.

Ájesi jedelhatty alyp qaltasyna saldy.

— Poshtaǵa ózim baramyn. Sen eseptep jetistirmeısiń, bilgishin munyń

— Ózińiz bilińiz. Onda da osy esep shyǵady. Bálkı, bolar-bolmas tıyn-sıynnan jańylysqan da shyǵarmyn.

...Saǵat on bir shamasynda mekteptiń sharýashylyǵyn basqaratyn kórshisi Egor Lızýnov keldi. Jumystan kelgen soń maǵan jolyqsynshy dep Malaná onyń úı ishine tapsyryp qoıǵan-dy. Egor óz zamanynda júrip-turyp qalǵan adam, ushaqpen de ushqan. Egor sholaq tońyn, bas kıimin sheship, býryl tartqan dymqyl shashyn temirdeı alaqanymen sıpaı túsip, ústel basyna kelip otyrdy. Túpki bólmeden pishenniń, qamyt-saımannyń ıisi murynǵa uryp tur.

— Demek, ushady ekensiz ǵoı?

Kempir eden astyna túsip, ush lıtrlik úlken bir bótelke syra alyp shyqty.

— Ushamyn, Egor. Ne istep, ne qoıýym kerek bastan-aıaq aıtyp ber.

— Aıtatyn munda ne bar? —Egor syra quıyp jatqan úı ıesine asa telmeńdemeı, sál de bolsa, kerenaý ǵana qarap qoıdy. Osydan qalaǵa barasyz da Bıısk-Tomsk poıyzyna otyrasyz, sonymen Novosibirge deıin baryp, onda barǵan soń áýe joldaryna bılet satatyn qalalyq kasany surastyrasyz. Tipti, áýejaıǵa tóteleı tartyp ketýge de bolady...

— Toqtaı tur! Bolady, boladyń kóbeıip barady. Sen boladyny qoıa turyp, ne isteý kerek sony aıt. Asyqpaı aıt. Bárin de bir jerge úıdiń de saldyń. Malaná syra toly staqandy Egordyń aldyna qoıyp, oǵan shuqshıa qarady.

Egor staqandy ustap, syrtynan bir sıpady.

— Aıttym ǵoı, Novosibirge baryp túsken bette áýejaıǵa qalaı barý kerek ekenin surap bilip alyńdar. Esińde bolsyn, Shýrka.

— Jazyp otyr, Shýrka, - dep buıyrdy ájesi. Shýrka dápteriniń bir paraǵyn jyrtyp aldy da, jaza bastady.

Tolmachevoǵa barysymen Moskvaǵa bılet satatyn jerdi surap bilesińder... bılet alyp TÝ-104-ke otyrǵan soń bes saǵatta-aq Otanymyzdyń astanasy Moskvaǵa jetip barasyńdar.

Malaná shesheı kishkentaı judyryǵymen jaǵyn taıanyp, Egordy samarqaý tyńdaıdy. Bul sapar ózine ońaı kórinip, kóp sóz etken saıyn soǵurlym Malaná shesheıdiń júzi kúreńite túsken.

— Aıtpaqshy, Sverdlovskige qonady ekensizder.

— Nege?

— Qoný kerek. Nege ekenin bizden eshkim surap jatpaıdy. Qondyrady, bolǵan bitkeni sol. Egor endi ishýge bolatyn da shyǵar dep túıdi. Al endi, saparyńyz oń bolsyn!

— Alyp qoı. Sverdlovskide ushaqqa otyrǵyz dep biz ózimiz suranýymyz kerek pe nemese ondaǵynyń bárin de ózderi otyrǵyza ma?

Egor iship saldy, tamaǵyn keneı tamsanyp, murtyn sıpady.

— Bárin de otyrǵyzady, Malaná Vasılevna, syrań óte jaqsy eken. Muny qalaı jasaısyń? Meniń qatynyma da úıretseńshi.

Malaná shesheı oǵan taǵy da bir staqan quıyp berdi.

— Sarańdyqty qoısańdar, syra da jaqsarady.

— Ne dedińiz? Egor túsine almaı qaldy.

— Qantty kóp salyńdar. Al sender syranyń arzan qoldy, ári áserli bolǵanyn kózdeısińder. Ashytqyǵa qantty kóp qosyńdarshy, syra qandaı jaqsy bolar eken. Al ony temekimen ashytý degen baryp turǵan ábestik.

— Solaı, - dedi Egor oılaǵandaı bop. Staqandy qolyna alyp, Malaná shesheıge, Shýrkaǵa kezek qarap qoıdy da, iship saldy. - Sol-a-ı, - dedi ol taǵy da. Solaı ekeni solaı, árıne. Al endi Novosibirde bolǵanda baıqańdar, totıyp qalyp júrmeńder.

— Onda ne pále bar edi?..

— Bylaısha aıtqanym ǵoı...

— Egor qaltasynan shónshigin alyp, shylym tartqan edi, murtynyń astynan aqshýlan qoıý tútin býdaqtaı aǵytyldy. Eń bastysy Tolmachevoǵa kelgende kasany shatastyryp alyp júrmeńder. Ol aradan Vladıvostokqa da ushýǵa bolady.

Malaná shesheı kóńiline sekem alyp qaldy. Egorǵa úshinshi staqandy quıyp qoıdy.

Egor birden iship salyp, tamaǵyn bir kenep aldy da, óz oıyn odan ári damyta bastady.

— Mynadaı da jaǵdaı bolady: jolaýshy shyǵys jaq kasaǵa keledi de, maǵan bılet berińiz deıdi. Al qaıda baratyn bılet ekenin anyqtap suramaıdy. Sonan soń ol basqa jaqqa qaraı ushyp kete barady. Demek, abaı bolǵan jón.

Shesheı Egorǵa tórtinshi staqandy quıdy. Egordyń júıe-júıesi ábden bosady. Serpile sóıledi.

— Ushaq ábden júıkeletedi, tek oǵan shydap baq! Ol jerden kóterile bere-aq saǵan birden kámpıt beredi...

— Kámpıt deıdi?

— Endi qalaı. Uıyqta, eshteńege kóńil bólme..

— Al, shynyna kelgende, munyń ózi eń bir qaterli sát. Nemese saǵan: "Beldikpen ózińdi-óziń baılap qoı", — deıdi. "Nege?" "Solaı isteý kerek". He-he... kerek deıdi. Odan da shyr kóbelek aınalyp ketýińiz yqtımal dep ashyǵyn aıtsa boldy emes pe. Solaı etý kerek degenshe.

— O, jasaǵan! - dedi Malaná shesheı.Olaı bolsa bizdiń ushyp ne jynymyz bar...

— Qasqyrdan qoryqqan ormanǵa barmaıdy.Egor bótelkege qarady, bylaısha olar reaktıvti, demek, senimdi ushaqtar. Propellerli ushaqtar eki kúnniń birinde buzylyp qala beredi.Ánekı, kórdińiz be?.. Motorlary jıi órtenedi. Bir joly men Vladıvostoktan ushyp kele jatqan edim, Egor oryndyqqa jaıǵasyńqyrap otyryp alyp, shylym tartty, taǵy da bótelkege qaraǵan edi, biraq kempir qozǵala qoımady. Ushyp kelemiz, baıaǵy sol, bir mezette terezeden qaraǵan edim: órt kórdim...

— Oı, táýbe... — dedi kempir. Shýrka aýzyn ashyp, tyńdap qalǵan.

— Iá. Sodan, árıne, aıǵaı saldym. Ushqysh jetip keldi... Sonymen qoıshy, áıteýir, meni jerden alyp, jerge saldy. Sen nege úreı týǵyzasyń? Ana jaqta ot janyp jatyr eken, ondaǵy seniń sharýań qansha, otyra ber jaıyńa. Avıasıada tártip solaı,deıdi.

Egordyń bul sózine Shýrka onsha sene qoımady. Ushqysh jalyndy kórgennen keıin ony shapshańdyqty arttyrý arqyly sóndiretin bolar nemese amalsyzdan qonady eken dep kútken edi, onyń ornyna Egorǵa ursýmen tynǵan. Qısyny joq.

— Men bir nársege túsinbeımin, — dedi Egor Shýrkaǵa qarap. Jolaýshylarǵa osy nege parashút bermeıdi?

Shýrka ıyǵyn bir qıqań etkizdi de otyra berdi. Ol jolaýshylarǵa parashút bermeıtinin bilmeıtin-di. Olaı bolsa, bul shynynda da yńǵaısyzdaý eken dep oılady.

Egor shylymynyń tuqylyn gúl egýli turǵan qumyraǵa janyshtap sóndirdi de, ornynan túregelip bir stakan syrany ózi quıyp aldy.

— Syrań shyn tamasha eken, Malaná!

— Sen tym suǵynyp ketpe, mas bolyp qalarsyń.

— Syra dep osyny aıt...Egor basyn shaıqaı túsip iship qoıdy. Khý! Reaktıvti ushaqtar da qaýipti. Ana ushaq buzyldy-aq, tómen qaraı quldyrap júre beredi. Al mynadan birden ketesiń... Tamtyǵyń da qalmaıdy. Bir adamnan úsh júz gramdaı ǵana birdeńe qalady, ústindegi kıimimen qosa eseptegende. Egor qabaǵyn túksıte, shertpekke qadala qarady. Kempir ony aýyzǵy úıge alyp shyǵyp ketti. Egor az otyrdy da, ornynan turdy. Sál teńselip te qalǵan.

— Toq eterin aıtqanda, qoryqpańyz, - dedi ol. — Tek kabınadan aýlaǵyraq, quıryq jaǵyna taman otyryńdar da usha berińder. Al endi men keteıin...

Ol teńsele basyp esikke qaraı baryp, tony men bas kıimin aldy.

— Pavel Sergeevıchke sálem aıtyńyz. Al endi, Malaná, nesin suraısyń, syrań tamasha eken! Teńeý joq...

Egordyń áńgimege jarytpaı jatyp tez mas bolǵany kempirge unamady.

— Egor, sen óziń nasharlap qalǵansyń ǵoı deımin.

— Sharshaǵandyqtan ǵoı. — Egor tonynyń jaǵasyna jabysqan sabandy alyp tastady, — Bizdiń danyshpandarǵa jazda shópti tasyp alalyq dedim, bolmady! Endi, mine. sońǵy borannan keıin jol bekip qaldy. Búgin kúni boıy jol arshyp, bergi shetki maıalarǵa áreń jettik. Onyń ústine syrań da munshalyq kúshti bolar ma. Jaraıdy, kettim. Eshteńe joq, júreksinbe, usha ber. Tek kabınadan aýlaǵyraq otyryńdar. Qosh.

— Saý bolyńyz, — dedi Shýrka.

Egor shyǵyp ketti. Onyń bıik basqyshtan eptep túsip, aýla ishinde ketip bara jatqany, qaqpany syqyrlatyp ashqany estilip turǵan edi, kóshege shyǵa bere baıaýlatyp ánge basty:

Tebirene shalqyp jatty teńiz...

dep baryp toqtady.

Malaná shesheı qarańǵy terezege oıly júzben tunjyraı qarap qalǵan. Shýrka Egordan jazyp alǵandaryn qaıtalap oqı bastady.

— Qorqamyn, Shýrka, — dedi ájesi.

— Jurttyń bári ushyp, qonyp jatqan joq pa...

— Poıyzben ketkenimiz durys shyǵar.

— Poıyzben, onda meniń demalys kúnim túgeldeı jolda ótedi ǵoı.

— Jasaǵan, óziń jar bola gór! — Kempir kúrsindi. — Pavelǵa hat jazalyq. Jedelhaty bar bolsyn.

Shýrka dápteriniń taǵy bir paraǵyn jyrtyp aldy.

— Sonymen, ushpaımyz ǵoı?

— Ushý ma saǵan, qudaı basqa bermesin! Úsh júz gram tamtyǵyń da tabylmas...

Shýrka oılanyp qaldy.

— Jaz: "Qaraǵym, balam, Pasha, men munda biletin adamdarmen aqyldastym"...

Shýrka qaǵazǵa tóndi.

— Olar bizge ushaqpen qalaı ushýdyń jaıyn aıtty... Biz Shýrka ekeýmiz jazda poıyzben-aq baralyq dep sheshtik. Bilemin. Qazir de júrip ketýge bolar edi, biraq Shýrkanyń demalysy tym qysqa eken". Shýrka sál kidirip qaldy da, sodan soń, odan ári qaraı jaza berdi.

"Pasha aǵaı, endi mynany men óz atymnan jazyp otyrmyn. Ájemdi Egor Lızýnov aınytyp qoıdy, esińizde bar da shyǵar, bizdiń mekteptiń sharýashylyq jaǵyn basqarady. Ol mynadaı mysal keltirdi, terezeden qarasam, ushaqtyń motory janyp jatyr eken dedi. Onysy ras bolsa, ushqysh jalyndy ádettegideı shapshańdyqty arttyrý arqyly óshirse kerek edi. Meniń oıymsha, ol tútin shyǵatyn trýbadaǵy otty kóre sala aıǵaı salyp úreı týdyrǵan. Siz ushýdyń qorqynyshty emes ekenin aıtyp, ájeme hat jazyńyzshy, biraq muny men aıtty demeńiz. Áıtpegen kúnde ol jazda da barmaıdy. Baqsha jumysy bastalady, shoshqa, taýyq, qaz degender taǵy bar bulardy tastap ómirbaqı eshqaıda da barmaıdy. Qansha aıtqanmen, biz áli de bolsa seloda turamyz. Moskvany bir kórýge men de qushtarmyn. Biz onymen mektep qabyrǵasynda jaǵrafıa, tarıh sabaqtarynda tanysamyz, biraq bul, ózińiz de bilesiz, kózben kórgendeı emes qoı. Aıtpaqshy, Egor aǵaı jolaýshylarǵa parashút berilmeıdi deıdi. Munysy ótirik qoı. Al ájem buǵan senedi. Pasha aǵaı, osyny ájemniń ózine aıtyp uıaltyńyzshy! Ol sizdi óte jaqsy kóredi ǵoı. Olaı bolsa, siz ájeme: "Mama-aý, balań Sovetter Odaǵynyń Batyry, birneshe ret nagradalar alǵan, al sen bolsań aýyl arasyna qatynaıtyn jaı ǵana jeńil-jelpi ushaqtan qorqasyń", — dep jazyńyzshy.Sonda sózge kelmesten ushady. Ózi sizdi maqtan etip otyrady. Onysy oryndy, men de maqtan etemin. Al men Moskvany kórýge óte yntyqpyn. Endi qosh, kóriskenshe kún jaqsy. Sálemmen Aleksandr".

Bul eki ortada ájesi de oıyndaǵysyn aıtyp, jazdyryp jatty:

"...Onda kúzge qaraı baramyz. Oǵan deıin sańyraýqulaq ta pisedi, et tuzdap alyp úlgeremiz, shyrǵanaqtan varene jasaımyz. Moskvada bári de satýly ǵoı. Ondaǵylar men sıaqty jasaı almaıdy. Solaı balam. Kelinge, balalarǵa Shýrka ekeýmizden úsh qaıtara sálem! Ázirge saý bop tur." Jazdyń ba, eı!

— Jazdym ǵoı.

Kempir qaǵazdy konvertke salyp, mekenjaıdy ózi jazdy:

"Moskva, Lenın dańǵyly, 78-úı, 156-páter.

Sovetter Odaǵynyń batyry Pavel Ignatevıch Lúbavınge.

Sibirdegi sheshesinen"

Mekenjaıdy árqashan onyń ózi jazady: sonda, hattyń bultarmaı dál baratynyn biledi.

— Osylaı bolsyn. Shýrka, sen sál shydaı tur. Jazda baramyz.

— Men shydaımyn. Al siz birtindep jolǵa ázirlik jasaı berińiz, bálkı, táýekel dep ushyp ta qalarsyz.

Malaná jıeniniń betine jalt qarady, biraq úndemedi.

Túnde ájesiniń pesh ústinde dóńbekship, baıaý kúrsingenin, áldebirdeńe dep kúbirlegenin Shýrka estip jatty.

Bul da uıyqtaǵan joq. Oı ústinde. Ómir ony jaqyn bolashaqta kóptegen tosyn jańalyqqa kezdesýge jetelegendeı. Al ondaı ister munyń úsh uıyqtasa túsine de kirgen emes-ti.

— Shýrka! — dedi ájesi.

— Ne áje?

— Paveldi Kremlge kirgizetin shyǵar-aý.

— Kirgizetin bolar. Ony nege suradyń?

— Eń bolmasa Kremldi bir kórsem-aý deımin.

— Onda qazir jurttyń bárin de jibere beredi Kempir az ýaqyt úndemeı qaldy.

— Iá, saǵan jurttyń bárin birdeı jibere bergeni, — dedi ol sene qoımaı.

— Nıkolaı Vasılevıch bizge solaı dedi ǵoı. Bular taǵy da bir mınýt únsiz jatty.

— Áje-aı, aıtasyz-aý siz de, onda barǵanda batyldyq qaıdan kele qalmaq sizge, munda otyryp joqtan ózgeden qorqasyz. Qorqatyn ne bar sonsha!

— Uıyqta! — Ájesi zekip tastady. — Batyryn munyń. Shalbaryńa aldymen óziń-aq jiberersiń.

— Men qoryqpaımyn, bás tigesiz be!?

— Jaraıdy, uıyqta. Tańerteń taǵy da uıyqtap qalasyń mektebińe. Shýrka únsiz qaldy.

---