InfoHub Logo

Qazan aıy týysymen-aq bizdiń shaǵyn aýylǵa qońyr kúzdiń tolyp jatqan qońyrqaı tirshiligi de birge ilese keletin edi. Ol ózi — qabaǵy ashylmastan birde tunjyraı, birde túnere túsetin kúzdiń aýmaly-tókpeli shálkes minezine, basy aq jaýyndatyp, sońy qarǵa aınalatyn jaýyn-shashynyna jetpeı, terek basy sarǵaıǵanda-aq qolǵa alyna bastaıtyn sharýalar. Sonyń ishinde, ásirese úı sylaý naýqany esime túsken shaqtarda, osy kúnge deıin boıyma áldeqandaı jylylyq tarap, kishkene aýyldyń máz-meıram mamyrajaı kelbetin kóz aldyma ákeledi. Endi oılap otyrsam, úı sylaý sáti kishigirim dýmanǵa bergisiz eken.

Ár adamnyń ózine tán osaldyǵy bolady ǵoı, ondaıdan men de quralaqan emes edim. Qaıtqan qustyń qańqylyn, kók tósinde tizilgen tyrnalar tizbegin kózim shalsa, kóńilim jabyrqap, júdep sala berem. Kóńilge demeý berer qýanysh pen jaqsy tilek ataýlysy, aldan kútken ińkár arman — barshasy jaz qyzyǵymen óte shyǵysyp, qus qanatyna ilesip birge ketkendeı. Keýdem qańyrap, bos qalǵan sıaqtanady. Búgin de solaı, álde muń, álde kóńilsizdik bılegen qalpym qala ortasyndaǵy demalys saıabaǵyn kesip ótetin tik kóshemen úıge jaıaý qaıtyp kelemin. Oıym úzik-úzik, bir-birine jalǵaspaıdy, júrisim de sylbyr. Jol shetindegi oryndyqqa kelip otyrdym. Mine, taǵy da bir kúz keldi. Alabóten yzǵary bilinbese de, sybdyr qaqqan terekten úzilip, sylańdaı qulap, qalyqtap baryp, aýnap túsip jatqan altyn baýyr sary ala japyraqtar — sonyń aıǵaǵy.

Balalyq shaqtaǵy kúzben keletin qýanyshtardy sanaǵandaı qazir de oısha saralap otyrmyn. Ol kezde kúzdiń óz qýanyshy bolýshy edi: baqshadaǵy qarbyz pisetin merzimdi asyǵa kútetinbiz, jańa pisken jas kartopty qolamtaǵa kómip jeýdi unatatynbyz, úı sylaý naýqany kezindegi yrdý-dyrdýdy elegize tosatynbyz. Endi oılap qarasam, kúz kelgendegi kóńilimniń alańdyǵy sol rıasyz qýanyshtardy izdegeni me eken? Dál solaı endi qýana almaıtynyma muńaıdym ba, álde? Áıteýir, orny tolmastaı oısyrap jatyr.

Aınalama zerleı qaraımyn. Kózim baq ishine qydyra qaraǵanmen, kóńilimde bala kezdegi aýyl kúzi...

Aspanda shókimdeı bult joq. Kókjıegin býaldyr perde japqan tuńǵıyq kók kúz aspany. Baıaý qońyr jel esedi. Kókte altyn kún, jerde sary alqap, barlyǵy astasyp, barlyq álem jyp-jyly sarǵysh sáýlege oranǵandaı. Dál osyndaı mızamshýaq qurǵaq kúzde úı sylaý naýqany bastalýshy edi, erterekte aýylda.

Sylaqqa jurtpen birdeı bizdiń úı de daıyndalatyn-aı kep. Bizdiń úı degen — jalpy uǵym ǵoı, shyn máninde sheshem jaryqtyq qamdanatyn. Aýyldyń basqa da erkekteri sıaqty ákemniń jumysy únemi syrtta ótetin. Qystaı MTS-ta traktor jóndeıtin, kóktem shyǵa egiske attanatyn, sonda kúzgi súdigerdi jyrtyp bitkenge deıin anda-sanda bir kelip, kir-qońyn jýǵyzyp ketetinin eskermegende, qalǵan ýaqyttyń bárinde qos basynda bolatyn.

Sheshem, ondarǵa tola qoımaǵan men jáne menen kishi úsh balamen úıde otyratyn-dy.

Al, balalar, buzaýdan kóz jazyp qalmańdar! Eginge túsip ketpesin, — dedi birde erteńgi shaıdan keıin sheshem.

Qaıda barasyń, apa? — Ýaq balalar shý ete qaldy.

Úı sylaıtyn topyraq qazyp kelemin, qulyndarym. Sońyra taman sýsyn ákep berersiń. — Sońǵy sózin maǵan arnaı aıtty.

Bul endi balshyqpen arpalysatyn, birneshe kúnge sozylatyn qaýyrt jumystyń bastalǵany edi. Sheshem azdan soń topyraq oıatyn súımen men temir kúrekti alyp, aýyl syrtyndaǵy jarqabaqqa qaraı aıańdap barady. Basyna tartqan aq oramaly aǵarańdaı baryp, jarqabaq da qulaǵansha bizder artynan kóz almaı qarap turdyq ta, taǵy oınap kettik.

Sáske tús kezinde bir qumyra ashyǵan kóje alyp, men de apamnyń sońynan jetýshi edim. Sonda ylǵal topyraqqa kirsh-kirsh tıgen súımenniń dybysy alystan-aq «apań munda, apań munda» degendeı, birkelki yrǵaqpen qulaqqa jetip jatatyn. Men dybys shyǵyp jatqan jaqqa qaraı betteımin. Apam meni birden baıqaı qoımaıdy. Apamnyń ne istese de berile, qulaı isteıtin ádeti bar. Sodan ba, qandaı isti bolsyn shapshań-aq japyryp tastaıtyn. Jarqabaqpen túsip, kóleńkege tize búgip, apamnyń syrtynan únsiz qaraımyn. Súımendi qulashtaı urǵan qımyly osy kúnge deıin kóz aldymda. Bar yntasyn úshkir temirdi dáldep ári alymdy soǵýǵa baǵyttap alǵan onyń dál osy túrine qaraǵan adam ony tek topyraq oıýǵa jaralǵan ne únemi topyraq oıyp jattyqqan jan der edi. Edáýir salmaǵy bar som temir apamnyń qolynda jeńildigi qańbaqtaı kórinedi. Eki qolyn kótergende, jaıshylyqta keńirek, uzyndaý qyzyl kóılegi denesimen dene bolyp jabysyp ári qysqara túsedi. Osy tusta shymyr denesi músindelip, uzyn jeńinen jaıshylyqta kózge shalyna bermeıtin aqbilegimen toq baltyry kózge bir sát jarq etedi de, qaıta jasyrynady. Osy sýretti apam keli túıgen kezderde de baıqaýshy edim. Baıqaıtynmyn da, apam ústine jeńi joq, qysqa kóılek, aıaǵyna biz ókshe týflı kıse ǵoı, anadaǵy konsert qoıǵan táteıdeı bolar edi-aý dep oılaıtynmyn. Qazir de osylaı oılasam da qyzyl kóılektiń dymdanǵan jaýyryny, samaıyn shylaǵan ter temir súımenniń qańbaqtaı emes ekenin, topyraqtyń ońaılyqpen qulap jatpaǵanyn sezdirgendeı. Osynyń bári búgin maǵan basqasha áser etti. Shydaı almaı:

Apa, sýsyn ish, — dedim.

Ol súımenin jerge qoıyp, qumyraǵa únsiz qol sozdy. Qolyna alǵan boıda shaıqap-shaıqap jiberip, dem almastan simire bastady. Qumyra ortaıǵanda baryp: «Ýh», — dep demin bir-aq aldy. Kóleńkede tize búgip, shyp-shyp tershigen betin oramalynyń shetimen súrte otyryp, maǵan uzaq qarady. Júzinde qajyǵandyq bar. Jeńil kúrsinip: «Oqýyńdy jaqsy oqy», —dedi sybyrlaı. Endi anyq kórdim, apamnyń mańdaıyndaǵy, kóziniń aldyndaǵy ájimderi kóbeıip, burynǵysynan da tereńdep ketken eken. Saı-saı ájimdi boılaı aqqan ter birin-biri qýalaı, birimen-biri jarysa, birine-biri qosylyp, alqymyna qaraı sorǵalap jatyr. Erni kezerip, kókshildenip tur.

Apa, úıge qaıtpaısyń ba? Qalǵanyn erteń-aq oıarsyń. Áıtpese, kókem kelse, bolysar.

E, balam-aı... Ol da qaıbir qaryq bolyp keler deısiń. Kúni boıy dalada, ańyzyq jeldiń ótinde júredi. Ózimiz bir kún syrtta jumys istegenge shydaı almaı jatyrmyz. Kúni boıy dalada júrý ońaı deısiń be? Úıdegi sharýany erkekke qaratyp qoıǵan uıat emes pe?

Shesheli-balaly ekeýmiz árqaısymyz óz oıymyzben biraz únsiz otyrdyq.

Apamnyń ne oılaǵanyn kim bilsin, múmkin kúıki tirshilikten qajyǵan soń dúnıeniń bárin tárk etip, aıdalaǵa bezip ketkisi keldi me eken? Álde sharshaǵan janyna sáýleli úmit, demeý berer bizdiń bolashaǵymyz týraly tátti qıalǵa berildi me? Apam balalarynyń ońyp, báriniń aıtýly adam bolǵanyn armandaıtyn. «Qudaıym, sol kúnge jetkiz», — dep otyrýshy edi.

Al, men bolsam, dál sol sátte apamdy tıtyqtatqan osynaý aýyr jumysty onyń qolynan alatyn kezdeısoq bir jaǵdaılar tap kelse dep oıladym. Jer astynan ertegidegideı alyp dáýler shyǵa kelip, á degenshe topyraqty qazyp tastasa, ne kolǵa alsań boldy, topyraq sýsyp túse beretin sıqyr kúregim bolsa ǵoı dep oılaımyn. Tap sol jerde mende apamdy qýantsam degennen ózge tilek joq edi.

Al, balaqaı, sen endi qaıta ber. Úıdegi bópeleriń ne istep jatyr eken? Otqa, sýǵa túsip ketpesin. Men de turaıyn. Otyra bersem, sharshaǵanym biline túser. Samaýyr qoıa bergin. Shaıyń qaınaǵansha men de baryp qalarmyn.

Tura bergende beliniń kilt ete túskenin men de anyq estidim. Ol belin biraz ýqalaı turyp:

Áı, bul qaıtedi-aı!? Kópten kúrek ustamaǵanǵa qaǵynyp qalǵanyn qaraı gór. Seni me, bálem! — dep basyndaǵy oramalyn julyp alyp, belin qatty tańyp baılady.

Jarqabaqqa kóterile bergenimde-aq manaǵydaı dúńk-dúńk súımen dybysy qaıta shyqty. Biraq baǵanaǵydan áldeqaıda báseńdeý edi.

...Topyraq oıyp bolǵannan keıin de apamnyń qarbalas sharýalary taýsylmady. Bir kún oıǵan topyraǵyn eki kún boıy jeńil aǵash kúrekpen jarqabaqtyń syrtyna laqtyrýmen boldy.

Kún jaýyp ketpese jarar edi. Topyraq keýip qalmaı turǵanda tasyp alsaq eken, —dep ýaıymdaı júrip, aýyldaǵy jalǵyz qart — Danıar aqsaqaldyń at-arbasyn surap, sonymen topyraqty úıdiń irgesine jetkizip tókti.

Bul tek meniń sheshemniń ǵana basyndaǵy bar jaǵdaı emesti. Shaǵyn aýylymyzda osyndaı jappaı qaýyrt naýqan ótip jatty. Qolǵabys tıgizer abysyny, qaınysy, qaıyn sińlisi, erjetip, qoldaǵy aýyrtpalyqty alar balalary bar áıelderdiń jaǵdaıy budan góri táýirleý bolýy múmkin. Meniń alam sıaqty jalǵyz iliktilerdiń barlyǵynyń qareketi álgindeı-tin.

Arada kóp ýaqyt ótpedi bilem, kúnderdiń bir kúni tústen keıin ózimizdiń, kórshilerdiń eresek balalarynyń qolyna bir-bir shelek ustatyp, apam aryqtan sý tasytty. Úıdiń irgesinde tóńkerilip jatatyn úlken naýaǵa topyraq ezdi. Topyraqty ábden ezip, betine sý seýip, ústin bastyra jaýyp tastady.

Apa, ústin nege jabasyń?

Túnde kebirsip qalmasyn degenim ǵoı. Erteń, qudaı buıyrtsa, sylaq.

Erteńgi shaılaryn ishisimen aýyldyń bar áıelderi eshqandaı shaqyrýsyz-aq úzdik-sozdyq bizdiń aýlaǵa jınala beretin. Kelgen bette úıge de kirmeı, ezilgen balshyqty mańaılaıdy. Aldymen jetkenderdiń biri — apamnyń qurdasy Márýa. Kelisimen balshyqtyń betindegi jabýdy julyp alyp, bilegin sybanyp, qolyn salyp jiberip, bir ýys balshyqty alyp, salmaqtan kórip, qaıta tastady da:

Bul qatynnyń ezgen topyraǵyna deıin ózgeshe. Ii qanǵan, qarashy, jup-jumsaq, qolǵa da juqpaıdy, shirkin! Ámbebap qoı, ámbebap!

Shápshań kelin, amansyń ba, shyraq?! Búgin qalaǵa barmaqshy edim, keshe seniń balshyq basqanyńdy kórip, qashyp ketkendeı bolmaıynshy dep... ádeıi barmaı qaldym. — Bul — apam «abysyn» dep ataıtyn, Maǵrıpa degen er minezdi áıel.

Syrlar kóbeısin, kelinshekter!

Aıtsyn-aq!

Áı, jaman qar, sen-aq eldiń sońynda júredi ekensiń.

Balalardyń tamaǵyn berip shyqqanymsha osy boldy.

Ózinen basqada bala joqtaı bolýyn qarashy!

Basyń qazandaı bolyp uıyqtaı bergenshe, erterek turmaısyń ba?

Keshe keshke jańyn jigitiń qonaǵa kele jatqan sıaqty edi-aý?..

Báse, báse, sondaı bir páleń bar ǵoı!

Kelinshek qyzaraqtap jerge qarady.

Ózderiń jas bolmaǵandaı, qatyndar, munsha dilmársingenderiń ne?

Áli tuǵyrdan taıyp, qartaıyp turǵanymyz joq.

Artynda salmaǵy joq, zili joq qaljyńmen qurbylar jeńil sharpysyp, saq-saq kúlip, oryndarynan turatyn.

İstiń basy ilgeri bolsyn! Al, Shapshań kelin, óz úıiń ǵoı, jeńil qolyńmen «bissimilda» dep bastap jiber. Jyldam bitsin.

Ár qabyrǵaǵa úsh-tórt adamnan bólinip, jas kelinshekter basqysh qoıyp, úıdiń joǵary jaǵyn, egde áıelder tómengi jaǵyn sylaı bastaıtyn. Sylaı bilmeıtinder, kóbine jańa túsken kelinder jaǵy balshyq tasyp, áperip turatyn. Sylanǵan jeri kebe bastasa-aq, sylaýy alymdy bir-eki kelinshek qum ezgen suıyq balshyqpen maılap otyratyn.

Ol kúni aýyldyń bar áıeli bala-shaǵasymen bizdiń úıde. Aınala abyr-sabyr, aǵyl-tegil qaljyń, ázil-ospaq, balanyń jylaǵan, kúlgen daýystary. Bárinen apamnyń qýanyshy erekshe. Neshe kúngi topyraqpen arpalysqan naýqannyń eń kúrdelisi de, túıindisi de, aýyry da osy sylaq. Sol búgin támamdalmaq. Úıdiń tórt qabyrǵasyn sylap, maılap alý -topyraq oıǵannan da, tasyǵannan da qıyn, ári óńdemeıtin sharýa. Sol sharýa kóptiń qolyna tıdi, buıyrsa, bir-aq kúnde bitip keteıin dep tur. Apam rıza bolǵanda aıtatyn «Elimnen aınaldym, jurtymnan aınaldym» deıtin sózderin qazir ishteı aıtyp júrgenin bal-bul jaınap turǵan júzinen-aq ańǵaramyn.

Bizder, balalar, úıge adam jınalǵanyna, sonyń ishinde aýyldyń bar balasy kelgenine mázbiz. Aldyn ala apam dúkennen ákep qoıǵan táttiden, jylap sheshesine oralǵy bolmasyn dep, jas balalarǵa úlestiremiz. Tańdaıyna tátti tıgen bala áp-sátte jep alyp, sheshesin umytyp, bizdi tóńirekteı beredi. Táttiniń kilti qolynda turǵan bizdiń úıdiń balalary olardan joǵary, óktem. Eresekterin arqa tutyp Erlanǵa álimjettik kórsetetinderdiń ózi búgin qoranyń artynan jasqana syǵalap:

Kámpıt alyp shyqshy-eı, — dep jalyna qaraıdy.

Erlan tabıǵatynan baýyrmal, beregen bala, ýystap alyp shyǵyp, úlestirip kelip, ketik tisterin kórsetip yrjıyp turar edi. Aýyldyń bar balasy bizdiń úıdiń táttisine erkinshe kirgenderine, júdá máz.

Áı, qatyn, óltirmeıin deseń, ashyǵan kójeńnen ákel! Tańdaıymyz keýip ketti ǵoı.

Qoldaryńdy jýyńdar, sýsyndap alaıyq túgel! — Bir-bir tostaǵan ashyǵan bıdaı kójeni tamsana otyryp ishedi.

Ne qosyp ashytasyń osy, seniń kójeńniń dámi bólek?

Aıtpaımyn, jaman qar. On jyl qatyn bolyp kóje ashyta almasań, kimnen kóresiń? Keıingi kelinderden uıalsańshy!

Aǵamyz jýas qoı. Basqa bireý bolsa, muny baıaǵyda-aq shyǵaryp jiberer edi.

Aǵańnyń úı bolyp otyrǵany — kimniń arqasy, a?

Bul solaı shirenedi ǵoı endi. Al, turaıyq.

Jartysyna kelip qalyppyz-aý!

Jartysyna kelgeniń ne?

Aýyp kettik jartysynan.

Kelin, sen endi shaıyńdy qamdaı ber. Qalǵanymyz da jetermiz.

Qaımaqqa ılengen baýyrsaǵyń sumdyq dámdi bolýshy edi. Odan da tatpaǵaly kóp boldy. Erinbeseń, pisirip jiber.

Qaladaǵy oqymysty qaınyńa saqtaǵan qystan qalǵan súriń, unnyń ishinde tyqqan qazyń da bar shyǵar-aý? Sodan kishkene burqyldat.

Sadaǵa ket-aý! Qaınymnyń sybaǵasynan! Qaınymnyń sybaǵasyn saǵan asyp ne kórinipti?! Buıyrsa, ózi kelgende dám tatarsyń.

Qurdassyń ǵoı, saǵan degeni bólek shyǵar.

Iá-aý, sony aıtsańshy!

Múttaıym ekensińder. — Kúlgen boıy apam as úıge bettedi.

Kóp keshikpeı qazandyqtan syzdyqtap-syzdyqtap tútin kóterildi. Qystygúni bolsa, tútin býdaq-býdaq shyǵar edi, qazir oty bolar-bolmas qana jalyn atyp, shalqyp jatyr, kózge de kóriner-kórinbes. Áp-sátte murynǵa qońyrsyǵan maı ıisi keledi. Baýyrsaqtyń ıisi. Muny sezgen balalar tipti de úıden uzaı qoımaıtynbyz. Shydamsyzdary as úıdiń esiginen syǵalap qarap:

Áli pisken joq eken! — dep, qaıtyp ta keledi.

Apam esik aldyna tek toıda ustalatyn úlken aq samaýrynyn shyǵaryp, aǵash saldy. Iis tartyp otyrǵan bizderge endi ashqyltym, ózgeshe tútin ıisi jetti. Bul da tanys jaı. Apam tamyzyqqa maıqaraǵaı qabyǵyn salǵan ǵoı. Maıqaraǵaı qabyǵynyń tútininde muryndy qytyqtaıtyn ádemi ıis bolýshy edi.

Apam baýyrsaqtyń aldyńǵy eki-úsh qýyrymyn bir tegenege úıip ákep, barlyǵymyzdyń ortamyzǵa qoıady. Baýyrsaq aldyn balalarǵa úlestirý — apamnyń ádeti. Baǵanadan kútip otyrǵanymyz da osy — ystyq baýyrsaqty ýys-ýystan demde-aq talap ákettik. Keregimizdi alyp bolǵan soń úıge qaıtyp bettemeı, aýyl syrtyna qaraı oıystaımyz. Oınap júrip, bizdiń úıdi nysanǵa alyp, jaltaq-jaltaq qaraımyz. Birqydyrý ýaqyttan soń áıelder bar qabyrǵany tegis sylap bolyp, qoldaryn jýyp, úıge kiredi. Sol kezde apyr-topyr shabýyldap, biz de jetemiz.

Sonda áıelderdiń bári qaımaq qatqan qula shaıdy soraptaı iship, aǵyl-tegil terlep, qyzara bórtip otyrar edi. Ortada — býy burqyraǵan palaý. Biraq oǵan eshqaısysy qasyq batyrmaǵan. Shaıdy soraptaýyna qaraǵanda, qatty shólirkegen túrleri bar. Eki-úsh shyny qula shaıdy tartyp alyp, terlerin súrtip, baýyrsaqqa sodan keıin úzdik-úzdik qol sozdy.

Shaǵyn aýyldyń úlken-kishisi sol kúni bizdiń úıde. Balalarǵa — bólek dastarqan. Tamaqqa toıyp alyp, irgede sheshesiniń artynda uıyqtap jatqandary taǵy bar. Estıarlarymyz otyryp áńgime tyńdaımyz. Bul kúni aıtylar syr ózgeshe. Bireýi basynan ótken kúlkili oqıǵany aıtsa, bireýi ózin qalaı alyp qashyp kelgenin esine alar edi. Ne aıtsa da, shyndaryn aıtyp, aǵynan jarylar edi...

Biraz kúlisip qaljyńdasyp otyrǵan soń bireýi syzyltyp án bastaıtyn:

..Aspanda aı bolmasa, adasady-aı,

Kóńildi kótermese, kir basady-aı, ahaý.

Keýdesi-aı jaqsylardyń — altyn sandyq-aı,

Sandyqty kilt bolmasa, kim ashady-aı, ahaý.

Ashyq turǵan esiktiń túbinde otyryp ap, uıyp tyńdaı berýshi edim. Kóp án aıtylar edi. Qandaı án aıtsa da, kóńildiń eń tunyǵynan shyǵyp jatqandaı. Jarasymdy nazdy arqalaǵan syrshyl áni de, sezimdi egilter muńǵa toly sherli án de, káýsar armanǵa toly asqaq án de — bárisi-bárisi aıtylatyn... Qaısybiriniń áldenelerdi esine alyp, kóńilderi bosap, kózderiniń jasyn tógip alatyndary da bolatyn. Ondaıda bári sony jubatatyn.

Taǵy emes, maral emes taý jaılaǵan,

Men bir jan sher jaılaǵan, muń oılaǵan...

Taǵy bireýi kóńil terbeıtin muńly án bastaıdy. Keıbireýi únsiz kúrsinedi. Shaı áldeqashan ishilip bolǵan. Dastarqannan keıin sheginip, oramaldarynyń alqymyn aǵytyp, jelpinisip otyrar edi bári de. Sóıtip, jumystan sharshaǵandaı emes, qaıta kóńilderi tazaryp qalǵandaı seziletin qaı-qaısysynyń da.

Osylar osylaı uzaq otyratyn. Óristen mal qaıtar mezgilde ǵana:

Oı-bý, kún keshkirip qapty ǵoı, — deıdi bireýi terezeden moınyn sozyp, syrtqa qarap.

Qoı, turalyq. Oı-baı, belim.

Birinen soń biri úzdik-sozdyq oryndarynan tura bastaıdy.

Bosaǵada otyrǵan meni baıqaǵan apam:

Balataı, buzaý qaıda, baıqadyń ba? Emip qoımasyn, — degende ǵana esimdi jıyp, zyta jónelemin. Buzaý umyt bolǵaly qashan.

Buzaý degeniń de qý. Sıyrdyń tańerteń órgen órisin baıqap qalsa, solaı qaraı jaıylady da, keshke qaıtqan enesin tosyp, emip qoıady. Tóbe-tóbege shyǵyp qaraǵanmen, ker buzaýdyń taptyratyn túri joq. Buzaý emip qoıǵan-aý degen qaýipten be, álde kún salqyndap ketken be — boıym qaltyrap qoıa berdi.

Jylynarmyn dep júgirip kelemin. Buzaý emip qoımasa eken deımin. «Apamdy búgin renjitpesem eken».

Jazdy kúndegideı emes, kún batysymen-aq ymyrt tez úıiriletin bolypty. Aınala lezde qaraýyta bastady. Eshnárseni dál ajyratý múmkin emes. Alystan qaraýytyp kóringenge buzaý ma dep júgirip barsam, buta nemese bir túp shı bolyp shyǵady. Kelesi qaraıǵanǵa júgirem. Eki qara kórindi. «Bizdiń úıdiń kók sıyry-aq shyǵar, janyndaǵy ker buzaý ǵoı. Qap, emip qoıdy-aý!» Alqynyp jetsem — qos túp qaraǵan. Qaraǵan bolǵanyna qýandym. «Buzaý embegen shyǵar? Múmkin, eginge, júgerige túsip ketti. Oǵan tússe, kúzetshi áldeqashan qamap qoıǵan shyǵar».

Artyma burylyp qaraımyn. Keıbir úıdiń shamy jana bastapty. Qorqaıyn dedim. Tasadan ertegidegideı jyn-shaıtandar shyǵyp, bas salatyndaı, aldy-artyma burylyp qaraýǵa qorqamyn. Aýylǵa qaraı zymyrap kelemin. Esik aldyna alqynyp kelip, bir-aq toqtadym.

Bort-bort kúıis qaıtarǵan sıyr aýlada tur. Buzaýy qasynda baılaýly jatyr. Kók sıyrdyń aqjem bolǵan jelini men buzaýdyń ezýindegi shubyraǵan kóbigi emip qoıǵanyn aıtpaı-aq tanytty. Úıdiń esigin qorǵana ashtym. Áýeli sańylaýdan qyzǵylt sáýle tógilip, sodan soń ishten betimdi jyly lep shaldy. Tór aldynda shyntaqtap kókem jatyr. Apama qaraýǵa dátim barmady, kókeme qaraı týra tartyp baryp, baýyryna tyǵyldym. Sheshem úıge ot jaǵypty. Qaltyraǵan denem jylyna bastady. Syǵalap qaraımyn — apamnyń júzinde renish, ashý baıqalmaıdy, kóńili jaı sıaqty.

Báıbishe, úıiń tap-tuınaqtaı bolyp qalypty ǵoı. Pálesiń- aý óziń! — dep, ákem qus jastyqqa shalqaıa berdi. Men de janyna qısaıdym.

Sheshem jaýap qatpaı-aq júzi kúlimsirep, bar bolǵany otty kóseı berdi. Shoqtyń sáýlesinen be, apamnyń sondaǵy óńi qorqyp kelgen maǵan keremetteı meıirimdi, jyly shyraıly kórinip edi. Qazannyń qaqpaǵyn ashyp, ettiń kóbigin aldy. Úıdi jas ettiń jaǵymdy ıisi jaılady. Men maýjyrap jatyp, qalǵyp ketippin...

...Bul meniń esimde qalǵan sońǵy sylań edi. Sol jyly bastaýysh mektepti bitirip, kelesi kúzde ortalyqtaǵy ınternatqa aýystym. Odan keıin úı sylaýdyń qýanyshty sátterin kórip, basymnan ótkizgen emespin. Keıinnen ata-anam da ortalyqqa kóship, daıyn beton úıge kirdi...

* * *

Meniń oıymdy aıaq dybysy bólip jiberdi. Appaq svıter, kók shalbar kıgen, bir qolynda ustaǵan kógildir sýlyǵy bar, bir qolymen tórt jasar qyzyn jetelegen meniń beıtanys kórshim etip bara jatty. Júrisi jeńil, qımyly oınaqy. Qolań shashyn tegistep qyrqyp, bos qoıa beripti. Iyǵynan asyp, jaýyrynyna tógilgen shashyn samal jelpip, julqıdy. Ózi beıne bılep bara jatqandaı. Onyń basqadan erekshelenip turatyn osy symbattylyǵy kimniń bolsa da nazaryn ózine erekshe aýdarardaı. Onyń qarsy úıde turatynyn, jasynyń jıyrma segizde ekenin, kúıeýi jáne tórt jasar Janna atty qyzy baryn bilem.

Olardyń qashan qyzmetine keterin, qaı shamada kelerin, seıilge qaı mezgilde shyǵaryn as úıdiń terezesinen kórip júremin.

Qyzyn balabaqshadan ákele jatqan betteri bul. Sońynan búıirli eki torǵa syqaı azyq-túlik toltyryp alǵan kúıeýi, aınalasyna nazar salmastan alǵa qaraǵan boıy, salmaqty basyp bara jatyr. Bular únemi qatar júrýshi edi. Erteńgisin, keshkisin osylaı qatar júrgen qalpynda kimniń bolsa da iltıpatyn ózderine aýdarǵandaı. Túrlerinde, júrisinde, ózderin usatýynda birin-biri emeýrinnen tanıtyndaı túsinisken, uǵysqan jandardyń jarastyǵy bar. Terektiń tasasyna tyǵylǵan qyzyna:

Janna-aý, qaıdasyń? Jyldam júrshi, kıno bastalyp ketedi, — dep daýystady kelinshek.

Sirá, televızordaǵy júrip jatqan kóp serıaly kınoǵa asyǵyp barady. Murnyma tútin ıisi kelgendeı. Apamnyń ót tamyzatyn maıqaraǵaı qabyǵynyń ıisine uqsas. Oıdan arylyp, jan-jaǵyma jiti qaradym. Kóshe sypyrýshy terektiń tógilgen japyraǵyn bir jerge úıip, ot qoıypty. Kózime apamnyń topyraq oıyp jatqan kelbeti taǵy elestedi. Beıtanys kórshim uzap bara jatty. Osy kelinshekke nege nazar aýdara beretinimdi endi uqqandaımyn. Ol meniń anama qatty uqsaýshy edi. Apam da sol jyly jıyrma segizge shyqqan edi-aý.

Ornymnan turyp, men de úıge aıańdadym. Aınalam tolǵan altyn baýyr sary ala japyraqtar...

---