InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń búgingi tańda qoıyp otyrǵan mindetteriniń biri- shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytý. Shaǵyn jáne orta bıznesti damytý ekonomıkalyq órleýdiń jáne áleýmettik-saıası jańǵyrtýdyń basty quraly. Ásirese, jeke menshiktiń naqty ómirge júzege asýy jáne orta taptyń qalyptasýynyń memleketimizde artqan saıyn elimiz kórkeıip, halyqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıy jaqsarady. Sonymen birge, shaǵyn jáne orta kásipkerlik – ekonomıkanyń tıimdi ári nátıjeli sektory. Shaǵyn jáne orta kásipkerlik jumyssyzdyqty joıýda, naryqqa qajetti taýarlardy jetkizýde, jeke óndirýshilerdiń monopolıasyn shekteýde jáne ekonomıkany turaqtandyrýda sheshýshi faktor bolyp tabylady.

Biraq, shaǵyn jáne orta kásipkerlikke memleket tarapynan qoldaýlar jáne ákimshilik retteý júrgizilip jatqanmen, shaǵyn kásipkerlik qyzmettiń nátıjeleri áli de joǵary deńgeıde emes. Sharýashylyq salalaryn alatyn bolsaq, saýdadan basqa jerde shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń jetekshi yqpaly baıqalmaıdy.

Kásipkerlik salasynda memlekettik saıasatty qalyptastyrý men júzege asyrýǵa baılanysty mindetterden basqa, memleket, kásipkerlikti qarjylyq, aqparattyq-saraptamalyq jáne materıaldy-tehnıkalyq qoldaýdy qamtamasyz etý boıynsha qyzmetter atqarady. Qoldaýdyń bul nysandarynyń barlyǵyn memlekettik atqarýshy organdary arqyly jergilikti jáne aýmaqtyq deńgeıde qabyldanatyn ár túrli baǵdarmalardyń kómegimen de, ár uıym kapıtalynyń qatysýymen osy úshin arnaıy jasalǵan strategıalar kómegimen de júzege asyrady.

QR Prızıdentiniń 2014 jylǵy 17 qańtardaǵy Qazaqstan halqyna «Qazaqstan-2050» Joldaýynda: «Memleket jumysynyń negizgi bóligi Qazaqstan bıznesin, ásirese shaǵyn jáne orta bıznesti damytýǵa barynsha qolaıly jaǵdaı jasaý bolmaq. Shaǵyn jáne orta bıznes 2050 jylǵa qaraı Qazaqstannyń ishki jalpy óniminiń qazirgi 20%  ornyna keminde 50%  óndiretin bolady. Eńbek ónimdiligin 5 esege- kázirgi 24,5 myńnan 126 myń dollarǵa deıin arttyrý kerek» dep shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń mańyzyn atap kórsetti.

Osy oraıda elimizde kóptegen sharalar júzege asýda. Olardyń qatarynda:

- shaǵyn jáne orta kásipkerlik elimizdegi jumyssyzdyqty azaıtýdyń negizgi nysany. «Bıznestiń jol kartasy-2020» baǵdarlama júzege asqaly beri, eldi- meken turǵyndarynyń tabysy 6% artty. Kedeıshilik deńgeıi 5,9% dan 3,8%- ǵa qysqardy.

- Memleket tarapynan qarjy-nesıelik jáne ınvestısıalyq klımat jasalyp, shaǵyn jáne orta kásipkerlikke qarjy-nesıelik jáne ınvestısıalyq turǵydan qoldaý júrgizilýde.

- Shaǵyn jáne orta kásipkerlikti jetildirý jolynda «Damý» kásipkerlikti damytý qory qyzmet atqaryp jatyr.

- Aýyldyq jerlerde shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytýǵa kóńil bólinýde. Bul sharalardy «Aýyl sharýashylyqty qarjylyq qoldaý qory» AQ, «Kazagrofınans» AQ, «Prodkorporasıa» AQ júzege asyrýda.

- Memlekettik organnyń daıarlaý, qaıta daıarlaý, biliktiligin joǵarylatý sharalary júrgizilýde.

- Tehnoparkter quryldy.

Shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytýdyń negizgi joly bolyp kásipkerliktiń ártúrli qyrlaryn keńinen qarastyrý ǵana emes, ınovasıalyq tásilderdi, dástúrli emes jáne ozyq tehnologıalardy qoldaný, eń jańa ónimder men qyzmetterdi paıdalaný da tabylady. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy shaǵyn jáne orta JİÓ-de alatyn úlesi- 20%. Birikken Ulttar Uıymynyń Damý baǵdarlamasynyń málimetterine súıensek, álemdik ekonomıkada tek shaǵyn kásiporyndardyń sany barlyq kásiporyndardyń jalpy sanynyń 95%-nan asady, olardyń JİÓ-degi úlesi 50%-ǵa  deıin jetedi. Damyǵan memleketterdegi shaǵyn jáne orta bıznestiń JİÓ-degi úlesi, mysaly, Japonıada 55%, Ulybrıtanıada-52%, Germanıada-57%, Italıada-70%. Salystyrmaly saraptama Qazaqstanda shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń makroekonomıkalyq kórsetkishte úlesiniń óte az ekenin kórsetedi. Ony 50%-ǵa jetkizý 2050 jyldarynda boljanyp otyrǵany belgili.

Statısıka kórsetip otyrǵandaı, Ońtústik Qazaqstan oblysynda tirkelegen shaǵyn jáne orta kásipkerliktegi sýbektiler sanynyń ósińkiligi baıqalady (keste 1.2.3.4). 

Shaǵyn jáne orta kásipkerliktegi qomaqty áleýmettik róldi atqarýmen birge búdjetke eleýli salyqtyq túsimderdi qamtamasyz etedi. Osy kúngi kúrdeli jaǵdaılarda shaǵyn jáne orta kásipkerlik turaqtandyrý retinde kórinis beredi. Bıznes jeke azamattardyń óz betinshe, óziniń múliktik jaýapkershiligine jáne óz táýekelimen paıda tabý nemese basqada formada ekonomıkalyq paıdaǵa umtylý áreketteri.

Shaǵyn jáne orta kásipkerlik naryqtyq ekonomıkanyń ajyramas bóligi dep aıtýǵa bolady. Oǵan jyldamdyq, ıkemdilik jáne joǵarǵy tıimdilik sıpattary sáıkes keledi. Osy jáne basqada artyqshylyqtardy  ulttyq ekonomıkany damytýdyń qozǵaýshysy retinde sanalady. Qazirgi ýaqytta shaǵyn jáne orta kásipkerlik sferasynda mıllıonnan astam adamdar jumys isteýde, degenmen shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń qurylýy men ósýi jónindegi máselelerdi odan ári oqyp bilýdi talap etedi: damý perspektıvalaryn boljaý jáne basqarý, taldaý, baǵalaýdyń ıkemdi jáne tıimdi ádisterin daıyndaý.

Qorytyndylaı kele, málimetter boıynsha shaǵyn bıznestegi kásiporyndar sany artyp keledi, sonda da, otandyq kásipkerlikti  shekteıtin negizgi sebepterge: kásibı bilimniń jetispeýi, nesıe berý (tek bastaýshylarǵa arnalǵan), ınovasıalyq ıdeıalarmen qarjylandyrý kóziniń túıispeýi, tirkelgen, biraq jumys istemeıtin kásiporyndar sanynyń ósýi t.s.s. jatady.

Sonymen, elimizdiń turaqty ekonomıkalyq damýy úshin shaǵyn jáne orta kásipkerlikti sapa jaǵynan jetildirý óte mańyzdy. Negizgi máselelerdi anyqtap, onyń utymdy sheshimin taba alǵan jaǵdaıda ǵana biz ekonomıkalyq turaqtylyqqa qol jetkizemiz.

Álemdik tájirıbe dáleldegendeı shıkizatqa sengen memleketter daǵdarysqa ushyraýda. Sondyqtan, shaǵyn jáne orta bıznesti damytý qajettigi týyndap otyr.

 

Ádebıetter

1. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy, 2016 j.
2. Statısıka agentiginiń arnaıy saıty\www.ontustik.stat.kz\
3. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy, «Qazaqstan-2050».
4. G.S.Smaǵulova «Aımaqtyq ekonomıkany basqarý máseleleri», oqý quraly, Almaty 2005 j.

 
Shymkent agrarlyq koleji
E9-161 tobynyń stýdenti
Berdiqulov Baǵdáýlet
Jetekshi: Ýteshova G.M.

---