InfoHub Logo

Qazaq dalasyn ánmen terbetken Sh. Qaldaıaqovtyń ánderinsiz eshbir mereke de, eshbir toı-dýman da ótpeıdi. Onyń ánderin eńbektegen baladan bastap, eńkeıgen kárige deıin shyrqaıdy. Al «Shámshi aǵa» degen sóz «Án aǵa» degen sózben tutasyp, sınonım bolyp ketkeli qashan...

Ol Shymkent oblysy Otyrar aýdanynda 1930 jyly 15 tamyzda dúnıege kelgen. Onyń ánderi respýblıkamyzdyń qaı óńiri bolmasyn jıi aıtylyp, án súıer qaýym arasyna barynsha keń taraǵan. Án ónerimizde jaryq juldyzdaı sáýle shashyp, aıyryqsha iz qaldyrǵan Sh. Qaldaıaqov kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy sazgerdiń serisi. Biz es bilgeli beri elimizdiń keń baıtaq dalasymen aspanynda qalyqtaǵan, mahabbat pen saǵynysh sezimine tolyq qaıtalanbas Shámshi áýenderi endi HHİ ǵasyr álemine bet alyp áýeleı beretini aqıqat. Tabıǵat erekshe daryn ıesi etken dara tulǵa Shámshi Qaldaıaqovty qazaq balasy esinen shyǵarmas. Shámshi aǵamyzdyń «Qorlan» ánin shyrqaýdaǵy ózine ishki syryn ashyp aıtpaı sóz sheshendigine salyp bura tartyp ketetini de bar. Keń júregimen tabıǵat bergen darhan, daryndy Shámshi aǵamyz óziniń júrek terbeıtin, qıal qozǵaıtyn, tereń oıǵa shomyldyratyn ǵajap ánderimen halqyn baıytatyn, olardyń ómir súrýge qushtarlyǵyn arttyratyn Shámshi Qaldaıaqov pıonınony da, dombyrany da josylta tartatyn edi. Biraq, dombyrany ekpindete, tópelep tartqanyn kórgen emespiz. Bir ásem áýendi sherte bastaıtyn da qońyrlata bylqyldata ala jóneletin. Qysqasha aıtqanda tula boıy tunǵan óner bolatyn.

Qazaqtyń mýzyka ónerinde Shámshiniń orny erekshe 300-ge jýyq áni bar Sh. Qaldaıaqov keýdesin qaǵyp, men ataqty kompozıtormyn dep bir sátte maqtanǵan jan emes. Qashanda óziniń qarapıymdylyǵymen izgiligi mol adam retinde búkil qazaq halqynyń júreginen máńgi oryn aldy. Óziniń shyǵarǵan óleńiniń biri «Tamdy arýy». Shámshi aǵanyń qalyń jurtqa mahabatty jyrlaǵan kompozıtor retinde belgili. Tamdy arýy mahabbat jaıly bolǵanymen ol mahabbat bostandyǵyn ańsap jazylǵan án. Iaǵnı, jas jigittiń basynan ótken qaıǵyly oqıǵaǵa sebep bolǵan. Bul mahabbat bostandyǵyn ańsaǵan ándi Shámshi aǵamyz óziniń sheberligimen dúnıege ákeldi. Al, «Saǵynyshym meniń» áninde erekshe ańsaý, tereń tolǵaý bar. Aıta bersek ár ánniń ózindik tarıhı syry bar. Eń bir kóshpeli tarıh — án tarıhy. Keshegi Káribaevtyń Jambyl válsimen qanaǵattanǵan lektiń rýhanı kóshi nebir aımańdaı daryndarmen daralanyp, sán saltanaty asqan keleshektiń kórkem kelbetin kóz aldymyzǵa keltire bilgen nurly kóshi edi.

Kósh jýan ortasynan oıyp oryn alǵan kompozıtordyń biri ári biregeıi de Shámshi Qaldaıaqov bolatyn. Shámshiniń taǵdyryn da birtýar tutas bir taǵdyr ıesiniń 18 jyl sońǵy jyldarynda osy topyraqta ǵajaıyp shyǵarmashylyq ǵumyr keshki «Moıynqumda aýylym», «Dúngen qyzy», «Fosforly Jambyl» sekildi ataqty ánderi osynda dúnıe esigin ashyp, tórtkúl dúnıege tarady. Áý basta Shymkent óńirinde ataqty ánderi osynda dúnıe esigin ashyp, tórtkúl dúnıege tarady. Áý basta Shymkent óńirinde bastalǵan Shámshi Qaldaıaqov atyndaǵy Halyqaralyq án festıvali Jambylda jalǵasyn taýyp, talaı talanttardyń tusaýyn kesti. Shyn talanttyń ǵajaıyp darynnyń shapaǵaty tıdi degen osy. Daryny ıisi qazaqqa ortaq Shámshideı aıaýly jannyń án ǵumyry áli talaı urpaqtyń oı bilimimen, parasatymen jańasha jańǵyryp jalǵasyn taba bereri sózsiz. Bul eńbekti sol tókken terdiń tól basy Taraz toıyna tartý dep qabyldaýymyz lámiz.

Qazaq óneri orny tolmas qazaǵa dýshar boldy. 1992 jyly  29 aqpanda jasy 62 ge qaraǵan shaǵynda uzaqqa sozylǵan aýyr naýqastan, kórnekti halyq ártisi Sh. Qaldaıaqov kóz jumdy. Shyǵarmashylyq jumyspen 1950 jyldardan bastap aınalysqan 1956-1962 jyldarda Almaty konservatorıasynda oqydy. Shámshiniń tunyp turǵan syr shyndyǵymen, shynaıylylyǵymen jáne sezimge tereń boılaýymen erekshelenetin alǵashqy ánderiniń ózi kompozıtordyń atyn elge jaıyp, halyqtyń súıikti perzentine aınaldyrdy. 40 jyldan astam shyǵarmashylyq qyzmetinde Sh. Qaldaıaqovtyń 300-ge jýyq mýzykalyq týyndy jazdy. Olardyń deni án janrynda Sh. Qaldaıaqovtyń óziniń qaıtalanbas qol tańbasy halyqtyń boıaýy qanyq talantymen qazaq halqynyń qazirgi ánin, ónerin bıik beleske kóterdi. Onyń ǵajap shyǵarmashylyǵy ulttyq mádenıettiń tamasha kórinisiniń biri.

Tanymal ánder jazýdaǵy tabysy úshin kompozıtor 1965 jyly Qazaqstan Komsomol syılyǵyn aldy. Al, 1991 jyly oǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Halyq áritisi qurmetti ataǵy berildi. Halyqtyń súıikti kompozıtory Sh.Qaldaıaqovtyń jarqyn beıne tyńdaýshylar júreginde árdaıym saqtalady.

Shámshi — qazaq ónerin úlken jańalyq jáne ulttyq boıaýy qanyq ólmeıtin týyndylar oljalaǵan asa daryndy sazger ekendigin dáleldegen ónerpaz. Shámshi Batys ónerindegi válsti qazaq topyraǵyna, qazaq tabıǵatyna jaqyndatyp, ultymyzdyń tól óneri sanatyna qosyp jibergen kompozıtor. Sodan ony qazaq halqy asa qurmettep «qazaq válsiniń koroli» — dep oryndy maqtan etedi. Shámshiniń eki uly da kásibı mýzykant. Demek, ákesiniń jolyn qýǵan azamattar.

Shámshi Qaldaıaqovtyń ózi ómirden ótse de, áni eshqashan da qazaq halqynyń jadynda saqtalady.

---