InfoHub Logo

Aldymyzda býdalanǵan qaǵaz jatyr. Munyń ishinde ne joq deısiz, bári bar; anyqtama kerek pe, minezdeme, bolmasa dáleldeme, qolhat, tilhat, joldama kerek pe? Eń arǵysy buıryq pen jarlyq ta tabylady. Osynyń bárin oqyp otyrsań shylyqtan shyqqan bylyqtar ekenin bile qoıasyn. Biri ózin-ózi aqtap jazsa, biri ony dattap, endi biri maqtap jazady Munyń ishinde aıqysh - uıqysh aıtys, shym - shytyryq jala, kóp shımaıly aryzda bar.

Áıelim Úrbıbini "jeńge alǵan" ekenimdi, "aǵa ólse, jeńge mura..." bolǵandyqtan úılengenimdi esitken de shyǵarsyń, sondyqtan meniń senimen turǵym keldi. Jeńil-jelpi "oınap kúlý" emes, meniń aıtyp otyrǵanym...

Begaı buǵan yryq bermedi. "Bala-shaǵańdy shýlatyp, áıelińdi tastatyp men saǵan tıe almaımyn. Jesir ekenim de, kúıeýimniń joqtyǵy da ras. Biraq, adamshylyq arym ol shylyǵyńa jibermeıdi", dep kesip aıtty, kúderin úzdire sóıledi. Begaıdyń bul sózi Jálekeńniń namysyna tıdi.

Mine, sol kúnnen bastap Jáleldiń jalaqorlyǵy men báleqorlyǵy qabatynan túsip, Begaıdyń ústinen qoparyla qulady...

— Meniń altyn sózimdi aıaq asty etetin qaıdan shyqqan jesirsiń, kesir bolsań ózińe kesirsiń, maǵan kesirligiń bir tıyn! — dep lepirdi. Áıteýir Begaıdyń bedelin túsirýge bar áreketti istep baqty. Dókirlik te, ákimshilik te, buıryq ta, tekserý de, ursý da, sógý de... osy kúnnen bastaldy. Eń arǵysy áıeli Úrbıbi de baryp, kóptiń kózinshe balaǵattady: "Baıymdy aınaldyrǵan buzyq..." degen at taqty..

Jálel kórinbeı "jatyp atýdyń da" ádisin biletin adam. Ol Begaıdyń ústinen: "Begaı nege sholtańdaıdy" degen aryz da jazdyrdy. Oǵan tolyp jatqan qol da qoıǵyzdy. Barynsha bále-jalany úıip-tókti. Biraq, teksere kelgende anyqtalmady, agat aıtylǵan aryz bolyp shyqty.

Mine, osy kúnnen bastap, tolyp jatqan: dáleldeme, anyqtama, joldama, buıryq-jarlyq minezdemeler... aǵytylyp jatty. Jálekeńniń erteńgi shaıdan sońǵy jumysy — Begaıdyń ústinen qylmys qozǵaý boldy da, Begaıdyń isteıtini ózin aqtaý úshin: minezdeme, dáleldemeler tabý boldy. Aryzdyń sheti aýyldan aýdanǵa deıin sozyldy.

Óziniń kim ekendigin dáleldegisi kelgen Begaıdyń saparynyń kóbi aýdan bolady. Munyń da qolynda "tasqa basylǵan" minezdeme bar. Muny aýdandyq tutynýshylar odaǵy qoly men mórin basyp jazady. Minezdeme qysqa, ári salmaqty bolyp jazylǵan.

"...Begaı Sh. joldas Tartoǵaı magazıninde 1945 jyldan beri istep keledi. Josparyn ylǵı artymen oryndap otyrdy. Bir ret paıshıkterden aryz túsip, ony teksergenimizde anyqtalmady..." dep beriledi.

Sonymen biri "Qýylyp, biri qýynyp júrgendikten bulardyń izdegeni "anyqtama men tolyqtama, buıryq pen jarlyq, minezdeme, dáleldemeler..." bola beredi. Papka qaǵazǵa tola beredi de, naǵyz kerekti isteıtin jumystar syrtqa qala beredi.

Jálekeń dál osy qarsańda ákimshilikti de qoldanyp baǵady, aýyldyq sovettiń sesıasynda Begaı týraly máseleni qabyrǵadan qoıyp, onyń bul qyzmetten sol saǵatynda bosatylýyn talap etedi. Aqyrynda "tereń taldanyp tekserilsin" degen toqtamǵa keledi. Biraq bul "qaharly qaýly" Jálekeńniń oıyndaǵydaı bolyp sheshilmeıdi, Begaıdyń paıdasyna sheshiledi...

Sonymen shylyqtyń aıaǵy birsypyra bylyqtyń da betin ashyp tastady. Jáleldiń Qydyr degen azamattan bir eshkini zaemǵa dep alyp, ony ózi jep qoıǵany da bilinip qaldy. Sóıtip aıtqany elenbegen, sózi "aıaq asty" bolǵan Jálekeń, bále men jalanyń basyn qurap bar aıtatyny:

— Aıaǵyma jyǵyp, aldyma ákelip, "Jóleke!" degizermin... — bolyp júr.

Sóıtip, bul sıaqty shylyqtan shyqqan bylyqqa tyıym salýdyń ornyna, keıbir basshylar: minezdemeler men joldamalar jazýmen otyr. Minezdemeler men joldamalar árli-berli shapqylasyp tur. Osy shabýyldyń ústindegi "bas qosýlar" da kóbeıip ketti. Áńgimeniń basy jaı sózben bastalyp, ortasy araq-sharappen tolyqtyrylyp, aıaǵy aıqaı-qıqýmen tarap turady. Qyza kele dostary:

"Káne kóter, Jalekesi,
Stakandy tutaıyq.
Dostar syılap bergen soń,
Túk qaldyrmaı jutaıyq!" —

bolady da, bitpes daý, taýsylmas aıqaımen ulasypty desedi.

Bul shylyq pen bylyq qashanǵa deıin sozylar eken?

---