InfoHub Logo

Shashýbaı Qoshqarbaıuly 1865 jyly burynǵy Qarqaraly ýezine qarasty Balqash bolysynda «Sarshyǵan» degen jerde týǵan. Ákesi erte dúnıeden ótip, jasynan jetim qalǵan.

Shashýbaı jarym-jan sheshesine qolqanat bolyp, bar qıynshylyqty basynan ótkeredi. Joqshylyq taýqymetin erte sezingen balanyń kókiregi erte oıanyp, aınalasyna jiti kóz tastaıdy. Anasy Kúnbala: «Atań Jandabaı syndy, aýzynan jyry aqtarylǵan bulbul kómeı bolar ma ekensiń?» — dep armandaıdy eken. Ana armanynyń aqıqatqa aınalǵany ǵoı.

Jyrshylyq ónerge delebesi qozyp, óleń shyǵarýǵa mashyqtanady. On eki jasynda Aqsaq shalmen, on úshte Jaqaı Kenjebala sıaqty jurt kózine túsip júrgen aqyn qyzdarmen qaqtyǵysady.

Jasynan dombyra, garmon tartyp, án salýǵa, óleń shyǵaryp aıtýǵa, serilik qurýǵa áýestenýi el aralap, ıgi jaqsylarmen kezdesýinen dep bilemiz.

Shashýbaı óz zamanynyń óner qaıratkerlerimen, dańqty adamdarymen aralasyp júrgen. Ol Jetisý elinde Maıkót, Jambyl, Qýandyq, Sarybas tárizdi oryndy aqyndarmen sóz báıgesine túsken, Shójege jolyǵyp, onymen birge qazaq, qyrǵyz elin aralady. Osy bir óner saparynda, Shójeniń aıtýynan, onyń Kempirbaı aqynmen aıtysyn jattap alǵan. Qoıandy da Birjan salmen kezdesip, odan mynadaı bata alǵan:

«Arqada kim týmaǵan, óner kernep,
Saıradyń syrnaıyńdy kókke sermep.
Tartynba, talabyńdy taryqtyrma,
Aıta ber óristetip ánnen órnek».

Shashýbaı Shóje, Kempirbaı, Birjan saldardy ózine ustaz tutsa, zamandastary — Jambyl, Áset, Nurpeıis, Ajar, Qaqpan, Estaı, Doskeıdiń de yqpaly az bolmaǵan. Nartaı, Kenender bolsa, ózderin Shashýbaıdyń shákirtimiz dep eseptegen.

Shyńǵys taýynyń eteginde Abaıǵa jolyǵyp, onymen birge ań aýlap, túlki qýysady. Úsh jyl boıy Balýan Sholaqpen birge qalyń elge óner shashady.

Iisi qazaq jurty at aýyzdy oraq tildi, san qyrly ónerpazdy «Almas tildi Shashýbaı», «Jorǵa Shashýbaı», «Júırik Shashýbaı», «jyr –dýmannyń dıý — perisi» dep te atapty.

1936 jyly Shashýbaı Almatyǵa shaqyrylady. Halyq ishinen sýyrylyp shyqqan ónerpazdardyń bas qosýynda Shashekeń  «Úsh shybyq», «Taqıa taıtańy» oıyndaryn kórsetedi. Jambyl, Orynbaı, Doskeılermen kezdesedi.

Qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy jasaǵan mádenı-rýhanı baılyǵyn emin-erkin ıgergen, halyq jyrynyń muhıtynda ósken jel jetpes júırik halyq ánderi men qıssa-dastandardy jáne tolǵaýlardy jatqa bilgen.

«Toty», «Qambar batyr», «Aqtamberdi», «Suranshy Bókeı» dastandaryn el ishinde aıtyp júrgen. Shashýbaıdyń «Maıda qońyr», «Yrǵyma-syrǵyma», «Mamyq qyzǵa», «Aq qaıyń», «Syrly qaıyń», «Jamalǵa», «Kerbez ker» jáne t.b. ánderi kópshilikke málim.

Bul ánderinde mahabbat, óner, tabıǵat týraly oı shertedi.

Qaı ánin bolmasyn, adam janyn shýaqqa, móldir sezimge bólep aıtady.

Qazaq dalasyndaǵy jármeńkeler halyq ishinen sýyrylyp shyqqan ónerpazdardyń oıyn-saýyǵynyń kýási bolǵany barshaǵa málim.

Sol jıyndar Shashýbaı tvorchestvosyna da keń óris bolǵany aqıqat.

Ol aıtys aqyny, kompozıtor, ánshi, syrnaıshy, jonglerlik-kloýndyq ónerdiń de ıesi, halyq oıyndaryn asqan eptilikpen oryndaıtyn sheber de bolǵan.

Aqyn óleńderi kezinde merzimdi baspasóz betterinde jalpy jınaqtarda jarıalanyp otyrdy. 1942 jyly Saǵynǵalı Seıitovtyń qurastyrýymen «Sóıle, Shasheke!» atty jınaǵy shyqty. Úkimet pen partıa Shashýbaı Qoshqarbaıulynyń tvorchestvosyn der kezinde baǵalap, oǵan «Qazaq SSR-nyń ónerine eńbegi sińgen qaıratkeri» (1941) degen qurmetti ataǵyn berdi. «Qurmet belgisi» ordenimen (1945) nagradtaldy.
1943 jyly Qaraǵandyda oblystyq partıa komıtetiniń sheshimimen aqyndar aıtysy uıymdastyryldy. Qaraǵandy men Balqash aqyndarynyń aıtysy osy jyldyń 14 tamyzynda ótti. Aıtysta ataqty jerlesimiz Shashýbaı Qoshqarbaev qaraǵandylyq Kóshen Eleýovpen kezdesetin boldy. Ol kezde Shashýbaı aqyn 80 jasqa kelip qalǵan. Aıtys Qaraǵandy qalasynyń qazaq drama teatrynda ótedi.

1943 jyl 18 tamyzda. 1952 jyly seksen jeti jasynda dúnıe saldy. Artynda óshpes óneri, aǵyl-tegil ánshilik, aqyndyq murasy qaldy. Zamandasy Doskeı Álimbaev aıtqandaı, halyqqa ánmen órip, sóz taratqan Shashýbaı shyǵarmasy tolqyn-tolqyn býyndardyń rýhanı-estetıkalyq nár alar asyl-murasy bolyp qala bereri sózsiz. Qalamyzda Shashýbaı atyndaǵy mektep, 1987 jyldan bastap Shashýbaı móltek aýdanynda «Mobıl» serıaly jańa úlgidegi úıler, ásem ǵımarattar boı kótere bastady. Shashýbaı tarıhı eskertkish memorıaldyq  taqtasy bar. Shashýbaı qonysynda salynǵan eskertkishin de qazirgi urpaq kórip İ – kezeń 1865 – 1909 jyldarǵa kóz jibersek.
İİ – kezeń 1936 – 1945 jyldardy qamtıtyn aqyn ómiri qandaı iz qaldyrdy.
İİİ – kezeń 1966 – 1984 jyldar bizge qaldyrǵan jınaqtary.

 

Derekkózi: Qazaqstan Ulttyq ensıklopedıasy

---