InfoHub Logo

Shekspır turmys qýanyshtary, sulý adamgershilik qasıetter, jalyndaǵan mahabbat, berik dostyq, áıelder quqyǵy máselelerinde Qaıta órleý dáýiri rýhymen sýarylǵan, tereń gýmanısik ıdeıalardy alǵa tartqan ǵajaıyp komedıalar jazyp, olarda úgit-nasıhattan ǵana turatyn feodaldyq-aqsúıektik tártipterge qarapaıym adamnyń jan-sezimderin qarsy qoıady. Shekspır komedıalarynyń qaharmandary — jarqyn, kóp qyrly jandar. Olar ómirsúıgish, kóńildi minezderimen de árqandaı keıipkerden erekshelenip turady.

Shekspırdiń barlyq komedıalary adamdar ortasyndaǵy dostyq, adaldyq sıaqty mańyzdy máselelerdi beıneleýge arnalǵan. Bul rette onyń «Veronalyq eki jigit» (1594) komedıasy nazarǵa laıyq, onyń fabýlasy ıspan pastoral romany «Dıanadan» alynyp, onda talantty, namysshyl Valentın darynsyz, arsyz Proteıge qarsy qoıylady. Ol dúnıe syryn bilýge talpynǵan batyl, bilimdi saıahatshy, Qaıta órleý dáýiriniń naǵyz ókili. Valentın dosyn ýaqytty bosqa ótkizbeýge úndeıdi. Proteıdiń jalqaýlyǵyn Djýlıa da, Sevılıa men Eglamýr dasynǵa alady.

Djýlıa obrazy Shekspır shyǵarmashylyǵyndaǵy jańalyq bolyp, onyń keıingi shyǵarmalaryndaǵy birqatar obrazdarǵa úlgi kórsetti. Pesadaǵy kúlkili obrazdar da nazarǵa laıyq. Olar arqyly dostyqtyń qadirine jetpeıtinder synalady. Laýns pen onyń ıti Krab jaıyndaǵy kórinister týyndynyń negizgi mazmunyn ashýǵa járdemdesedi. Proteı Valentınniń shynaıy dostyǵyna sýyqqandylyq tanytsa, Krab ta qojaıynnyń meıirim-shapaǵatyna kóz ilmeıdi. Osy dáýirlerde qyzmetshiler qojaıyndar quzyrynda tek saıqymazaqtyq qyzmet atqaratyn. Olar naǵyz adam retinde qadirlenbeıtin. Shekspır olardyń bilimi, eptiligi, daryndylyǵy jaǵynan qojaıyndarynan bıik turatyndyqtaryn kórsetedi. Máselen, Laýns: «Tyńdańdar, men tek qana aqymaqpyn, biraq qojaıynymnyń ózine tán alaıaq ekendigin túsiný úshin mende aqyl da tabylady», dep qojaıynyn masqara qylady.

«Jaz túnindegi tús» (1595) — Shekspırdiń kórkem jazylǵan týyndylarynyń biri. Munda shynaıy oqıǵalar ertegilik qıal-ǵajaıyp elementtermen tyǵyz baılanysta sýretteledi. Komedıada shynaıy mahabbat jyrlanady. Germıa degen qyz Lızandr esimdi jigitti súıedi, ákesi bolsa ony Demetrıge turmysqa shyǵýǵa májbúrleıdi. Patrıarhaldyq quqyqtyń qorǵaýshysy bolǵan Tezeı patsha da qyzdyń ákesin qoldaıdy. Mundaı teńsizdikke baǵynǵysy kelmegen Germıa súıiktisimen birge ormanǵa qashyp ketedi. Komedıada adam boıyndaǵy eń asyl qasıet sanalatyn mahabbat, adaldyq jáne dostyq sezimder eski feodaldyq kertartpa ádet-ǵuryptardan joǵary qoıylady.

«Vındzorlyq saıqymazaq áıelder» (1597-1600) komedıasynda Shekspır býrjýazıalanyp bara jatqan provınsıalyq usaq dvorándar ómiriniń shynaıy kórinisterin beıneleıdi. Komedıa keıipkeri Falstaf — alǵashqy kapıtal jınaqtaý dáýirinde kedeılenip qalǵan, óziniń alǵashqy mártebesinen aıyrylǵan, biraq jańa jaǵdaıǵa da beıimdele almaǵan seri. Áskerı ataqqa qoly jetpegen Falstaf kezdeısoq jaǵdaılar — qaryz alý, jesir áıelderdiń kóńilin tabý joldarymen ıakı jol tosyp, olja túsirý arqyly tirshilik etedi. Ómir súrý qıyndap ketken osy ǵasyrda «esep-qısappen áreket qylý qajet ekendigin bilip alǵan» Falstaf erleriniń aqshasyna masattanǵan baı áıelderge «ǵashyqtyq» hatyn jazyp, solardyń kómegimen turmysyn túzep almaqshy bolady. Biraq «semiz seriniń» arsyzdyǵyn sezgen áıelder odan aılakerlikpen kek qaıtarady. Komedıada birneshe sújettik baǵyt bar. Máselen, mıssıs Peıdj qyzy Annany fransýz dárigerine bermekshi, mıster Peıdj bolsa qyzynyń dvorán jigiti Slenderge kúıeýge shyǵýyna múddeli. Annanyń ózi bolsa jas seri Fentondy súıedi. Ǵashyqtar ózderiniń mahabbatyna tosqaýyl bolǵandardyń barlyǵyn aldap-soǵyp, shyǵarma sońynda bir-birimen tabysady.

Komedıanyń tórtinshi sújet baǵytynda Falstaf pen mıssıs Peıdj, mıssıs Ford ortasyndaǵy kúlkili oqıǵalar baıandalady. Falstaftyń «tuzaǵyna» túsip, odan kek almaqshy bolǵan qalalyq áıelder ózderiniń is-qımyldarymen jas Annanyń armanyna kedergi jasap jatqandyǵyn sezbeı qalady. Biraq olar da sońynda dál Falstaf sekildi ájýa bolady. Falstaf — dramatýrg Shekspır jasaǵan máńgilik obrazdardyń biri. Bul obrazdyń «Genrıh IV» hronıkasyndaǵy Falstaftan ereksheligi, ol danalyq, meıirimdilik, ómirsúıgishtik sıaqty jaqsy qasıetterin joǵaltady jáne ózgelerge kúlki bolǵan aqymaq janǵa aınalady.

Falstaftyń unamdy jaqtary da bar. Onda Qaıta órleý dáýiriniń ǵajaıyp qasıetteri jınaqtalǵan. Ol orta ǵasyrlyq dinı tártipterden aýlaq, feodaldyq-serilik qaǵıdalardy moıyndamaıdy. Falstaf — «eski súıikti Anglıasynda» jáne onyń kúızeliske bet alǵan, «qaıǵysyz» feodaldyq ómirinde bolyp jatqan ótkir qaıshylyqtardy pash etýshi tamasha obraz. Onyń ómirge kózjumbaılyqpen qaraýy tıptik harakterdi týǵyzyp, XVI ǵasyrda paıda bolǵan gýmanısik kózqarastardaǵy kúızelisti kórsetedi. Endi oınaqy ázilder joıylyp, onyń ornyna fordtar ústemdigi keledi. Shynaıy mahabbat, adamgershilik, adaldyq pen shattyń Shekspırdiń «On ekinshi tún» (1600) komedıasynda da naǵyz sheberlikpen beınelengen. Shyǵarma oqıǵasynyń damýy barysynda ótkir ájýa men ashshy mysqyldy mol kezdestiremiz.

Aǵaıyndy Sebastán men Vıola keme apaty kezinde birbirinen adasyp qalady. Er adamnyń kıimin kıgen Vıola graf Orsıno saraıyna ornalasady. Graf ony óziniń súıiktisi Olıvıa hanshanyń quzyryna jaýshylyqqa jumsaıdy. Biraq hansha mundaı sulý «jigitti» bir kórgennen-ań súıip qalady. Osyndaı oqys oqıǵa Vıolanyń júregine qaıǵy salady. Óıtkeni, Vıolanyń ózi Orsınoǵa ǵashyq bolady. Aqyrynda Olıvıa Vıola dep, oǵan óte uqsas aǵasy Sebastánǵa kezdesip, oǵan turmysqa shyǵady. Graf Orsıno bolsa, erkek kıimin kıgen Vıolanyń óte sulý qyz ekendigin bilip, oǵan úılenedi.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

Qobylanov J.T. — Shetel ádebıeti tarıhy: Oqýlyq. — Astana: Folıant, 2008. — 344 b. Málimet oqýlyqtyń 260-shy betinen alyndy. Pikir jazǵan: Tebegenov T.S. — fılologıa ǵylymdarynyń doktory.

---