Shyǵarmashyl jeke tulǵany damytýdaǵy ınovasıalyq tehnologıanyń tıimdiligi
Shyǵarmashyl jeke tulǵany damytýdaǵy ınovasıalyq tehnologıanyń tıimdiligi
Erteńgi kúnniń búgingi kúnnen asyp túsýine yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa qaraı jeteleýshi qudiretti kúsh – ol bilim. Bilim berý – oqytýdyń, tárbıe men damytýdyń úzdiksiz prosesi. Belgili balalar psıhology D. B. Elkonın dáleldegendeı, 3 - 10 jas arasyndaǵy balalar birikken mádenı - bilim berý salasynda ortaq ómirmen damı otyryp, ortaq tárbıelenip, ortaq oqyp úırenip ómir súrýi kerek. Budan shyǵatyn qorytyndy bastaýysh satyda balanyń tilin oı - órisin, qıaly men shyǵarmashylyǵyn damytý arqyly, zaman talabyna saı jan - jaqty damyǵan jeke tulǵany qalyptastyrý qajet. Bilim berýdiń ártúrli nusqadaǵy mazmuny, qurylymy, ǵylym men tájirıbege negizdelgen jańa ıdeıalar men jańa ınovasıalyq tehnologıalardy zerttep, óz is - tájirıbemizde qoldaný arqyly oqý - tárbıe prosesinde jeke tulǵanyń damýyna múmkindik beriledi.
«Inovasıa» uǵymynyń (latynsha inovatis) aýdarmasy jańalyq, jańasha, jańalyqty engizý degen maǵynany bildirse, «Tehnologıa» - dep oqytýdyń obektıvtik faktorlarynyń jıyntyǵyn (baǵdarlamalanǵan oqytý ádis - tásilderi, dıdaktıkalyq materıaldar, qural - jabdyqtar, t. b) qandaı da bir is - árekettte nátıjege jetý quraly retinde qarastyrylady. Pedagogıkalyq tehnologıa - muǵalimniń kásibı qyzmetin jańartýshy jáne josparlanǵan nátıjege jetýge múmkindik beretin is - áreketter jıyntyǵy. Júıeli jospar, nátıjeli sabaq, shyǵarmashyl - izdenimpaz ustaz uıymdastyrǵan jumystyń nátıjesinde jeke tulǵa jańalyqqa beıim bolyp, qazirgi áleýmettik suranysqa saı, ózdiginen ǵylymı izdenister men zertteýler jasaıtyn, ózin - ózi damytatyn, belsendi áreketke túse biletin, tez sheshim qabyltaıtyn, júıeli túrde ózine - ózi baǵa berip, refleksıa jasap otyratyn, mádenıetti, erýdısıasy joǵary, estetıkalyq talǵamy bar, bilimge, ónerdegi jańalyqtarǵa qyzyǵýshylyǵy basym, shyǵarmashylyqpen ózin - ózi úzdiksiz damytyp otyratyn shákirtter qalyptastyrýdamyz. Kez kelgen ustazdyń bilim men tárbıe berý úrdisinde aldyna qoıǵan ómirlik ustanymy bolady. Meniń de óz ustanymym bar, ol tómendegideı izdený tabý nátıjege jetý.
Al ustaz úshin nátıjege jetý shákirtiniń bilimdi bolýy ǵana emes, bilimdi bolýy ǵana emes, bilimdi ózdiginen alýy jáne alǵan bilimin qajetine qoldanýy bolyp tabylady. Nátıjege jetken soń boldym dep toqtap qalmaı, ári qaraı qaıtadan izdený, tabý, ıaǵnı damý úrdisinde bolý degen sóz. Mine, osyndaı ustanymdy men óz shákirtterimniń boıyna ekkim keledi.
I. Ia. Lerner « damý degen uǵymdy pedagogıkalyq zańdylyqtarǵa negizdeı otyryp, adamnyń ártúrli qıyndyqtardyǵy máselelerdi sheshe bilýge daıyndyǵy lep túsindiredi. Másele qanshalyqty kúrdeli bolsa, ony sheshýge jumsalatyn aqyl - oı qyzmeti de sonshalyqty keń, aýmaqty, demek, damý deńgeıi joǵary bolady».
Árbir ustaz aldyńǵy qatarly tájirıbeni jetildire otyryp, oqý úrdisine oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizip, oqýshylardy jeke tulǵa bolyp qalyptasýy úshin eńbek etýde. Kórnekti psıholog L. S. Vygotskıı aıtýynsha «Bala damýynyń eń sharyqtaý shegi – bul til men oıdyń shyǵarmashylyǵy» delingen. «Shyǵarmashylyq» degen, ol adamnyń maqsatty isine jetý jolyndaǵy talaptanýy men talpynysynan, jigeri men sabyrynan, suranysy men izdenisinen túzilip, aqyl - oıy men seziminiń, qıalynyń erekshe bitiminen kórinedi. Shyǵarmashylyq - adam oılaýynyń jáne óz betinshe áreketiniń joǵary formasy. Shákirtterimmen oqý - prosesin jańasha uıymdastyrý barysynda oqýshylarymnyń shyǵarmashylyq qabiletin damyta otyryp, jeke dara erekshelikteriniń ashylýyna múmkindik alyp, jeke tulǵany qalyptastyrý jolynda bilim berýdiń ınovasıalyq - pedagogıkalyq tehnologıalarymen júıeli jumys jasaý arqyly júrgizgen is - tájirıbemmen bólisýdemin
Shyǵarmashyl jeke tulǵany damytýdaǵy aldyma qoıǵan maqsattarym:
Ortaq múdde boıynsha toptarmen júrgizilgen jumystar
Bala – tabıǵatynan zertteýshi
Sebebi, ol ózin qorshaǵan ortadaǵy zattar men qubylystar jaıly tanyp bilgisi keledi. Jańany tanyp bilý úshin jan - jaǵyn baqylaıdy, zertteıdi. Oqýshy boıynda zertteýshilik daǵdylardyń bolýy, tek ǵylymı jumyspen aınalysatyndar úshin ǵana emes, kez - kelgen oqýshy úshin óte qajet. Óıtkeni, bul balanyń jeke tulǵasynyń qalyptasýyna qajetti jaǵdaı. Zertteý degenimiz - jańa bilimdi óńdeý prosesi jáne tanym qyzmetiniń bir túri. Oqýshy zertteý áreketiniń kómegimen jańa bilimdi daıyn kúıinde emes, ózi ashady.
Men oqýshylarymnyń etnografıalyq zertteýler júrgizýi
úshin qandaı qadam jasadym?
Zertteýdi bastamas buryn, bir problemany taýyp, ony sheshý joldaryn izdestirý qajet. Osydan zertteý taqyryby shyǵady. Ol úshin oqýshylar arasynda saýalnama júrgizdim. Saýalnama suraqtary tómendegideı:
1. Seni ne qyzyqtyrady?
2. Sen eń aldymen nemen aınalysqyń keledi? (tehnıka, poezıa, ekonomıka, sport, mádenıet, tabıǵat, ǵylym )
3. Sen bos ýaqytyńda nemen aınalysasyń?
4. Sen qandaı pánderdi qyzyǵa oqısyń?(matematıka, tarıh, ádebıet, jaratylystaný)
5. Sen nemen maqtana alasyń?
Oqýshylardyń saýalnamaǵa bergen jaýaptaryna qorytyndy jasaǵanda bilgenim, olardyń 38 %- y sportqa qyzyǵatynyn, 26%- yn tarıh qyzyqtyratynyn, 24%- y tabıǵatty zerteýge yntaly ekenin bildim. Al 12%- y ǵana tulǵalar jaıynda bilgisi keledi. Sondyqtan men osy problemaǵa súıene otyryp, oqýshylarǵa «Nege aýlymyzda týyp - ósken, eńbek etken jerlesterimiz, olardyń eńbekteri jaıly zertteý jasamaımyz?» dep usynys jasadym. Zertteý jumysyn júrgizýde eń bastysy - belgili nárseniń belgisiz jaǵyn tabý bolǵandyqtan, bir top oqýshylar qyzyǵýshylyq tanytty. Sol toppen jumysty bastaý úshin aldymyzǵa maqsat qoıdyq.
Saýalnama boıynsha
qorytyndy
Zertteýdiń maqsaty: tiliniń júıriktigi, zamanmen úndestiginiń arqasynda kópshilik ortasynda syıly, aqylshy bola bilgen aǵalar eńbegine óskeleń urpaqtyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Aqyn aǵalar óleńderiniń mánin ashyp kórsetip, mazmunyn ıgerý jáne eńbekterin jaryqqa shyǵarýǵa (ártúrli sebeptermen) múmkindigi bolmaı, otbasyndaǵy kitaphana sórelerinde saqtalyp kelgen shyǵarmalaryn jınaqtap, mektep oqýshylaryna, aýyl turǵyndaryna, múmkindik bolsa baspasóz arqyly kópshilik qaýymǵa tanystyrý, oqýshylardyń poezıaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Zertteýdi uıymdastyrý kezeńderi
«Aqyn jandy - asyl aǵalar» taqyryby boıynsha aýylymyzda týyp - ósken, eńbek etip, ómirden ozǵan tulǵalar jaıly zertteýler júrgizdik.
«Kitap oqý - adamdy bilimdi bolýǵa, áńgimelesý – tapqyrlyqqa, estigendi jazyp otyrý – dáldikke tárbıeleıdi» dep F. Bekonnyń aıtqanyna súıene otyryp, jumys josparyn jasadyq. Jumysty bastamas buryn ony júrgizýdi kezeńderge bólip, olardyń oryndalý merzimin belgiledik.
1 - kezeń. Aqyn aǵalardyń shyǵarmalaryn jınaý, kitapshalar jasaý. Olardy oqý, negizgi ıdeıalaryna toqtalý, taldaý jasap, óz pikilerin aıtý. Alynǵan taqyryp boıynsha mektepishilik músháıra uıymdastyrdym. Onda aqyn aǵalardyń shyǵarmalarynan mánerlep oqý, esseler jazý, sol kisige arnap óleńder jazyp, saıys túrinde ótkizildi. Oqýshylardyń kóptep qatysýy osy jumysqa degen qyzyǵýshylyqtyń artýyna sebep boldy.
2 - kezeń. Suhbattasý júrgizý. Otbasymen, zamandasymen, áriptesterimen, aýyl turǵyndarymen jáne shákirtterimen. Oqýshylar júrgizgen suhbattyń materıaldaryn jınaqtap jazyp otyrdy. Osy kisilerden qolda bar materıaldaryn saqtaýǵa aldy. Suhbattasý barysynda jańa aqparattar aldy.
3 - kezeń. Arhıv materıaldaryn daıyndaý. Ómirbaıandary, eńbek joldary, otbasy jaıynda fotosýretter, vıdeokassetalar, sol kisilerdiń qoljazbalary, óleńderi jarıalanǵan baspasóz materıaldary t. b jınaý.
4 - kezeń. Shákirtter baýlý. Poezıaǵa qyzyǵýshylyǵy basym, ári qabiletti oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlý. Shyǵarmashylyq - zertteý jumystarynyń mańyzdy bóligi. Shyǵarmashylyqpen zertteýshilik izdenis – oqýshy úshin eki túrli kózqaraspen mańyzdy: Birinshisi – jańa ónimge qol jetkizedi, ekinshisi – izdenis prosesiniń naqty nátıjege jetýi.
Zertteýdiń jetken nátıjesi qandaı?
Erteńgi kúnniń búgingi kúnnen asyp túsýine yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa qaraı jeteleýshi qudiretti kúsh – ol bilim. Bilim berý – oqytýdyń, tárbıe men damytýdyń úzdiksiz prosesi. Belgili balalar psıhology D. B. Elkonın dáleldegendeı, 3 - 10 jas arasyndaǵy balalar birikken mádenı - bilim berý salasynda ortaq ómirmen damı otyryp, ortaq tárbıelenip, ortaq oqyp úırenip ómir súrýi kerek. Budan shyǵatyn qorytyndy bastaýysh satyda balanyń tilin oı - órisin, qıaly men shyǵarmashylyǵyn damytý arqyly, zaman talabyna saı jan - jaqty damyǵan jeke tulǵany qalyptastyrý qajet. Bilim berýdiń ártúrli nusqadaǵy mazmuny, qurylymy, ǵylym men tájirıbege negizdelgen jańa ıdeıalar men jańa ınovasıalyq tehnologıalardy zerttep, óz is - tájirıbemizde qoldaný arqyly oqý - tárbıe prosesinde jeke tulǵanyń damýyna múmkindik beriledi.
«Inovasıa» uǵymynyń (latynsha inovatis) aýdarmasy jańalyq, jańasha, jańalyqty engizý degen maǵynany bildirse, «Tehnologıa» - dep oqytýdyń obektıvtik faktorlarynyń jıyntyǵyn (baǵdarlamalanǵan oqytý ádis - tásilderi, dıdaktıkalyq materıaldar, qural - jabdyqtar, t. b) qandaı da bir is - árekettte nátıjege jetý quraly retinde qarastyrylady. Pedagogıkalyq tehnologıa - muǵalimniń kásibı qyzmetin jańartýshy jáne josparlanǵan nátıjege jetýge múmkindik beretin is - áreketter jıyntyǵy. Júıeli jospar, nátıjeli sabaq, shyǵarmashyl - izdenimpaz ustaz uıymdastyrǵan jumystyń nátıjesinde jeke tulǵa jańalyqqa beıim bolyp, qazirgi áleýmettik suranysqa saı, ózdiginen ǵylymı izdenister men zertteýler jasaıtyn, ózin - ózi damytatyn, belsendi áreketke túse biletin, tez sheshim qabyltaıtyn, júıeli túrde ózine - ózi baǵa berip, refleksıa jasap otyratyn, mádenıetti, erýdısıasy joǵary, estetıkalyq talǵamy bar, bilimge, ónerdegi jańalyqtarǵa qyzyǵýshylyǵy basym, shyǵarmashylyqpen ózin - ózi úzdiksiz damytyp otyratyn shákirtter qalyptastyrýdamyz. Kez kelgen ustazdyń bilim men tárbıe berý úrdisinde aldyna qoıǵan ómirlik ustanymy bolady. Meniń de óz ustanymym bar, ol tómendegideı izdený tabý nátıjege jetý.
Al ustaz úshin nátıjege jetý shákirtiniń bilimdi bolýy ǵana emes, bilimdi bolýy ǵana emes, bilimdi ózdiginen alýy jáne alǵan bilimin qajetine qoldanýy bolyp tabylady. Nátıjege jetken soń boldym dep toqtap qalmaı, ári qaraı qaıtadan izdený, tabý, ıaǵnı damý úrdisinde bolý degen sóz. Mine, osyndaı ustanymdy men óz shákirtterimniń boıyna ekkim keledi.
I. Ia. Lerner « damý degen uǵymdy pedagogıkalyq zańdylyqtarǵa negizdeı otyryp, adamnyń ártúrli qıyndyqtardyǵy máselelerdi sheshe bilýge daıyndyǵy lep túsindiredi. Másele qanshalyqty kúrdeli bolsa, ony sheshýge jumsalatyn aqyl - oı qyzmeti de sonshalyqty keń, aýmaqty, demek, damý deńgeıi joǵary bolady».
Árbir ustaz aldyńǵy qatarly tájirıbeni jetildire otyryp, oqý úrdisine oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizip, oqýshylardy jeke tulǵa bolyp qalyptasýy úshin eńbek etýde. Kórnekti psıholog L. S. Vygotskıı aıtýynsha «Bala damýynyń eń sharyqtaý shegi – bul til men oıdyń shyǵarmashylyǵy» delingen. «Shyǵarmashylyq» degen, ol adamnyń maqsatty isine jetý jolyndaǵy talaptanýy men talpynysynan, jigeri men sabyrynan, suranysy men izdenisinen túzilip, aqyl - oıy men seziminiń, qıalynyń erekshe bitiminen kórinedi. Shyǵarmashylyq - adam oılaýynyń jáne óz betinshe áreketiniń joǵary formasy. Shákirtterimmen oqý - prosesin jańasha uıymdastyrý barysynda oqýshylarymnyń shyǵarmashylyq qabiletin damyta otyryp, jeke dara erekshelikteriniń ashylýyna múmkindik alyp, jeke tulǵany qalyptastyrý jolynda bilim berýdiń ınovasıalyq - pedagogıkalyq tehnologıalarymen júıeli jumys jasaý arqyly júrgizgen is - tájirıbemmen bólisýdemin
Shyǵarmashyl jeke tulǵany damytýdaǵy aldyma qoıǵan maqsattarym:
Ortaq múdde boıynsha toptarmen júrgizilgen jumystar
Bala – tabıǵatynan zertteýshi
Sebebi, ol ózin qorshaǵan ortadaǵy zattar men qubylystar jaıly tanyp bilgisi keledi. Jańany tanyp bilý úshin jan - jaǵyn baqylaıdy, zertteıdi. Oqýshy boıynda zertteýshilik daǵdylardyń bolýy, tek ǵylymı jumyspen aınalysatyndar úshin ǵana emes, kez - kelgen oqýshy úshin óte qajet. Óıtkeni, bul balanyń jeke tulǵasynyń qalyptasýyna qajetti jaǵdaı. Zertteý degenimiz - jańa bilimdi óńdeý prosesi jáne tanym qyzmetiniń bir túri. Oqýshy zertteý áreketiniń kómegimen jańa bilimdi daıyn kúıinde emes, ózi ashady.
Men oqýshylarymnyń etnografıalyq zertteýler júrgizýi
úshin qandaı qadam jasadym?
Zertteýdi bastamas buryn, bir problemany taýyp, ony sheshý joldaryn izdestirý qajet. Osydan zertteý taqyryby shyǵady. Ol úshin oqýshylar arasynda saýalnama júrgizdim. Saýalnama suraqtary tómendegideı:
1. Seni ne qyzyqtyrady?
2. Sen eń aldymen nemen aınalysqyń keledi? (tehnıka, poezıa, ekonomıka, sport, mádenıet, tabıǵat, ǵylym )
3. Sen bos ýaqytyńda nemen aınalysasyń?
4. Sen qandaı pánderdi qyzyǵa oqısyń?(matematıka, tarıh, ádebıet, jaratylystaný)
5. Sen nemen maqtana alasyń?
Oqýshylardyń saýalnamaǵa bergen jaýaptaryna qorytyndy jasaǵanda bilgenim, olardyń 38 %- y sportqa qyzyǵatynyn, 26%- yn tarıh qyzyqtyratynyn, 24%- y tabıǵatty zerteýge yntaly ekenin bildim. Al 12%- y ǵana tulǵalar jaıynda bilgisi keledi. Sondyqtan men osy problemaǵa súıene otyryp, oqýshylarǵa «Nege aýlymyzda týyp - ósken, eńbek etken jerlesterimiz, olardyń eńbekteri jaıly zertteý jasamaımyz?» dep usynys jasadym. Zertteý jumysyn júrgizýde eń bastysy - belgili nárseniń belgisiz jaǵyn tabý bolǵandyqtan, bir top oqýshylar qyzyǵýshylyq tanytty. Sol toppen jumysty bastaý úshin aldymyzǵa maqsat qoıdyq.
Saýalnama boıynsha
qorytyndy
Zertteýdiń maqsaty: tiliniń júıriktigi, zamanmen úndestiginiń arqasynda kópshilik ortasynda syıly, aqylshy bola bilgen aǵalar eńbegine óskeleń urpaqtyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Aqyn aǵalar óleńderiniń mánin ashyp kórsetip, mazmunyn ıgerý jáne eńbekterin jaryqqa shyǵarýǵa (ártúrli sebeptermen) múmkindigi bolmaı, otbasyndaǵy kitaphana sórelerinde saqtalyp kelgen shyǵarmalaryn jınaqtap, mektep oqýshylaryna, aýyl turǵyndaryna, múmkindik bolsa baspasóz arqyly kópshilik qaýymǵa tanystyrý, oqýshylardyń poezıaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Zertteýdi uıymdastyrý kezeńderi
«Aqyn jandy - asyl aǵalar» taqyryby boıynsha aýylymyzda týyp - ósken, eńbek etip, ómirden ozǵan tulǵalar jaıly zertteýler júrgizdik.
«Kitap oqý - adamdy bilimdi bolýǵa, áńgimelesý – tapqyrlyqqa, estigendi jazyp otyrý – dáldikke tárbıeleıdi» dep F. Bekonnyń aıtqanyna súıene otyryp, jumys josparyn jasadyq. Jumysty bastamas buryn ony júrgizýdi kezeńderge bólip, olardyń oryndalý merzimin belgiledik.
1 - kezeń. Aqyn aǵalardyń shyǵarmalaryn jınaý, kitapshalar jasaý. Olardy oqý, negizgi ıdeıalaryna toqtalý, taldaý jasap, óz pikilerin aıtý. Alynǵan taqyryp boıynsha mektepishilik músháıra uıymdastyrdym. Onda aqyn aǵalardyń shyǵarmalarynan mánerlep oqý, esseler jazý, sol kisige arnap óleńder jazyp, saıys túrinde ótkizildi. Oqýshylardyń kóptep qatysýy osy jumysqa degen qyzyǵýshylyqtyń artýyna sebep boldy.
2 - kezeń. Suhbattasý júrgizý. Otbasymen, zamandasymen, áriptesterimen, aýyl turǵyndarymen jáne shákirtterimen. Oqýshylar júrgizgen suhbattyń materıaldaryn jınaqtap jazyp otyrdy. Osy kisilerden qolda bar materıaldaryn saqtaýǵa aldy. Suhbattasý barysynda jańa aqparattar aldy.
3 - kezeń. Arhıv materıaldaryn daıyndaý. Ómirbaıandary, eńbek joldary, otbasy jaıynda fotosýretter, vıdeokassetalar, sol kisilerdiń qoljazbalary, óleńderi jarıalanǵan baspasóz materıaldary t. b jınaý.
4 - kezeń. Shákirtter baýlý. Poezıaǵa qyzyǵýshylyǵy basym, ári qabiletti oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlý. Shyǵarmashylyq - zertteý jumystarynyń mańyzdy bóligi. Shyǵarmashylyqpen zertteýshilik izdenis – oqýshy úshin eki túrli kózqaraspen mańyzdy: Birinshisi – jańa ónimge qol jetkizedi, ekinshisi – izdenis prosesiniń naqty nátıjege jetýi.
Zertteýdiń jetken nátıjesi qandaı?
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
