Topyraqpen sýret salý
Páni: Óner órnegi (fakúltatıv)
Klasy: 2
Sabaqtyń taqyryby: Topyraqpen sýret salý.
Sabaqtyń maqsaty:
A) oqýshylardy shyǵarmashylyqqa úıretý, baýlý.
Á) qıalyn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
B) ekologıalyq tárbıeniń mańyzdylyǵyn túsindirý, tabıǵatty aıalaýǵa, qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: praktıkalyq sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, topyraq, sýret salýǵa arnalǵan ústel, P. I. Chaıkovskııdiń «Vremena goda» áýeni
Pánaralyq baılanys: geografıa, ádebıet, halyq aýyz ádebıeti, ekologıa, beıneleý óneri, mýzyka
Sabaqty barysy:
İ. Alǵashqy uıymdastyrý bólimi.
1. Uıymdastyrý
2. Psıhologıalyq sát
3. Ótken materıalmen jumys
«Oı tolǵaý»
İİ. Negizgi bólim.
Muǵalim: Balalar, búgingi bizdiń sabaǵymyz óte qyzyqty óteıin dep otyr. Sabaǵymyz sabaqta emes, úlgi - tálim, ózimizge kerekti maǵlumattarda alyp qalýymyz múmkin, tyńdap kóreıik.
Araılym: Muhtar Shahanov. 1992 jyly Otyrar topyraǵynda jerlesterimniń suraýymen shyǵarmashylyq keshim ótetin boldy. Qyryq kún shildeniń sońy. Aspan aınalyp jerge túserdeı qapyryq. Ortalyqtan otyz shaqyrym qashyqtyqta, aýdan shekarasy sanalatyn elsiz jerde úsh myńǵa tarta jerlesterim tosyp aldy. Álemniń kózin kórgen qarıalar men aq jaýlyqty keıýanalardyń qushaǵy birinen soń biri tartyp alyp, qapelimde bosatar emes. Jergilikti aqyndar kezekpen kezek jyr arnap, men dala án men bıge bólenip ketti. Úsh áje Otyrar topyraǵyn altyn jippen ádeptegen aq jibek mataǵa tumar etip orap:
- Qulynym, qaıda júrseń de, týǵan topyraǵyńnyń qasıeti jebep - jelep júrsin, - dep moınyma taqty.
Muǵalim: Minekeı, balalar Araılymnyń aıtqan «Oı tolǵaý» sózderinen ne túsindińder.
(oqýshylar endi búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby: Topyraq. Topyraqpen sýret salý)
Muǵalim: Endeshe, osy topyraqta qadir - qasıette, paıdasy bar eken.
- egin egemiz,
- qurylysta paıdalanamyz (kirpish, áınek)
- emdelemiz,
- tipti, búgin biz topyraqpen de sýret salýǵa bolady eken.
1. Topyraqpen sýret salǵanda, áınektiń betine teńiz tasbaqasy kóktem mezgili bolǵanda maýsym aılarynda, jaǵaǵa shyǵyp, jumyrtqalaryn topyraqqa salady eken. Sonymen kún topyraqty qatty qyzdyrǵanda jumyrtqadan kishkentaı tasbaqalar shyǵyp, teńizge júgiredi. Bir uıada 30 - 40 jumyrtqalaıdy. Ań, qustar baıqap qalsa, jumyrtqalardy jep ketedi eken. Al ana tasbaqa ol jerge ekinshi ret uıa salmaıdy eken. Kózine jas alyp, teńizge ketip qalady.
Al, topyraqta shópti jerlerdegi ómir súretin tasbaqa orman aralap kele jatqanda, sańyraýqulaqtar, jemis - jıdek terýge ormanǵa barǵanda, tasbaqanyń aýzynda jasyl shóp tistep alyp bara jatqanyn kórseń, sol adamnyń ómirinde bir jaqsylyq bolady degen yrym bar. Al tasbaqa bolsa, tek emdik shópterdi jeıdi. Sondyqtan tasbaqa 300 jyl ómir súre aldy eken. Eń uzaq ómir súretin jándik eken.
(orys uly kompazıtory P. I. Chaıkovskııdiń «Vremena goda» áýeni oınalady)
(Oqýshylar tasbaqanyń sýretin topyraqqa salady.
Qımyl - qozǵalystaryn baqylaý, kómektesý)
2. Shyǵarmashylyq jumys (ári qaraı oqýshylar óz oılaryn erkin taqyrypta jetkizip kóredi, óz salǵan sýretterine baılanysty óleń joldaryn aıtyp beredi)
3. «Vıdeo - klıp» kórsetý. Topyraqqa baılanysty kórsetý.
4. Ádebı montaj. «Tabıǵatty aıalaıyq» bólimi.
Ómir súreıik almasyp. M. Maqataev
Ǵalamat:
Japyraq – júrek, jas qaıyń!
Janymdy aıyrbastaıyn.
Sen adam bola bastasań,
Men qaıyń bola bastaıyn.
Kelisesiń be jas qaıyń?
Kóriner, múmkin, kimge ersi,
Ómiriń maǵan bir bershi!
Dúrbeleń myna dúnıeni.
Adam kózimen bir kórshi,
Qaıyń bop men de baǵaıyn,
Ormannan oryn tabaıyn
Beımálim maǵan ómirge,
Qaıyń kózimmen qaraıyn,
Sen - daǵy jerden nár aldyń,
Men - daǵy jerden nár aldym,
Bireýden sen de jaraldyń.
Bireýden mende jaraldym.
Tiliń joq, jandy qaıyń sen,
Aıyrmashylyǵym – Adammyn!
Tabıǵatty aıalaıyq
Saıat: Jer betindegi óli jáne tiri tabıǵat bir - birimen tyǵyz baılanysta, ózara úılesimdi tirshilik etedi. Osy tirshiliktegi tepe - teńdik buzylsa, tabıǵat apatqa ushyraıdy. Onyń zıany adam balasynyń ómirine qaýip týdyrady. Sondyqtan tabıǵat zańdylyǵyn buzýǵa bolmaıdy.
Nursaıa: Tabıǵat – adam balasynyń qutty qonysy, jaıly mekeni, yrys - dáýleti, densaýlyǵynyń senimdi saqshysy. Sondyqtan halyq ony aıamaıdy, qadir tutady, kútip baptaıdy. Adamnyń eki anasy bar: biri – týǵan anasy, ekinshisi – tabıǵat.
Álisher: Qorshaǵan orta neǵurlym taza bolsa, adamnyń densaýlyǵy myqty, kóńil - kúıi kóterińki bolady. Aýanyń jer men sýdyń tabıǵı taza qasıetteriniń qolaısyz ózgeristerge ushyraýy – qorshaǵan ortanyń lastanýy. Olar adamnyń densaýlyǵyna, ósimdikterdiń ósýine, janýarlardyń tirshilik etýine zıanyn tıgizedi.
Týǵan el. Móldir:
Baıtaq dala – týǵan jerdiń,
Qymbat maǵan ár tasy.
Ózen – kól, samal jeli,
Asqar taýy – barshasy.
Baqyt nury qushyp meni,
Keń ólkem tarqashy!
Dilnaz:
Jaıyn júrgim keledi, jaıyn júrgim,
Ortasynda erkelep sansyz gúldiń.
Tilsiz, tylsym tabıǵat tilin uǵyp,
Qyzyǵyna batasyń tereń syrdyń.
Ernar:
Jibek gúlder júzińdi jańartady,
Jupar aýa janymdy tazartady.
Jaqsylyǵyn bergende mindet qylmaı,
Ala ber dep alǵansha taǵy aıtady.
Ashat:
Torqa, jumsaq tosady alaqanyn,
Aıalaǵan anadaı balapanym.
Gúlin ıiskep aýnasań kókiregińde,
Esińe kep túsedi bala shaǵyń!
Ne degen keremet eń baı tabıǵat!
Jasaýly dastarhanyń jas sábı baq,
Jemisin jep, aýnasam gúl kórpeńe,
Renjimeı, balasyń oǵan da shat....
Súıeıik tabıǵatty aıalaıyq!
Biz de onan jaqsylyqty aıamaıyq!
Anadaı tabıǵattyń aldynda,
Jadyrap jas balasha demalaıyq!
«Tabıǵat týraly oı» Altynbek
«Bári tiri» Saıan
Sýret kórip týǵan jer kelbetinen,
Tabıǵat besiginde terbetilem.
Jel júgirip barady sý betimen,
Sý júgirip barady jer betimen.
Qalyqtaıdy aqsha bult kókti qarmap,
Turaq tappaı qańǵyrap ketti qańbaq.
Ushyp júrip áýede neshe aınalyp,
Dala tósin qyran qus ótti barlap.
Muǵalim: (QR kartasyn ekrannan kórsetý)
QR fızıkalyq kartasynan Qazaqstannyń topyraq jamylǵysynyń túrlerin kórsete otyryp, topyraqtyń túrlerin tanystyrý
1. Qara topyraqty bedeýi: Qostanaı, Soltústik Qazaqstan, Batys Qazaqstan, Aqtóbe, Aqmola, Pavlodar oblystary mıneraldy zattarǵa baı, qunarly topyraq
2. Qara – qońyr topyraq beldeýi: kartadan kórsetý.
Topyraqtyń erozıaǵa ushyraýy
Topyraqtyń qunarlyǵy azaıady. Topyraqtyń qurylý ıaǵnı óte kóp ýaqyt qajet etedi. 1400 jyldan 7000 jylǵa deıin ýaqyt kerek eken.
Topyraq erozıasynyń eki túri bar:
1. Jel erozıasy. (topyraq kóshkini)
2. Sý erozıasy (sý shaıyp ketýi)
İİİ. Qorytyndy bólim
Arýjan: Topyraq týraly óleń joldaryn oqıdy.
Muǵalim: Sabaq qytaı halqynyń fılosofy oıshyl danyshpany Konfýsııdiń «Jer – qolqa júregiń» atty týyndysymen qorytyndylanady.
Klasy: 2
Sabaqtyń taqyryby: Topyraqpen sýret salý.
Sabaqtyń maqsaty:
A) oqýshylardy shyǵarmashylyqqa úıretý, baýlý.
Á) qıalyn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
B) ekologıalyq tárbıeniń mańyzdylyǵyn túsindirý, tabıǵatty aıalaýǵa, qorǵaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: praktıkalyq sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, topyraq, sýret salýǵa arnalǵan ústel, P. I. Chaıkovskııdiń «Vremena goda» áýeni
Pánaralyq baılanys: geografıa, ádebıet, halyq aýyz ádebıeti, ekologıa, beıneleý óneri, mýzyka
Sabaqty barysy:
İ. Alǵashqy uıymdastyrý bólimi.
1. Uıymdastyrý
2. Psıhologıalyq sát
3. Ótken materıalmen jumys
«Oı tolǵaý»
İİ. Negizgi bólim.
Muǵalim: Balalar, búgingi bizdiń sabaǵymyz óte qyzyqty óteıin dep otyr. Sabaǵymyz sabaqta emes, úlgi - tálim, ózimizge kerekti maǵlumattarda alyp qalýymyz múmkin, tyńdap kóreıik.
Araılym: Muhtar Shahanov. 1992 jyly Otyrar topyraǵynda jerlesterimniń suraýymen shyǵarmashylyq keshim ótetin boldy. Qyryq kún shildeniń sońy. Aspan aınalyp jerge túserdeı qapyryq. Ortalyqtan otyz shaqyrym qashyqtyqta, aýdan shekarasy sanalatyn elsiz jerde úsh myńǵa tarta jerlesterim tosyp aldy. Álemniń kózin kórgen qarıalar men aq jaýlyqty keıýanalardyń qushaǵy birinen soń biri tartyp alyp, qapelimde bosatar emes. Jergilikti aqyndar kezekpen kezek jyr arnap, men dala án men bıge bólenip ketti. Úsh áje Otyrar topyraǵyn altyn jippen ádeptegen aq jibek mataǵa tumar etip orap:
- Qulynym, qaıda júrseń de, týǵan topyraǵyńnyń qasıeti jebep - jelep júrsin, - dep moınyma taqty.
Muǵalim: Minekeı, balalar Araılymnyń aıtqan «Oı tolǵaý» sózderinen ne túsindińder.
(oqýshylar endi búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby: Topyraq. Topyraqpen sýret salý)
Muǵalim: Endeshe, osy topyraqta qadir - qasıette, paıdasy bar eken.
- egin egemiz,
- qurylysta paıdalanamyz (kirpish, áınek)
- emdelemiz,
- tipti, búgin biz topyraqpen de sýret salýǵa bolady eken.
1. Topyraqpen sýret salǵanda, áınektiń betine teńiz tasbaqasy kóktem mezgili bolǵanda maýsym aılarynda, jaǵaǵa shyǵyp, jumyrtqalaryn topyraqqa salady eken. Sonymen kún topyraqty qatty qyzdyrǵanda jumyrtqadan kishkentaı tasbaqalar shyǵyp, teńizge júgiredi. Bir uıada 30 - 40 jumyrtqalaıdy. Ań, qustar baıqap qalsa, jumyrtqalardy jep ketedi eken. Al ana tasbaqa ol jerge ekinshi ret uıa salmaıdy eken. Kózine jas alyp, teńizge ketip qalady.
Al, topyraqta shópti jerlerdegi ómir súretin tasbaqa orman aralap kele jatqanda, sańyraýqulaqtar, jemis - jıdek terýge ormanǵa barǵanda, tasbaqanyń aýzynda jasyl shóp tistep alyp bara jatqanyn kórseń, sol adamnyń ómirinde bir jaqsylyq bolady degen yrym bar. Al tasbaqa bolsa, tek emdik shópterdi jeıdi. Sondyqtan tasbaqa 300 jyl ómir súre aldy eken. Eń uzaq ómir súretin jándik eken.
(orys uly kompazıtory P. I. Chaıkovskııdiń «Vremena goda» áýeni oınalady)
(Oqýshylar tasbaqanyń sýretin topyraqqa salady.
Qımyl - qozǵalystaryn baqylaý, kómektesý)
2. Shyǵarmashylyq jumys (ári qaraı oqýshylar óz oılaryn erkin taqyrypta jetkizip kóredi, óz salǵan sýretterine baılanysty óleń joldaryn aıtyp beredi)
3. «Vıdeo - klıp» kórsetý. Topyraqqa baılanysty kórsetý.
4. Ádebı montaj. «Tabıǵatty aıalaıyq» bólimi.
Ómir súreıik almasyp. M. Maqataev
Ǵalamat:
Japyraq – júrek, jas qaıyń!
Janymdy aıyrbastaıyn.
Sen adam bola bastasań,
Men qaıyń bola bastaıyn.
Kelisesiń be jas qaıyń?
Kóriner, múmkin, kimge ersi,
Ómiriń maǵan bir bershi!
Dúrbeleń myna dúnıeni.
Adam kózimen bir kórshi,
Qaıyń bop men de baǵaıyn,
Ormannan oryn tabaıyn
Beımálim maǵan ómirge,
Qaıyń kózimmen qaraıyn,
Sen - daǵy jerden nár aldyń,
Men - daǵy jerden nár aldym,
Bireýden sen de jaraldyń.
Bireýden mende jaraldym.
Tiliń joq, jandy qaıyń sen,
Aıyrmashylyǵym – Adammyn!
Tabıǵatty aıalaıyq
Saıat: Jer betindegi óli jáne tiri tabıǵat bir - birimen tyǵyz baılanysta, ózara úılesimdi tirshilik etedi. Osy tirshiliktegi tepe - teńdik buzylsa, tabıǵat apatqa ushyraıdy. Onyń zıany adam balasynyń ómirine qaýip týdyrady. Sondyqtan tabıǵat zańdylyǵyn buzýǵa bolmaıdy.
Nursaıa: Tabıǵat – adam balasynyń qutty qonysy, jaıly mekeni, yrys - dáýleti, densaýlyǵynyń senimdi saqshysy. Sondyqtan halyq ony aıamaıdy, qadir tutady, kútip baptaıdy. Adamnyń eki anasy bar: biri – týǵan anasy, ekinshisi – tabıǵat.
Álisher: Qorshaǵan orta neǵurlym taza bolsa, adamnyń densaýlyǵy myqty, kóńil - kúıi kóterińki bolady. Aýanyń jer men sýdyń tabıǵı taza qasıetteriniń qolaısyz ózgeristerge ushyraýy – qorshaǵan ortanyń lastanýy. Olar adamnyń densaýlyǵyna, ósimdikterdiń ósýine, janýarlardyń tirshilik etýine zıanyn tıgizedi.
Týǵan el. Móldir:
Baıtaq dala – týǵan jerdiń,
Qymbat maǵan ár tasy.
Ózen – kól, samal jeli,
Asqar taýy – barshasy.
Baqyt nury qushyp meni,
Keń ólkem tarqashy!
Dilnaz:
Jaıyn júrgim keledi, jaıyn júrgim,
Ortasynda erkelep sansyz gúldiń.
Tilsiz, tylsym tabıǵat tilin uǵyp,
Qyzyǵyna batasyń tereń syrdyń.
Ernar:
Jibek gúlder júzińdi jańartady,
Jupar aýa janymdy tazartady.
Jaqsylyǵyn bergende mindet qylmaı,
Ala ber dep alǵansha taǵy aıtady.
Ashat:
Torqa, jumsaq tosady alaqanyn,
Aıalaǵan anadaı balapanym.
Gúlin ıiskep aýnasań kókiregińde,
Esińe kep túsedi bala shaǵyń!
Ne degen keremet eń baı tabıǵat!
Jasaýly dastarhanyń jas sábı baq,
Jemisin jep, aýnasam gúl kórpeńe,
Renjimeı, balasyń oǵan da shat....
Súıeıik tabıǵatty aıalaıyq!
Biz de onan jaqsylyqty aıamaıyq!
Anadaı tabıǵattyń aldynda,
Jadyrap jas balasha demalaıyq!
«Tabıǵat týraly oı» Altynbek
«Bári tiri» Saıan
Sýret kórip týǵan jer kelbetinen,
Tabıǵat besiginde terbetilem.
Jel júgirip barady sý betimen,
Sý júgirip barady jer betimen.
Qalyqtaıdy aqsha bult kókti qarmap,
Turaq tappaı qańǵyrap ketti qańbaq.
Ushyp júrip áýede neshe aınalyp,
Dala tósin qyran qus ótti barlap.
Muǵalim: (QR kartasyn ekrannan kórsetý)
QR fızıkalyq kartasynan Qazaqstannyń topyraq jamylǵysynyń túrlerin kórsete otyryp, topyraqtyń túrlerin tanystyrý
1. Qara topyraqty bedeýi: Qostanaı, Soltústik Qazaqstan, Batys Qazaqstan, Aqtóbe, Aqmola, Pavlodar oblystary mıneraldy zattarǵa baı, qunarly topyraq
2. Qara – qońyr topyraq beldeýi: kartadan kórsetý.
Topyraqtyń erozıaǵa ushyraýy
Topyraqtyń qunarlyǵy azaıady. Topyraqtyń qurylý ıaǵnı óte kóp ýaqyt qajet etedi. 1400 jyldan 7000 jylǵa deıin ýaqyt kerek eken.
Topyraq erozıasynyń eki túri bar:
1. Jel erozıasy. (topyraq kóshkini)
2. Sý erozıasy (sý shaıyp ketýi)
İİİ. Qorytyndy bólim
Arýjan: Topyraq týraly óleń joldaryn oqıdy.
Muǵalim: Sabaq qytaı halqynyń fılosofy oıshyl danyshpany Konfýsııdiń «Jer – qolqa júregiń» atty týyndysymen qorytyndylanady.
You Might Also Like
