InfoHub Logo

Jańa ǵana aıaǵymdy basyp, tilim jańa shyqqan kezde, ózime qurby balalardy baýyrymnan jaqsy kórip, oınaýshy edim. Oınap júrip qarnym ashqanyń, kúnniń, batqanyn bilmeı qalýshy edim. Sol, tipti, súıikti oıyn ám janymdaı kóretin jas qurbylaryma mahabbatym, úıge kelgendegi ata-anam saqtap qoıyp bergen tátti tamaq pen álpeshtep erkeletken, ah, sol ólsheýsiz qyzyq baǵym! Qaıdasyń? Qaıda kettiń?.. Ol kezde ózimizden jasy úlkenderden qorqyńqypap, ımenetuǵynymyzdyń, aýlaq júrgimiz keletuǵynymyzdyń sebebi ne edi? Tipti, bilmeýshi edim. Endi shyn bildim. Nanbasańyz tómengi jazylǵan ómirimniń syrynan baıqaıyz.

...Biraz ýaqyttan soń qarasam, bizden jasy úlkenirekter asyr salyp, asyq oınap utysyp jatyr. Aı jaryqta «aq súıek» oınap, jarysyp, kúres salyp alysyp jatyr. Ony kórgen soń, burynǵy jer shuqyp «qudyq» dep, tas úıip «qora» degen oıynymnan mynaý tipti qyzyń kórinip, men de solarǵa aralasyp ketkenim ǵoı. Minekı! Meniń «6agga» qaraı basqan alǵashqy adymym... Árıne, munan oıyn da shyqty, urys ta shyqty. «Ákeme aıtam» dep, keı nashardyń balalaryn qorqytý da shyqty...

Áke, aǵam kim edi? El bılegen baı! Olardan kim qoryqpaıdy?! Taǵy birazdan soń áp-ádemi kıingen, dombyra tartyp, án salyp, neshe túrli oıyn oınaǵan «bozbalalar» kózime elestedi. «Oıpyraı! Shyn 6ag mynaý eken ǵoı!», ne qylsam da solardaı bolmaqqa tyrystym da, solarǵa aralastym. Keıbireýlerinen anaǵúrlym astym da. Árıne, «bozbala» kúndegi neshe túrli qumarlyq pen istegen isterdi aıtyp taýysa almaımyn.

Biraq onan da ári kóringen «bak» oǵan da turaqtatpady. Sebebi: birazdan soń, jıylysqa kelip, bolystar ámir júrgizip, bıler bılik quryp, sheshender tilin bezep jatqanyn degendeı, áldeneshe túrli «adamshylyq» atty bir «bak» kez boldy. Mundaı nárse adamdy qyzyqtyrmaı tura ma? Endi qamshylap, qalyń jaýǵa kirgendeı-aq ózimdi-ózim qaırattandyryp kirdim de kettim.

Onyń da neshe túrli aqyl-ádisin bilip alsam da, myna jaqtaǵy «dáýlet» degen bir tipti keregindeı «baq» shyǵa keldi. Ol bolmasa eshqaısysynyń óńi de kirmeıtuǵyn boldy, joly da bolmaıtuǵyn boldy. Oı, táńiri-aı! Adam qylǵandy adam qylmaıtuǵyn nesi bar dep, belsene qımyldap, onyń da mánisin taptym.

Baǵana jas balalyqtan asyq oınaýǵa aıaq basqan kezimde kez bolǵan bir is bar-dy. Ony aıtpaı ketkenim: kóńilim súımeı, zorlyqpen bolǵan is edi. Jáne ata-anama janymdaı kórip qylǵan mahabbatym alǵash buzyla bastaýyna sebep bolǵan da sol edi. Ol ne deseńiz — oqý. «Balam asyq oınama, sabaq oqy», — degen eki aýyz sóz súıgenimnen aıyryp, óz súımegenime zorlaǵan syqyldanyp edi. Iaǵnı meniń «baq» izdeımin dep, shyn mahabbattan aırylýǵa bet qoıǵanymnyń basy.

Endi joǵarǵy sózime qaıtaıyn. Súıtip tamam «baqty» taýyp aldym da, ózimnen tómendegilerdi «baqpen» kózge uryp, kózin aǵartyp, aldyńǵylarǵa, aıaǵynan alsam da jetpek boldym. Jettim de. Munan basqa talaı «baqtarym» aıtylmaı da qaldy. Sebebi: sizderdi zaryqtyrmaı, aqyrǵy «baǵymdy» aıtpaqpyn. Súıtip «baktan» «baqqa» qonyp júrgenimde, bir kúni, qurǵyrdyń qaıdan kelgenin bilmeımin, «ótken ómirińdi oılashy» degen bir oı sap ete tústi. Amalsyz oıladym, sondaǵy oıym mynaý: Men jastyqtan balalyqqa qyzyqtym, odan bozbalalyqty «bak» dep bildim. Onan ári adamshylyq atty «baqqa» qyzmetker boldym. Aqyrynda malǵa qul boldym. Sebebi, jasaǵan saıyn aldyńǵy buzylyp, artqy «bak» túzý syqyldandy.

Endi oılasam, ólmegim haq. Já, sol baqtarymnyń eń jaramdysyn ustap qana ólgennen basqa ne bar dep oıladym. Baıqasam, jas bala kúnimdegi baǵymnan artyǵy joq. Sebebi: onda qaıǵy da joq ar-ımannan taıǵyzatyn isi de joq. Biraq oǵan qol jete alatyn emes, baq» emes, sebebi onda qaıǵy da kóp, kater de kóp, ar-ımannan bezý de kóp.

Adamshylyq degen aldamshy at qoıylǵan anturǵan, aıtpaı-aq qoıylsyn. Atyna zaty tipti kelmeıdi. «Mal — baılyq» degen kerek te bolsa, boqtyń arasynan bylǵanbaı alý, ar-ıman ketirmeı saqtaý múmkin emes. Já, eriksiz jańadan bir «bak» izdeý kerek boldy. Ne qylarymdy bilmeı, qur sandalyp, kózimdi jumyp júrdim de kettim. Ne zamanda mańdaıym bir nársege saq ete tústi. Qarasam, bir úlken aına. Betin qara perdemen jaýyp qoıypty. Basyndaǵy taqtaıǵa «Shyn bak aınasy» dep jazylypty. «Qudaı taǵala shyn tilese beredi eken ǵoı», — dep, qýanǵannan perdesin qaıyryp tastap qarasam, beli búkireıgen, kózi qyzarǵan, aýzy opyraıǵan, bet terisi qatpar-qatpar qasy túksıgen, saqaly qudaı bir shal tur!.. Aldy-artyn oılamaı: «Siz kim?» dep edim, álgi shal (ári meni mazaq qylǵandaı) aýzyn jybyrlatyp sóılegendeı boldy. Anyqtap qarasam, ezimniń aınadaǵy kóleńkem. «A! EN! Aldamshy baqtar, ókinishpen ótken ómirim!» — deppin de etbetimnen qulappyn... Bir zamanda kózimdi ashsam, aq kıimdi, túsi sup-sur bir adam basymdy súıep otyr eken. Meniń esim kirgenin bilip: «Aqsaqal, aınaǵa taǵy bir qara! Biraq óz kóleńkeńe de, odan arǵylarǵa da alan, bolmaı, eń arǵy balalaryn álpeshtep otyrǵan erli-qatyndy kisi men eki balaǵa qara!» — dedi. Aınaǵa qarasam, óz kóleńkemnen ary baılar, adamshylyqtar, bozbalalar, asyq oınaǵan balalar birinen-biri ári, eń áride azar kóringen erli-qatyndy adam eki balasyn álpeshtep súıip, balalary da moıyndarynan qushaqtap, ata-anasyn aımalap túr. Sonda álgi aq kıimdi súr kisi aıtty: «Aqsaqal, «shyn bak» sol aınanyń eń túbindegi ata-anadaǵy shyn mahabbat pen balalardaǵy shyn taza júrek edi. Sol mahabbat ám taza júrek sizge de bitken edi. Sony qaldyrmaı, buzbaı ala júrip, barsha adam balasyn óz balań, óz baýyryndaı kórip, mahabbat, ǵadalat qylsań, shyn baqyt sol edi. Ony izdep júrip kórgen beınet, tartqan qaıǵy, ańshynyń qansha beınetpen izdegen aqyn alǵanda qýanyshqa aınalǵany syqyldy, sáýdegerdiń paıda izdegendegi beıneti kóp paıda tapqanda qyzyqqa aınalǵany syqyldy bolýshy edi.

Siz ol mahabbat pen aq júrekti joldaǵy jalǵan ataqtarǵa aıyrbastap ketkensiz. Budan bylaıǵy túrli ómirińizde osyny qatty eskerersiz. Ókinishten paıda joq endi ımanyńyzdy aıtyńyz!» — degende, talyp qalyppyn.

---