InfoHub Logo

Shákárim dúnıetanymynda «din» jáne «dinshiler» degen qos uǵym qatar qoldanylady. Din men dinshilerdi bir dep qaraý Shákárim dúnıetanymyn túsinbestik bolar edi. Dinshiler — bul, Shákárim dúnıetanymynda, shyǵarmashylyǵynda erekshe synǵa ushyraıtyn uǵymdardyń biri. Al dindi oıshyldyń «dinshil» uǵymynan bólek túsingeni ańǵarylady. Shákárim «dinshil» uǵymymen qatar óz óleńderinde «pánshil» uǵymyn da qatar qoldanyp, bularǵa synı kózqarasta bolǵan. Maqalamyzdyń basty maqsaty Shákárimniń osy din jáne dinshiler jaıyndaǵy kózqarastaryn taldaý bolyp sanalady. Shákárimniń pánshilder týraly aıtqan óleńderiniń bárinde dinshilder týraly dál sol pánshilderdi synaǵandaı synı kózqarasta bolǵandyǵyn ańǵaramyz. Ol úshin Shákárim óleńderindegi myna sóz tirkesterine nazar aýdarsaq jetkilikti: «Moldalardan din surasań, sandyraqtar, sandalar», «Adasyp dinshil azǵanyn, synaýǵa burdym bas», «Pánshi nandy bes sezimge, dinshi adasty jolynan», «Pán jamylǵan álimder, din jamylǵan zálimder» t.b. Biraq Shákárim qoldanǵan osy birneshe sóz tirkesterine qarap ol dinge qarsy bolǵan nemese dindi qabyl almaǵan degen pikirge barýǵa bolmaıdy. Shákárimniń dindi óte tereń maǵynasynda túsingen oıshyldardyń biri ekendigine daý joq. Shákárim tek burys ketken dinshilder men dinderdi ǵana synǵa alady. Olar, oıshyldyń oıynsha, óz joldarynan adasqan bolyp sanalady. «Dinshi adasty jolynan», — dep tur emes pe. Iaǵnı, bar aıtpaq oıy — dinniń óz joly bar, biraq dinshiler sol joldan adasqan. Sony synaýǵa burdym bas deıdi. Mine, Shákárimniń din jaıyndaǵy kózqarastary týraly sóz qozǵaǵanda osy máseleler tóńireginen alshaq ketpegen jón. Sonymen qatar Shákárim aıtyp otyrǵan «din jamylǵan zálimder» kimder, oǵan da nazar aýdarǵan jón. «Bul kezdegi dinderdiń bári nashar», — deıdi Shákárim. Buǵan qarap Shákárim jalpy dindi teristep otyr dep oılamaý kerek. Ol belgili bir kezeńdegi tarap otyrǵan dinniń nashar ekendigin ǵana aıtyp otyr. Iaǵnı budan sol dinderge qarap Shákárimniń olarǵa aıtar óz oıynyń bar ekendigin uǵynýǵa bolady.Shákárim kez kelgen dinniń negizgi irgetasyn quraýshy, dińgegi osy úsh nárse, budan asyp keter dinniń maqsuty joq deıdi. Ári barlyq dinderdiń maqsuty osy úsh negizgi túsinikte birigedi. Olaı bolsa, Shákárimniń oıynsha, din jaratýshynyń bar ekenin moıyndap, istegen isine qaraı ne bir saýap nemese jazanyń bolatynyn qaperde ustap, ujdanǵa saı ómir súrý deıdi. Budan asyp ketetin eshbir din joq. Shákárimniń oıynsha, osy úsh dińgekti negiz etýi tıis din ataýly adamdardy adamshylyqqa jetkizýdiń ornyna bir-birimen daý sabasyp, tartysqa túsip, qoǵamda adamdardy qıanatqa barýǵa ıtermelep otyr.

Shákárimniń din jaıynda aıtar oıy aıqyn. Ol eshbir din qıanat jasa, dushpan bol demeıdi dep otyr. Endeshe, kiná dinde emes, sol dindi ustanýshylardyń onyń túp maǵynasyn túsinbeı, dindi qolshoqparǵa aınaldyrýynda. Sóıtip esil din buzylady deıdi. Iaǵnı kemshilik dinde  emes, dinshilderde bolyp otyr. «Quran syryn túsinbeı bursa daǵy, jasyrylmaı jarqyrap tur keremet. Jaman tápsir jaıylyp jer betine, din dese tura qashty esti azamat», — deıdi Shákárim. Bilimdilerdiń, esti azamattardyń dinnen tura qashýynyń negizgi sebebi jaman tápsirde dep otyr. Din men dinshiler týraly Shákárimniń pikiri osyndaı.

Diniń táýıline jetýge eń keregi Shákárim úshin ol — taza aqyl. Taza aqyl — bul adamnyń janynyń qasıeti. Ol jan jaratylǵanda oǵan qasıet retinde berilgenin qaıtadan eske salamyz. Taza aqyldy jan tán úshin jumsap jibermeı, ol odan azat bolsa, ózgermeli dúnıeniń syryn tanyp, onyń máńgiliktiń aldyndaǵy ólshemin jasaıdy. Sóıtip taza aqyl túp ıesine ózi ákeledi. Shákárimniń oıy osy astarlas ekeni ańǵarylady. Taza aqyl jannyń qasıeti retinde berilgen dedik. Bul týrasynda Shákárim «Jer jaralmaı turǵanynda, mende Asyqtyń nury bar! Jan deneme kirgeninde, birge kirgen osy dert», — deıdi. Jannyń qasıeti taza aqyl bylǵanbasa, sol túpki ıesin tabýda damyldamaıdy. Bul taza aqyldyń qasıeti janmen birge kirgen dep tur Shákárim. Biraq taza aqyldy adamdar ádetine, dinine baılap berip, qor qylyp, jaýdy jar dep adasady.

Meırambaev Mıras,QazUÝ-niń,dintaný mamandyǵynyń 3 kýrs stýdenti Kýrator edvaızer,Phd aǵa oqýtyshy Muqan N

---