Syn hám ádebıettaný «Manap» dramasy týraly
«Manapty» bul qalpymen kitap qylyp shyǵarýǵa áýre bolmańyz: ony jazýshy ýeznoı nachalnık qazaqtyń turmysyn bilmegendikten be, joq, Qazaqty mazaq qylyp jazǵan ba, qalaı. «Manaptyń» oqıǵasy ras, qaharmandary osy kúnde de tiri dep jazǵanmenen, drama qazaqtyń turmys qalpyna tipti kelmeıdi. Qaharmandarynyń sózderiniń tártibi orys dramalarynyń qaharmandarynikindeı, sóılegen sózderi, istegen isteri qazaq bolǵaly sóılemegen sóz, istemegen is. Máselen: Álimbek Gúlbahramǵa: «Joq, qaraǵym, taǵdyr solaı, men seni nemereme aıttyrdym, qalyń mal tóledim, biraq beıshara Qasymym meni jylatyp ólip qaldy. Endi seni ózim almaq boldym!» — deıdi. Bul — qazaqta joq ádet. Gúlbahram: «Biraq menen týǵan balalar seniki bolmaıdy ǵoı» — dep Álimbekke jaýap qaıyrady. Bul sóz de qazaq qyzynyń aýzynan shyqpaıtyn sóz. Qaharmandary keıbir jerde dinsizge jaqyn nadan adamnyń isin istep, sózin sóıleıdi, keıbir jerde oqyǵan, ashylǵan adamnyń sózin sóıleıdi. Máselen, Uzaq qoshtasýǵa shaqyrǵan kisilerge: «Baýyrlarym, maǵan ol dúnıede hor qyzdary da kerek qoı, jumaqqa kirýge bolystyq qylyńdar, kúnámdi júktep alǵanyńyzǵa jaqsy júz jylqy beremin» deıdi. Otyrǵan bes kisiniń bireýi: «Biz seni tozaqtan arashalap, jumaqtyń esigin ashamyz!» — deıdi. Bular malǵa qyzyǵyp, árqaısysy Uzaqqa: «Kúnáńdi men kóteremin, men kóteremin», — dep birinen-biri az suraıdy. Aqyrynda bireýi: «Bir-atqa barlyq kúnáńdi kóteremin» deıdi. Sol kezde Gúlbahram: «Saýda bitti, áke, endi sen kúnáńnan tazardyń» —deıdi. Bul — esitpegen nadandyq.
Gúlbahramnyń bir qyzben sóılesken sózderi, Gúlbahramnyń óleńi edáýir oqyǵan qyzdardyń sózindeı.Uzaqtaı, Uzaqtyń kúnásin júktegen kisilerdeı eshkimdi kórgenimiz hám esitkenimiz joq.
Uzaq sekildi nadan adamdar qyzdaryń oqýǵa bermeıdi. Oqymaǵan nadan Gúlbahram menen joldas qyzynyń mılaryna ondaı sózder, ondaı óleńder kirmeıdi.
«Manaptyń» taǵy bir zor kemshiligi: ony qazaqshaǵa aýdarǵanda sózbe-sóz aýdarypty. Sonyń úshin sózderiniń tártibi naǵyz qazaqsha bolyp shyqpaǵan. Máselen Gúlbahramnyń: «Otyr, áje, myna jerge, men seni súıeıin, maǵan áldenege kóńilsiz»,anasynyń: «Maǵan aıanysh seniń sulýlyǵyń, Álimbekti saǵan kúıeý qylyp otyr, ol shal, ol beıshara, ol qyzǵanysh zaǵıp» hám Gúlbahramnyń ákesine: "Áke, meniń kóńilimde tolqyn bar; áke, men bótendi súıemin, men kópten onyki bolǵanmyn».
Álimbek: «Aınalaıyn Gúlbahram, seni maǵan bir qudaı qosty, men seniń kúıeýiń bolamyn; men saǵan qymbatty syılar ákeldim,ishinde kóp altyn, asyl nárseler bar».
Gúlbahram; «Raqmet meıirimdi Álimbek» — deıdi. Áýeli qazaq mundaı ǵyp orystyń dramalarynyń sóziniń yńǵaıymen jazǵany kemshilik, ekinshi, mundaı sózder qazaq arasyna áke-sheshe men qyzynyń, qalyńdyǵy menen kúıeýiniń aralarynda aıtylmaıdy. Úshinshi, qazaqta osy ýaqytqa sheıin kúıeýdiń qalyńdyǵyna syı ákelý rásimi joq.
Taǵy da bir unamaıtyn jeri: nachalnıkke bes qatyn birdeı aryz qylyp keledi: «Meni baıym ura beredi», «meni baıym malaı qylyp qoıdy», «meni baıym jaratpaıdy», «maǵan baıym tamaq bermeıdi", «maǵan baıym kıim bermeıdi»—deıdi. Qazaqtyń qatyndary óıtip toptanyp baryp ta, jeke baryp ta nachalnıkke aryz qylmaıdy.
1914 jyl
You Might Also Like
