InfoHub Logo

1933 jyldyń dekabrinen bastap Qaraǵandynyń osy Kırov atyndaǵy úshinshi shahtasyna zaboıshık bolyp jumysqa tústim. Ol kezde No3-26 shahta dep atalatyn. Donbasstan zaboıshıktikti úırenip kelgen bizge aýyldan kelgen bir-bir jasty qosyp berip jatyr. Ózimiz donbasstyqtardan úırensek, bul jerde basqany úıretetin boldyq. Meniń qasyma da bir kisini qosyp berdi. Onyń aty Joldybaı edi. Oı, ózi de jalqaý edi. Ras, aýyldan kelgen jastardyń ishinde jumysty yntasymen istep, zaboıshıktikti tez úırengender de kóp boldy. Al Joldybaıdyń basy tolǵan uıqy, qaı jer bolsa da sol jerge qısaıa ketedi. Jáne naǵyz as iship, aıaq bosatardyń ózi edi. Qurbylary:

— Uıqysy bir qanbaǵan,
On kashyny jalmaǵan.
Qyz, kelinshek kúledi
Búıen dep seni ońbaǵan, —

dep óleń aıtatyn. Sodan álgi «búıen» atalyp ketti.

Bir kúni mynadaı bir qyzyq boldy. Biz ol kezde ylǵı jastar bir jataqhanada jatamyz. Jumystan shyǵyp komnatada dem alyp jatyr edik, sol Búıenmen birge jatatyn bir jigit júgirip keldi.

— Jumystan qashan shyqtyńdar? — dep suraıdy.

— Kúndegi shyǵatyn ýaqytymyzda shyqtyq, — deımin men.

— Búıen sendermen birge jumysqa tústi me?

— Túsken.

— Endeshe ol qaıda júr?

— Bilmeımin.

— Shahtada avarıa bolyp, ólip qap júrgen joq pa eken? — deıdi ol. Óıtkeni ol kezde avarıa jıi bolyp turatyn.

— Joq, bizdiń smenada amandyq. Al túsýin birge túsken, shyqqanda ańǵara alǵanym joq. Árıne, shyqty ǵoı. Qaıda ketti deısiń, júrgen shyǵar...

Sóıtsek, uıyqtap qalypty ǵoı. Kelesi smenaǵa barǵandar oıatyp jiberipti. Oıpyr-aı, ishek-silemiz qatyp kúlmesimiz bar ma? Álginiń uıyqtap qalǵany kúlli jurtqa jaıylsyn.

Bir rette aıdyń aıaǵynda aqsha alýǵa bardyq. Kúlli jurt jınalǵan eken. Bizben birge álgi Búıen de barǵan. Jınalǵan jerde jurt ázilsiz, qaljyńsyz bola ma? Basqa bir zaboıshıkter brıgadasynyń brıgadıri Raqyshev Maǵaýıa deıtin jigit álgi aqsha alýǵa kelgen Búıenge:

— Bolǵanda uıqyń qanyq, boıyń sergek,
Shahtaǵa túsip, shyǵyp ettiń ermek.
Kóp shapqan kómirine, Búıen salym,
Qazyna qansha aıyna aqsha bermek? —

dedi. Sonda Ábilqarys deıtin bir jumysker:

— Tamaq toq, kóılegiń kók, óziń toldyń,
Túzýin aıyrmaısyń oń men soldyń.
Atalyp «brıgada jalqaýy» dep,
Jaǵylǵan bizdiń betke kúıe boldyń, —

dep onyń sózin ilip ala jóneldi. Oı, kúle, kúle jurt. Oı, jalqaý edi. Tipti keı ýaqytta kúregin ákelse qaılasyn, qaılasyn ákelse kúregin umytyp ketedi. Saımansyz shahta astynda ne bitirmek? Kóbine ýaqyty bos ótedi. Al kázir aıtqanyńdy erteń umytyp ketedi. Ózimdi ábden qajytsyn. Sodan álgimen birge jumys isteýden men bas tartaıyn. Óıtkeni ómiri kúndik beretin kómirdi oryndaı almaımyn. Norma degen oryndalýdy qoıdy. Norma oryndalmasa, aqshany da az alasyń. Sonsoń brıgadırge, odan ýchastkanyń bastyǵyna aryz berdim: «Búıen aıtqanymdy tyńdamaıdy, jumys istegisi kelmeıdi», — dep. Álgini menen basqa zaboıshıkterge qospaq boldy. Eshkim almasyn. Tipti kereksiz adam bolsyn. Raqyshev Maǵaýıanyń brıgadasyna jiberedi. Ol ózi aqyndyǵy bar, óleńdetip, taqpaqtap sóıleıtin jigit edi. Búıenge:

— Kúrek alsań qolyna,
Qaılany úıde umytqan.
Sendeı kejir adamdy,
Túsinbes sózge nadandy,
Mańyma da jýytpan, jónel aýlaq! —

deıdi ǵoı. Bul óleńderdiń bárin Búıenniń qurbylary jattap alyp aıtyp júretin boldy. Qaıda barsa álgi óleńder aldynan shyǵady. «Sózde qańqý jaman, aýrýda shanshý jaman» deıdi ǵoı. Sodan birazdan keıin, joq, Búıenimiz burynǵydaı emes, jumysqa yntaly qımyldaı bastady.

Bir kúni kúlli jastar jınalǵan. Jigitterdiń keıbireýleri álgi óleńderdi aıtyp Búıendi mazaqtaı berdi. Osy sózdiń ózinen de Búıen qajyp bitken bolý kerek. Bir ýaqytta Búıenniń:

— Áı, baýyrlarym, osy óleńderińdi aıtpańdarshy. Tilegim bolsyn! Aqysyna...

Sonda bireý:

— Bul sózdi, bul óleńdi jurttyń bári biledi. Bilgenderdi bárin sýarýǵa aqshań jete me seniń? Odan da budan bylaı jalqaýlyǵyńdy tastasań, bul óleńder de tastalady, — dedi.

Búıen:

— Al, endeshe, jalqaýlyǵymdy tastadym, — desin.

Shynynda, sodan keıin álgi Búıenimiz tańdaýly jumyskerlerdiń biri bolyp, túzelip ketti. Biraq Joldybaı aty joǵalyp, Búıen aty qaldy. Ánekı, «syn túzelmeı, min túzelmeıdi» degen sol eken.

---