InfoHub Logo

Sypataı batyr (1782-1867) — Qoqan basqynshylaryna qarsy kúreste aty shyqqan batyr, erligi men sheshendigi, ádildigi men aqyldylyǵy jadynda saqtalyp qalǵan úlken bedel ıesi. Shyqqan tegi — Dýlat taıpasynyń Botpaı rýynan. Ákesi Álibek momyn, etik tigip, órim órýmen aımaǵyna aty atynlǵan adam eken. Biraq balalary — Andas ta, Sypataı da namysqoı, ór keýdeli jigit bolyp ósedi.

Kóz kórgen qarttardan estigeni boıynsha Sypataı batyr keskinin Kenen Ázirbaev: «zor deneli, qulaǵy súıemdeı, omyraý júni bir túp qamystaı, qulaǵyna turǵan qyraýdy qamshysymen qaǵyp túsiredi eken. Sózge de sheshen, tapqyr bolypty», — dep sýretteıdi. Tarıhtan HİH ǵasyrdyń basynan ortasyna deıin Ońtústik Qazaqstan aýmaǵynyń biraz jerin qoqandyqtardyń basyp alǵany belgili. Basqynshylardyń elge kórsetken zorlyq-zombylyǵyn kórip ósken Sypataı Qoqan handyǵynan elin azat etýdi óz ómiriniń basty muraty etedi. Atqa minip, qol jınap, elge qyrǵıdaı tıip, salyq jınap júrgen Qoqan hanynyń jasaýyldaryn aıdap shyǵady. Mine, osy kezde onyń uıymdastyrýshylyq qabileti jarqyraı kórinip, erlik isterimen el qurmetine bólenedi.

Arqadan yǵysqan Kenesary han ońtústikke kelip, Qoqan Hıýa handyǵynyń bekinisterine shabýyl jasaǵanyn estip, sodan rýhtanyp atqa qonǵan el azamattaryn bastap, Sypataı da kóteriliske shyǵady. Keıin Kenesaryǵa baryp qosylady, onyń senimdi batyrlarynyń birine aınalady. Biraq Kenesary qyrǵyzdarǵa soǵys jasaǵanda, Sypataı odan bólinip, óz áskerin bastap ketip qalady. Onyń ózindik sebebi de bar edi. Jıyrmadan jańa asa bergen albyrt kezderinde óz eliniń jýandary aǵaıyndy eki batyrdy — Andas pen Sypataıdy syıǵyzbaı qýyp jibergende, olar kórshi qyrǵyzdarǵa baryp panalaǵan bolatyn. Qyrǵyz aǵaıyndar elin Qoqan basshylarynan qorǵasqan eki batyrǵa rıza bolyp, óz uldaryndaı kórip, aldaryna mal salyp, ústerine úı tigip, qonystyǵyna jer beredi. Qalyń malyn tólep qyz áperedi. Qyrǵyzdyń solto taıpasynyń manaby Qanaı Sypataıdyń ekinshi ákesindeı bolyp, úlken qamqorlyq kórsetedi. Ózin balasyndaı etip ósirgen elge Kenesary shabýyl jasamaq bolǵanda, ne isterin bilmegen ol qatty qınalady. Aqyry ózderine adamgershilikpen sonshalyq jaqsylyq jasap, ekinshi otanyna aınalǵan elge shabýyl jasaýǵa ujdany jibermeıdi, ári ata jurtynyń ejelgi kórshisi baýyrlas elmen qarym qatynasty buzǵysy kelmeıdi. Kenesary kóterilisi jeńilgennen keıin, Qoqan ezgisinen eldi qutqarýdyń jalǵyz joly — Reseı qaramaǵyna óz erkimen ený dep túsingen ol orystyń patshasy Aleksandr İİ-ge hat jazady.

Orta Azıany jaýlap alý qulqynyń tesip otyrǵan patsha ókimeti kidirmeı, 1863 jyly Vernyı qalasyndaǵy polkovnık Chernáevqa Qoqan handyǵyna qarsy joryqqa daıyndalýǵa buıryq beredi. Bul joryqqa Sypataıdyń balalary qatysady. Orys patshasy Sypataıdyń eńbegin joǵary baǵalap, shen jáne baǵaly syılyqtar beredi. Sypataı - seksen bes jyl jasaǵan ómiriniń sanaly alpys jylyn kúres-tartyspen ótkizip, shapqynshylyqty kúnde erligin, beıbit kúnde mámileger ádildigin tanytyp, halqyna qaltqysyz qyzmet etken erlerdiń biri.

---