Syr sulýy - Qyzylordam
Qyzylorda qalasy
№138 Abaı atyndaǵy orta mektebiniń
10 synyp oqýshysy: Ásel MÁDELİ
Jetekshisi: Gúlnur AQBERGENOVA,
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Týǵan ólke týraly aıtylǵanda keń baıtaq Qazaqstan, onyń ishinde ásem de kórkem, aqynǵa jyr, halqyna syr bolǵan Qyzylorda óńirin maqtanyshpen oıǵa alamyn. Qart Qarataýdyń ıegi men Qyzylqumnyń jıegin jaǵalaı aqqan Syr-ana sonaý Aralǵa jetip tynys tabady. Syr óńiri toǵyz joldyń torabyn túıistirgen, jaýgershilikte halqyna qorǵan bolǵan qasıetti ólke.
Tarıhı derekterge súıensek, HİH ǵasyrdyń bas kezinde qazaqtyń qazynaly baı ólkesine qyzyqqan Qoqan handyǵy jerin keńeıtýdi kózdep, Syr ózeni boıynyń jaǵalaýlaryna bekinis salady. Solardyń ishindegi eń birigi Aqmeshit boldy. Sóıtip, 1853 jyly Peterbýrgte shyqqan Ýkaz boıynsha Aqmeshit qamaly Perovsk porty dep ataldy. 1868 jyly Perovsk porty Perovsk qalasy dep atalady da, ol Syrdarıa ýeziniń ortalyǵyna aınalady. 1922 jyly Perovsk qalasyna Aqmeshit ataýy beriledi de, 1925 jyly Aqmeshit qalasy Respýblıka astanysy atanyp, aty Qyzylorda bolyp ózgeredi.
Syr topyraǵy –tabıǵı jáne qazba baılyqtardyń qalyń ordasy. «Qara altyn» atalyp otyrǵan munaı kózderiniń kóptep tabylýy, ıaǵnı «Qumkól» munaı kenishi, Aral tóńiregindegi munaı kózderi, Shıelidegi ýran kenishi, Shalqıadaǵy tústi metaldar kenishi, «Qarataýdyń» «Qaramuryn» aımaǵyndaǵy altyn qory sózimizdiń aıqyn dáleli.
Syr ólkesiniń halqy «Syr kúrishi – el yrysy» dep aq kúrishti oryndy ataıdy. Munda jyl saıyn san myńdaǵan tonna kúrish óndirilip, el yrysyna aınalýda. Aq kúrishtiń atasy, ataqty dıqan, eki márte Eńbek Eri Ybyraı Jaqaev kúrish ósirý týraly úlken mura qaldyrǵan abzal adam. Men turatyn Abaı aýylynda da kúrish ósirýmen aınalysatyn birneshe jeke sharýashylyqtar bar.
Eń bastysy bul aımaqta qazaq halqynyń salt-sanasy, ádet-ǵurpy, dástúrleri berik saqtalǵan.
El maqtanyna aınalǵan Syr óńiri týraly qanshama ánder jazylǵan deseńshi! Mysaly Táńirbergen Qalaýovtyń «Qyzylorda válsi», Murat Syzdyqovtyń «Syr gúli», Beıbit Ahmetovanyń «Súıem seni, Syr elim», Lena Ábdihalyqovanyń «Syr elim», Ramazan taımanovtyń «Qyzylorda- týǵan jerim» ánderi Qyzylordanyń ásem beınesyn aıshyqtaıtyn syrshyl da áýezdi áýender.
Jyldan jylǵa oblysymyz ben onyń ortalyǵy Qyzylordanyń áleýmettik-ekonomıkalyq deńgeıi kóterilip keledi. Bir kezderi úımelegen qorjyn tamdardyń ornyna qazir sáýletti sońǵy úlgidegi qurylystar irge kóterip kólik qatynasynyń kúre tamyry keńeıe tústi. Turǵyndardyń demalýyna jaǵdaı jasaıtyn birneshe oıyn-saýyq keshenderi, jasyl jelekti jaǵajaı taǵy bar. Syrdarıa ózeniniń oń jaǵalaýyn abattandyrý kóp jyldan beri aıtylyp keledi. Endigi kezekte sol aýmaqty abattandyrýǵa mán berilmekshi. Onyń aýmaǵy qazirgi zamanǵa saı abattandyrylady. Jaıaý júrginshiler men velosıped tebýge arnalǵan joldar qarastyrylady. Ózge de halyqqa qajetti oryndar boı túzeıdi. Bul jumystyń bári biz úshin, qyzylordalyqtardyń ıgiligi úshin jasalyp keledi.
Ata-babalarymyzdyń qasyq qanymen jasalǵan tarıhty tarazylap, urpaqqa mura etip qaldyrý, zerdesine quıý, sanasyna sińirý, týǵan el men jerge degen súıispenshilik sezimin oıatý – bizdiń býynnyń azamattyq boryshy.
Men osy ólkede dúnıege kelgenimdi maqtan etemi. Ekologıalyq tabıǵattyń qursaýynda tursa da sulýlanyp, nurlanyp keledi. Syr sulýy- Qyzylrdanyń shejiresi jalǵasa beredi.
You Might Also Like
