InfoHub Logo

Basy: Dofamın, neırobıologıa jáne neıromarketıng: nege qalaý sezimin baqytpen shatastyramyz

Ekinshi bólimi: Suranys boıynsha bólinetin dofamın

Ózińizde dofamınniń bólinýin ne týdyratynyn bilesiz be? Tamaq? Alkogól? Dúken aralaý? Facebook? Taǵy birdeńe me? Osy aptada nazaryńyzdy ne aýdaratynyn baqylap kórińiz. Sizdi syıdan dámelendirip, qyzyq izdeýge shaqyratyn ne? Pavlovtyń ıtine uqsatyp silekeıińizdi shubyrtatyn nemese sizdi Olds pen Mılnerdiń egeýquıryǵy sıaqty essizdikke aparyp soǵatyn ne nárse?    

Táýeldilik resebi

Múmkin, táýeldilikti týdyrǵan dofamın róliniń aıtarlyqtaı úlgisi dep keń taraǵan neırodegeneratıvti buzylýy baıqalǵan Parkınson syrqatyna shaldyqqan naýqastardy aıtýǵa bolatyn shyǵar. Olarda mıdyń dofamın bóletin jasýshalary qýrap qalady. Keri jaǵynan bastap qarastyrǵandaǵy negizgi belgiler dofamınniń áreketke ıtermeleıtinin dáleldeıdi: naýqastar baıaý nemese dál emes qozǵalady, kúızelisterge beıim bolyp, ara-arasynda katatonıalyq stýporǵa túsip ketedi. Parkınson syrqatynyń standartty emi — eki dárini úılestirý: «Levodopa» mıdyń dofamın bólýine kómektesedi, al dofamın agonısti mıdyń dofamındi reseptorlaryn neıromedıatordy qabyldap jatqandaı keıip tanytýǵa májbúrleıdi. Naýqastar dárimen emdelýdi bastaǵanda, olardyń mıy dofamındi kópten beri almaǵan mólsherde qabyldaıdy. Bul aýrýdyń kóptegen belgilerin basqanymen, birqatar kútpegen qıyndyqtardy da týdyrady.

Medısınalyq jýrnaldarda bul dárilerdiń kútilmegen janama áserleri týraly baıandamalar kóp. 54 jastaǵy áıelde pechene, kreker jáne makaronǵa degen toıymsyz umtylys paıda bolǵan, ol muny túnde toıǵansha jeıdi. 52 jastaǵy er adam qumar oıynǵa baılanyp qalǵan: ol oıynhanadan 36 saǵattap otyryp, jıǵan-tergen aqshasyn sonda jumsaǵan*. 49 jastaǵy er adam aıaq astynan alkogólge qumartyp, áıeliniń sózine qaraǵanda, «shamadan tys jynystyq qatynasqa» áýestengen: tipti áıelin jaıyna qaldyrýy úshin, polısıa shaqyrýǵa týra kelipti. Munyń bári naýqastarǵa dofamındi arttyratyn dári berýdi toqtatqanda basylǵan. Biraq kóptegen jaǵdaılarda abdyraǵan týystary men dárigerler naýqastardy psıhoterapıaǵa, «Anonımdi ishkishter» nemese «Anonımdi oıynqumarlarǵa» jibergen. Olar jańa táýeldilikterdiń mıda paıda bolǵanyn jáne munyń psıhologıalyq jáne rýhanı tálimgerlikti talap etetin jan aýrýy máseleleri emes ekenin túsine almaǵan.

*Sonymen birge ol túsken japyraqtardy jınaýǵa arnalǵan pnevmatıkalyq mashınadan ajyraı almaı, alty saǵat boıy aýlany birde-bir japyraq qaldyrmaı tazalaýǵa tyrysqan – biraq otbasy men dárigerler muny álgindeı qaýýipti emes dep sheshti.

Bul — shekten tys jaǵdaılar, degenmen, syıdan dámetýge áýestenip alǵanyńyzda, sizdiń de mıyńyzda dál osyndaı nárse bolady. Parkınsonmen aýyratyn naýqastar ishken dáriler jaı ǵana tamaq, jynystyq qatynas, qumar oıyndary men qýattaý júıesin jumys istetýge degen tabıǵı áserdi kúsheıtken. Biz lázzatqa umtylamyz, keıde osy jolda — óz ıgiligimizdi umytamyz. Dofamın mıymyzdy marapat izdeýge baǵyttaǵanda, biz táýekelshil, qyzýqandy, essiz adamdarǵa aınalamyz.

Biraq, budan da mańyzdysy — dámetken syıymyzdy almasaq ta, bizdi táýeldi qylyp ustap otyrý úshin, syıdan dámetý men ony joǵaltyp alý degen qorqynysh ta jetkilikti. Eger zerthana egeýquıryǵy bolsańyz, álsirep talyp jyǵylǵansha nemese ashtan qatqansha tetikti basa beresiz. Eger adam bolsańyz, kem degende, ámıanyńyz bosap, asqazanyńyz tolyp qalady. Al eń aýyr jaǵdaıda ózińizdi táýeldilik pen jabysqaq (paıdasyz) áreketterdiń qurdymyna tastap jibergenińizdi baıqaýyńyz múmkin.

Materıaldy jaqsylap qorytyp alyńyzdar, jalǵasy bar...

Kelesi bólim: Dofamınniń áserindegi mıyńyz: neıromarketıng serpilisi

---