InfoHub Logo

Soltústik Koreıada bilim berý qalaı uıymdastyrylǵan. Álemniń eń jabyq memleketiniń oqýshylary qalaı ómir súredi...

Soltústik Koreıa – álemdegi eń jabyq elderdiń biri. Bizde ondaǵy qarapaıym adamdar qalaı ómir súretindigi, qalaı tabys tabatyndyǵy jáne bos ýaqyttarynda nemese aınalysatyndyqtary jaıly derekter óte az. Alaıda KHDR-nda turýǵa múmkindik týǵan soltústik koreıalyq bosqyndar men sheteldikterdiń aıtqandary men derek kózderinen soltústik koreıalyqtar óskeleń urpaqty ne nársege jáne qalaı úıretetindigi týraly birer nárse bilýge bolady.

1948 jyly KHDR qurylǵan sátte mektep jasyndaǵy balalardyń shamamen 2/3-si eshqandaı bilim alǵan joq, al 2,3 mıllıon úlkenderi múlde saýatsyz bolǵan. Oǵan qosa bul, eldiń barlyq halqy, balalardyń qosa eseptegende, sol sátte 9,39 mıllıon adamdy quraǵan. 1950 jyly mindetti bastaýysh bilim alý engizildi, alaıda bul josparǵa sol kezde bastalǵan Koreı soǵysy (1950–1953) kedergi keltirdi. Alaıda 1958 jyly elde mindetti jeti jyldyq bilim alý jolǵa qoıyldy. 1967 jyly toǵyz jyldyq bilim alý, al 1975 jyly on bir jyldyq bilim alý mindetti boldy.

KHDR-nda mekteptegi bilim berý júıesi keńestik bilim berý júıesi túrinde jáne soǵan uqsas quryldy jáne qazirgi kezde deıin ózgermegen.

Qazirgi ýaqytta mindetti bilim alý bir jyl daıyndyq, tórt jyl bastaýysh mektep (KHDR-nda ony «halyqtyq» dep ataıdy) jáne alty jyl orta mektepte bilim alýdy qamtıdy. Sodan keıin keıbir neǵurlym sanaly jáne baı soltústik koreıalyqtar joǵary bilim alýǵa umtylady, kóbisi jumys isteýge ketedi.

Soltústik Koreıa mektepterinde neni jáne qalaı oqytady

KHDR-nda mektep baǵdarlamasy, álemniń búkil túkpirindegi oqýshylar daǵdylanǵan akademıalyq pánderdi – matematıka, ana tili, shet tili (aǵylshyn nemese orys), geografıa, ádebıet, tarıhty qamtıdy. Alaıda, munymen qosa, soltústik koreıalyq oqýshylar «Komýnıstik moral», «Komýnıstik partıa saıasattary» nemese «Uly Kım Ir Senniń ómiri» tárizdi saıası kýrstardy da ótedi. Biraq bul pánder barlyq mektep baǵdarlamasynyń 6%-dan aspaıtyn bóligin quraıdy.

KHDR-nda koreı ádebıetimen qatar, batys ádebıetin de: Tolstoıdy, Gúgony, Djeın Ostındi jáne Shekspırdi oqıdy. Shyndyǵynda, kitaptardaǵy keıbir «sanany buzatyn» jerlerin aldyn ala kesip alyp tastaıdy, sosyn jeke shyǵarmalar soltústik koreıalyqtarǵa tek úzindi retinde jetedi.

Dúnıejúzi tarıhyn da oqytady. Mysaly, KHDR-nyń oqýshylary Birinshi jáne Ekinshi dúnıejúzilik soǵys, AQSH-tyń irgetasynyń qalanýy, holokost týraly biledi.

Memlekettik ıdeologıa men partıanyń saıasatyna qarsy keletin derekterdiń barlyǵy, ádeıilep burmalanady.

Osylaısha soltústik koreıalyqtar Koreı soǵysyn Soltústik Koreıa emes, Ońtústik Koreıa bastady degenge shyn senedi.

Geografıada oqýshylarǵa, árıne, basqa elderdiń ornalasýy men tabıǵı erekshelikteri jaıynda aıtylady, alaıda «kapıtalızmniń qorqynyshynan» zardap shegetinder qalaı nashar ómir súrip jatqandyǵy týraly eske salyp ketedi. Keıbir kezderi «qorqynyshqa» ılústrasıa retinde Afrıkadaǵy qarny ashqan balalardyń sýretin kórsetip, ony batys elderdiń turǵyndary retinde tanystyrady.

Shet til retinde kóbinese aǵylshyn tili oqytylady, tanymaldyǵy boıynsha ekinshi orynda – orys tili. Aǵylshynnyń brıtandyq túri standart bolyp tabylady. Sonyen birge tilderdi oqytý áldeqaıda tómen deńgeıde bolady, óıtkeni úıretý kezinde túpnusqa brıtandyq nemese reseı basylymdary emes, soltústik koreıalyq oqýlyqtar paıdalanylady. Sebebi, Brıtanıa nemese Reseıde shyǵarylǵan oqýlyqtar jasóspirim soltústik koreıalyqtardyń sanasy úshin «qaýipti» bolatyn óte kóp aqparattardy qamtıdy. KHDR-nda basyp shyǵarylǵan materıaldar óte nashar qurastyrylǵan jáne qate óte kóp bolady. Sonymen qatar oqýshylar «Uly Kóshbasshy generalısımýs Kım Ir Senge máńgilik dańq» degen tárizdi sózderdi «Sálem, qalyń qalaı?» degennen buryn aıtýǵa májbúr.

Sabaqtan tys oqýlar qalaı ótkiziledi

Soltústik koreıalyq bilim berý mekemelerindegi sabaqtan tys baǵdarlamalar negizinen ıdeologıalyq daıyndyqqa arnalǵan. Onyń keıbir bólimderi keńestik kezeńdikine uqsaıdy, al keıbireýleri tipten jaqsylyq pen jamandyq sheginen tys.

10 jasynda soltústik koreıalyq balalar mindetti túrde keńestik pıonerge uqsas – Balalar Odaǵyna kiredi. Soltústik koreıalyqtar, tipten, ózimizge tanys qyzyl galstýktar taǵady. Soltústik koreıalyq «pıonerge» qabyldaý úsh kezeńmen júrgiziledi: aldymen oqý ozattaryn, sodan keıin ekpindilerdi, sosyn baryp barlyq qalǵandaryn. Balalar odaǵyna qabyldaý saltanatynda oqýshylar soltústik koreıalyq murattarǵa adaldyq antyn oqıdy. Bul, shyn máninde, KHDR-nyń turǵyndary búkil ómirinde kiretin kóptegen uıymdardyń alǵashqysy: mysaly, Jastar Odaǵy, Áıelder odaǵy, Aýyl sharýashylyǵy jumysshylarynyń odaǵy jáne taǵysyn taǵylar.

Soltústik koreıalyq bosqyndardyń aıtýynsha, sonymen qatar, oqýshylarǵa mindetti «sabaqtan tys oqýlar» qarastyrylǵan, olardyń ishinde qoqys jınaý, qurylys nysandarynda nemese jergilikti ujymsharlarda jumys isteý bar. Bul keńestik senbilikter ispettes, tek soltústik koreıalyq balalarǵa ádette, mektep aýmaǵyn tazalaýǵa qaraǵanda, qıynyraq tapsyrma beriledi jáne de bul jıi bolyp turady.

Soltústik koreıalyq sabaqtan tys baǵdarlamalardyń eń qorqynyshty jaqtarynyń biri – bul ekskýrsıa dep atalatyny. Árıne, oqýshylardy memlekettiń negizgi kórikti jerlerin kórsetýge aparady, alaıda múlde basqasha saıahattar da bolyp turady. Qazirgi ýaqytta Ońtústik Koreıada turatyn soltústik koreıalyq bosqyndardyń biriniń aıtýynsha, ol nebári 14 jasynda osyndaı saıahattardyń birine barǵanda, alǵash ret ólim jazasyna kesýdi kórgen.

Jasóspirimderge árqaısysyna úsh ret oq atý arqyly tórt soldatty atqanyn kórsetken.

Osy ekskýrsıadan keıin jastar ózderine óte mańyzdy sabaq alǵan: «Sen eshqashan óz elińe laıyqsyz is jasamaýǵa tıissiń».

Soltústik koreıalyq bosqyndar jergilikti balalar baqshasynda ótkiziletin ıdeologıalyq baǵyttaǵy synyptan tys oqýlar jaıynda da aıtyp berdi. Balalardy kishkentaı bala kezderinen «amerıkalyq ımperıalıserdi» jek kórýge úıretedi. Balalar baqshasynda turaqty túrde ótkizilip turatyn estafetalardyń kezeńderiniń birinde bala amerıkalyq soldattyń manekeniniń qasynan júgirip ótip bara jatyp, ony uryp ótýi tıis. KHDR-nda oıyn túrindegi amerıkalyqtarǵa degen jek kórinish balalyq shaqtan bastap úıretiledi.

Soltústik koreıalyq mektep júıesi bútin tulǵany qalyptastyrýǵa emes, bas ıetin, eldiń basshylyǵyna barlyq jaǵynan baǵynýǵa jáne «amerıkalyq ımperıalıser» men «qýyrshaq Ońtústik Koreıany» jek kórýge daıyn, kóngish azamatty qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan.

Bilim berý kúsh kórsetý, kemsitý, bir doktrınanyń basymdylyǵy, qorqytý jáne jek kórýdi úıretýge qurylǵan.

Bul qandaı jaǵdaı bolsa da jasaýǵa bolmaıtyn nárseni kórsetýdiń jaqsy, meıli aıryqsha mysaly bolsyn. Biraq, aıryqsha mysaldar, ókinishke oraı, ózimizdiń reseıdiń is-áreketterinde de oryn alady: tarıhtyń aqıqat aıtylǵan bir ǵana oqýlyǵynan bastap árbir 9-mamyrda balalardy jappaı áskerı formada kıindirýge deıin.

---