InfoHub Logo

Mustaı Kárimniń «Kókeıden ketpes balǵyn shaǵyn» oqyǵan kezde eseıýdiń — «keshe bala eń» kezeńge shań basa bastaǵan terezeden uzaq úńilip, qulazý sezimin kesherin ol kezde oılaǵan joq edik. «Keremet jazylǵan shyǵarma» eken dep, jaba salǵanbyz. Ýaqyt máńgilik basymyzǵa turaqtaıtyndaı, bas qatyrmaıtyn shaq emes pe, ol da bir dáýren eken. Búgin oılasań qyzyq, múlde ondaı dáýir bolmaǵan sekildi. Alyp qalanyń alasapyran tirshiligine de boı úırengen. Tolassyz aǵylǵan mashınalar tasqyny taptap óterdeı, órekpigen ómir. «Tasyǵan ózeni gúrildegen» Altaıdyń sulý túni, jazıra jaılaýy — balalyq shaqtyń tup-tunyq kózindeı móldirep, alqymyńa ashshy óksik bolyp tyǵylyp turyp alady...

Altaıdyń qytymyr qysy ketip, kerbez dalany jaımashýaq jazdyń jasyl barqyty kejimdegende úıimiz jaılaýǵa kóshetin. Azyn-aýlaq mal-suldyń qamy deı me, álde shybynsyz maýsymdy jany qalaıtyndyqtan ba ákeıdiń sheshimi solaı-tuǵyn. Kóshýi kóshesiń ǵoı, qozy-laq baǵýdyń mashaqatyn aıtsańshy. Kesilmeıtin shóre — ol mindet bizge tıesili. Jaılaýdyń kúni tez-aq ótip ketedi. Keshki azan-qazan ýaqytta tyndyryp tastaǵandaı úıge qaıtasyń. Bir kúni kerbaǵyp, marqa týǵan tólden kóz jazyp qalyppyn. Ony da úıge kelgen soń, sheshemniń aıqaıynan bildim. «Aı qarap júrsiń be? Qara qozy joq qoı. Basqa eldiń malyna qosylyp ketken shyǵar. Tez baryp, taýyp kel!», - dedi sheshem. «Buıryq qatty, jan tátti» óriske qaraı jóneldim. Ary-beri bos sendelip, qas qaraıa úıge bettedim. «Qaıda júr eken qasqyr jegir, úıge qaıtip kirdim?». Úı syrtynan (kıiz úı ǵoı) baspalaı kelip, tyń tyńdasam, ákem: «Sony óltiresińder me? Kúni boıy qozy-laq baǵady, tamaǵyn da ishken joq. Aıasańdar qaıtedi. Baryńdar, maly qurysyn, ózin shaqyryp kelińder», - dep teteles ini-qaryndastaryma ursyp jatyr eken. Myna sózden keıin «Men shekken ómirdiń qorlyǵyn aıtqyzbaı bilgen qaıran ákem-aı!» dep, aıaǵym aldyǵa qaraı ketip, úıge súıenip otyra kettim. Kózdiń jasy ketip jatyr. İnilerim syrtqa bettegende júgirip baryp, úıden bir-eki júz metr qashyqtyqtaǵy jartastyń ústine shyǵyp úlgerdim. Olar qasyma taıap, atymdy aıtyp, aıqaılap shaqyrǵanda baryp «a... mundamyn» dep deregimdi tapqyzdym...

Úı-ishimdegiler, týys-týǵandardy sastyryp, «kerektigime» taǵy bir kózim jetken kez — qara qozy tabylyp, qaıtadan «Meni osylar onsha jaqsy kórmeıdi-aý!» degen oıǵa kep júrgen kezde boldy. Kórshi-qolań, týys-qıysy bar bir top jigit maǵan: «Qal ármen! Biz ań atyp kelemiz», - dep taýǵa sińip ketken. Tórt-bes jastaǵy meni adam eken demeıdi. Sońdarynan biraz erip em, ursyp-ursyp qýyp jiberdi. Olar sál uzaǵan soń, sońdarynan erdim. Baǵytym - basyn qysy-jazy qyraý shalyp turatyn, bizdıgen qara shoqy. Maǵan sol kezde búkil ań-qus, tipti Aıdostyń (birge oınaıtyn bala) qaıtys bolǵan sheshesi de sol bıikke shyqsa kórinetindeı seziletin. Qansha júrgenimdi kim bilsin, tilim aýzyma sımaı, ábden shóldegende qasat bop qatqan qarǵa ilindim. Betin taspen qyrnap, usaq-usaq muzdy aýzyma tóseımin. Etekke kóz tastap, ańshylardy baıqap qoıam. Ańshy da, jybyrlaǵan tiri tyshqan da kórinbeıdi. Úıge qydyryp kelgen saıyn «Osy taýdyń ar jaǵynda turamyz» deıtin Seısen qarıanyń sózi esime túse ketti. «Solaı barmaımyn ba» dep sheshtim. Bizdıgen shoqynyń kúngeı betine astym da kettim. Ymyrt úıirilip, el orynǵa otyrǵan shaqta qara sanym úzilip, etekke zorǵa jettim. Qalqıǵan úıdiń qarasy kóringende júrekti qýanysh sezimi bıledi. Úı mańyna kelgende mal qoralap júrgen bireý «Ne qylǵan bala» dese kerek, ańtarylyp qarady da qaldy. «Seısen atanyń úıi qaı jaqta?», — dedim men únsizdikti buzyp. «Myna saıdy órlep júre berseń tabasyń», — dedi ol da samarqaý ǵana. Qazir oılasam, jeti túnde tentirep júrgen bala onsha tańǵaldyrmaǵan, jón-jaıymdy surap ta qoımaǵan taý halqynyń minezi qyzyq osy... Sonymen ne kerek, álgi kisi nusqaǵan baǵytpen Seısen aqsaqaldyń úıin de taptym. Úıge kirip barǵanymda qarıa jambastap jatyr eken, ornynan ushyp túregeldi. «Mynanyń deni durys pa? Tún ishinde ne ǵyp júrsiń? Bireýmen erip keldiń be, álde?». Meniń mıyma kelgeni «uryspasa eken» degen oı bolsa da, jópeldemede jaltaratyn sóz tappaı, shynymdy aıttym. Qarıa ımanyn úıirip, sosyn: «Mynaǵan tamaq ber. Erteń úıine jetkizip salarmyn», — dep kempirine buıyra sóıledi. Tamaq ishýge qaıdaǵy shama, bir shara aırandy juttym da quladym. Ertesi aıran bergen apam túrtip oıatty. Ornymnan ázer-ázer qozǵalyp, turdym. Aıaq bastyrmaıdy. Syrtta qarıamen sambyrlap sóılesken dybysty da anyq qulaǵym shaldy. «Búkil aýyl túnimen bul balany izdep, taý-tasty kezip ketti. Tez úıine jetkizeıik. Sheshesi kóz shyrymyn almaı, túnimen jylady». Daýysynan tanyp turmyn, keshe meni ertpeı ketken myqtynyń biri. Úıge kirgen eki jigit: «Áı, batyrym-aı!», — dedi de, attyń artyna mingestirip ala jóneldi. Dúńk-dúńk jelgen attyń ústinde aıaǵym odan saıyn mazamdy qashyryp kele jatsa da, aıybymdy bilip, qyńq demedim. Úıge de jettik-aý! Súıinshi surap, aldymen shaýyp ketken bir jigit bárin jetkizse kerek, úıge kirgende «Qaıda bardyń, qaıda boldyń?» degen saýaldar suralǵan joq. Sheshem baýyryna qysyp, jylap jatyr. Uryspaıtyndaryna kózim jetip, boıymdy erkindik bıledi. Bir kún, bir tún joǵalǵanymda qadirim ábden artypty. Jıylǵan jurt tarap, inimmen sóılesetin sát te týdy. Birdeńe aıtqysy kep turǵanyn úıge kirgen kezde sezgem. Qasyma kelgen inim: «Keshe qaıda ketip qaldyń? Biz manty jedik. Ana qaladan kelgen apaı kelgen, sol istedi. Sen ne tamaq ishtiń?», — dep meni qyzyqtyryp-aq jiberdi. Ol kezde jaılaýda bolatyn eki-úsh aıda manty jeý degen úlken órkenıet. Qap-aı, á! Men apanyń bergen aıranyn qansha maqtasam da, jańalyq bolmady. «A-a-a... aıran ba?!», — dep inim mán de bergen joq...

---