InfoHub Logo

Taqyryby: Súıkimdi qoıan
Bilim salasy: Tanym
Uıymdastyrylǵan oqý is-áreketi: Aınalamen tanystyrý jáne ekologıa

Atalǵan sabaqtyń bilimdilik maqsaty: Balalardyń jabaıy ańdar týraly bilimderin tolyqtyrý. Tabıǵat týraly kózqarastaryn qalyptastyrý, qorshaǵan ortaǵa qyzýshylyq týǵyzý.
Balalardyń ańdar týraly bilimderin pysyqtaý (túr-túsi, qorshaǵan ortaǵa beıimdiligi) t.b.
Sabaqtyń tárbıelik maqsaty: Balalardy tabıǵatty súıýge, qorǵaýǵa, jabaıy janýarlarǵa qamqorlyq jasaýǵa tárbıeleý.
(Mysaly: tabıǵat buryshyndaǵy kójek, kirpini kútý, tamaqtandyrý).
Sabaqtyń damytýshylyq maqsaty: Qorshaǵan orta týraly kózqarastaryn damytý, oı-órisin keńeıtý.
Jabaıy janýarlar týraly óleń, jumbaq, jańyltpash, ertegiler oqý arqyly balanyń sózdik qoryn damytýǵa kóńil bólinedi.

Sabaqta jabaıy janýarlardyń sýretteri, «Jabaıy janýarlar álemi» álbomy, múltfılmder, orman sýretteri, dıdaktıkalyq oıynǵa arnalǵan túrli-tústi sýretter, bet perdeler, saýsaqty qýyrshaqtar kórnekilik retinde qoldanylady. Baıandaý, kórnekilik, suraq-jaýap, jumbaq, rebýstar sheshý, sózdik oıyndar sıaqty ádis-tásilder paıdalanady.
«Kójekter men túlki» degen qımyl-syndy oıyn oınalady.

Oıynnyń sharty: Bir bala túlki bolyp saılanady, qalǵan balalar kójek bet perdelerin kıip, dóńgelene otyrady.
Oıyndy júrgizýshi: ( qoıan perdesin kıedi)
Kójekterim, turshy
Betterińdi jýshy.
Ný ormanǵa baraıyq,
Tamaqtanyp alaıyq.
Qoıan: Jalmańdaǵan qý túlki
Kelip qapty ormannan.
Kójekteriń, qaıda?- dep
Qýyp keldi sońymnan

Kójekter án yrǵaǵymen sekirip, qasha jóneledi, túlki qýady.
Tárbıeshi: Balalar, bizder búgin ormanda mekendeıtin jabaıy janýarlarmen tanysamyz - dep sabaqtyń maqsatyn túsindirgen soń: balalar, sender ózderiń biletin jabaıy janýarlardy atańdar, sonan soń jumbaq shesheıik - deıdi.
Qysta aq,
Jazda sur.
Bul qaı ań?
Balalardyń jaýaby: Qoıan.
- Óte durys. Qoıan maýsymǵa baılanysty óz túsin ózgertip otyrady. ( tárbıeshi úshin mátin).
Qoıan shól-shóleıtte, ormandy dalada mekendeıdi. Ósimdiktermen qorektenedi. Qoıannyń qulaǵy uzyn, quıryǵy úlpildegen qysqa. Artqy aıaqtary aldyńǵy aıaqtaryna qaraǵanda uzyn. Sondyqtanda bıikteý jerlerge tez kóteriledi, al bıikten túserde qoıan qınalady, keıde domalap ta ketedi.
Keı ertegilerde qoıandy «qylı» dep ataıdy. Nelikten?

Qoıannyń kózi basynyń ortasynda emes, eki jaǵynda ornalasqan. Ol artynan, ne janynan kezdesip qalǵan ańdy tez baıqap qalady. Tisi ótkir.
Qoıandar ózine úıshik daıyndamaıdy, qysqa azyq jınamaıdy. Buta túbinde, orman jıeginde tirshilik etedi. Túnge qaraı azyq izdeýge shyǵady.
Kóktem, jaz aılarynda jasyl shóp, ósimdik tamyrlarymen qorektenedi. Al qysta qalyń qar astynda tyǵylady.

Jazdaǵy sur qoıan kúzde óz terisin aq túske ózgertedi. Keıde aq qoıandy ańshylarǵa baıqamaı qalady. Qys mezgilinde ormanda azyq óte az bolǵandyqtan qoıandar keıde baqsha daqyldary egilgen jerlerdegi qyryqqabat, sábiz qaldyqtaryn jeıdi. Qyrkúıek aıynda adamdar egiste kúzdik egisterdi ( bıdaı, qara bıdaı) sebedi. Kúz mezgiliniń aıaǵynda kúzdik egis kóktep, qar astynda basylyp qalady. Keıde qoıandar osyndaı egiske tap bolsa, qar astynan shuńqyr qazyp kúzdik egispen qorektenedi. Qys mezgilinde qoıandar jas terekterdiń qabyǵyn kemirip jeıdi. Ormandy mekendeıtin keıbir jyrtqysh ańdar men qustar: qasqyr, túlki, sýsar, búrkit, qarshyǵa, japalaq t.b. qoıandy ańdıdy. Bul sátterde qoıan óziniń júıriktigine baılanysty keıde qutylyp ketedi.
Tárbıeshi balalarǵa qoıan týraly osylaı baıandap bergen soń, ony qalaı túsingenderin myna suraqtar arqyly pysyqtaıdy.

1. Qoıannyń túr-túsi qandaı?
2. Qoıan nemen qorektenedi?
3. Qandaı ań túrleri qoıanǵa shabýyl jasaýy múmkin?
4. Qoıan qysqa azyq jınaı ma?
5. Qandaı jerlerde tirshilik etedi?
6. Qoıan ózine úıshik jasaı ma?

Budan keıin «Qoıandar» degen taqpaq arqyly sergitý sáti jasalady.
Erinbe, qoıanym,
Erteńmen oıanǵyń.
Sekeńde sen endi,
Shynyqtyr deneńdi.
Balalar, myna jumbaqty sheshedi.
Dybystan qashyp,
Qaqqan bezek.
Qorqaq, jasyq,
Bul ne..... ?
(kójek)

Árıne, bul qoıannyń kójegi. Ol da qoıan sekildi sybdyr estı qalsa, qasha jóneledi. Kóktemde qoıannyń kójekteri paıda bolady. Olar birden júrip ketedi. Qoıannyń kójegi kózi ashyq, shıraq bolyp týady, kishkentaı, terisi mamyq sekildi.Qoıan kójegin sútimen asyraıdy. Birneshe kún ótken soń kójekter jasyl shópti jep úırenedi.
«Aq qoıan» degen qımyldy oıyn oınalady. Munda sóılemdi jalǵastyrý qajet.
Qoıan qysta aq, jazda ......
Qoıannyń quıryǵy qysqa, qulaǵy.....
Qoıannyń artqy aıaǵy uzyn, aldyńǵy aıaǵy........
Qoıannyń qulaǵy nege uzyn?- ertegisin mánerlep oqyp beredi.

Erte, erte, ertede Qoıan orman patshalyǵynda turatyn dostaryn týǵan kúnine shaqyrady. Úıin aǵash japyraqtary jáne ádemi gúldermen bezendiredi.
Qoıan týǵan kúnine arnap ádemi kóılegin kıdi. Ol týǵan kúnine Kirpini, Túlkini, Qasqyrdy, Aıýdy shaqyrady.
- Týǵan kúniń, qutty bolsyn, aq qoıan! – dep, Kirpi birinshi keldi. Ol qoıanǵa shyrsha jańǵaqtaryn ákeldi.
- Úıiń qandaı jyly, kóılegiń qandaı ádemi, - dep Túlki keldi. Ol qoıanǵa shyrsha jańǵaqtaryn ákeldi.
- Úıiń qandaı jyly, kóılegiń qandaı ádemi, - dep Túlki keldi.
- Baýyrym qoıan, týǵan kúniń qutty bolsyn!- dep, Qasqyr bir shoq qalampyr gúlin usyndy.
- Aıý nege keshikti?- dep tórteýi bir-birine qarady.
Birazdan soń esik syrtynan tyqyr estildi. Aıý keshikkenine keshirim surap, Qoıanǵa arnap bal ákeldi.
- Týǵan kúniń qutty bolsyn! – dep Qoıannyń qulaǵynan tartty. Qoıannyń qulaǵy lezde qamystaı qalqıyp, uzaryp ketti. Sodan beri Qoıannyń qulaǵy uzyn eken.

Myna suraqtar qoıylyp, ertegini balalar qalaı túsingeni tekseriledi.
1. Qoıan dostaryn nege shaqyrdy?
2. Qoıan úıin qalaı bezendirdi?
3. Ol týǵan kúnine qandaı ańdardy shaqyrdy?
4. Kirpi qoıanǵa ne syılady?
5. Túlki she?
6. Qasqyr ne ákeldi?
7. Aıý qandaı syılyq ákeldi?
8. Qoıannyń qulaǵy ne sebepten uzyn?

Budan keıin «Janýarlar neni unatady?» degen dıdaktıkalyq oıyn oınalady.
Qyzyqty arıfmetıka.
Qoıan kójegi men baqshaǵa baryp, qyryqqabat, sábiz jınady?
1. Qoıan neshe qyryqqabat jınady? Sana.
2. Kójek neshe sábiz jınady? Sana.
Qosymsha suraqtar.
Qoıan otyryp sabaqty pysyqtaý, belsene aralasqan balalardy madaqtaý, yntalandyrý syılyǵyn berý.

Mýkatova J.B.
Aqtóbe oblysy, Aqtóbe qalasy,
№20 «Dıdar» MDU tárbıeshi