InfoHub Logo

XXI ǵasyrda dúnıe júziniń ǵalymdaryn tolǵandyratyn másele ol qazirgi kezde jasóspirimder arasynda jıi kezdesetin-sýısıd. BÁDSU-nyń sońǵy málimetteri boıynsha 15-24 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimder arasynda ózin-ózi óltirý eki ese artyp ketti. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy dereginshe, Qazaqstan álemde jasóspirimder sýısıdi eń kóp tirkelgen elder qataryna kiredi. Buǵan qosa, muraǵattardan 1981-2008 jyldary ózge elderde sýısıd faktileri azaıyp, al Qazaqstanda halyqtyń ár 100 myń turǵynyna shaqqanda 22,5-ten 25,6-ǵa deıin kóbeıgenin kórsetetin derekter tabyldy. Jasóspirimder arasynda ózine qol salý oqıǵasy áli jıi bolady. Qazaqstanda jasóspirimderdiń qyrshyn ǵumyryn tárk etip, ózin óltirýi - «syrtqy» áserdiń kesirinen bolatyn ólim bolyp otyr. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń deregi boıynsha, sonyń ishinde balalar men jasóspirimder arasynda óz-ózine qol salý faktileri jaǵynan Qazaqstan álemde úshinshi orynda tur. Ádette jastar arasyndaǵy sýısıd oqıǵalaryna áleýmettik jaısyzdyq, jumyssyzdyq, jalǵyzdyq jáne jatsyný negizgi sebep bolady dep sanalady. Psıhologtardyń aıtýynsha, sýısıd – jas balanyń qoǵamnan shet qalý, tap bolǵan qıyndyqtaryn sheshýge dármensizdik tanytýy.Sýısıd taǵyda balalar úıinde jáne tolyqqandy emes otbasynda ósken balalar arasynda jıi kezdesedi. Sonymen qatar otbasy aralyq qaqtyǵys, áke-sheshesiniń aıyrylysýyna da baılanysty bolady.

Statısıka boıynsha kóktem, jaz jyl mezgilderinde seısenbi kúni sýısıd jasalý kúni joǵary bolady. Kúz, qys mezgilderinde sársenbi, beısenbi kúnderi sýısıdtiń jasalýy tómen bolady dep qarastyrylady.Sonymen qatar sýısıd kóbinese depressıa kezinde, alkogóldik toksıkomanıa, psıhopatıa jáne afekt kezinde jıi kezdesedi. Ózin-ózi óltirýge kóbinese ındıvıdýaldy problemalar ıtermeleıdi. Qazirgi kezde jastar ózderiniń ómirlerin baǵalaı almaıdy. Eger bir problemany sheshe almaı jatsa, olar óz ómirlerin qıýǵa daıar bolady, óıtkeni olardyń oılarynsha olar tek osylaı ǵana tynyshtyq, ýaıym-qaıǵysyz ómir jáne mahabbat tabatyn sıaqty. Kóbinese jasóspirimder men balalar jerleý rásimin kóz aldaryna elestetip, ata- analarynyń jylaǵandaryn elestetip, olardan ósh almaq bolady.Adam ólimine áleýmettik jaǵdaılar, jalǵyzdyq ta úlken áserin tıgizedi. Biraq keı bireýler ursysyp ózin- ózi óltiretin bolsa, endi bireýleri túrmede otyryp bostandyqty ańsaıdy. Sondyqtan qoǵamda ómir nasharlaǵan saıyn sýısıdte kóbeıe túsedi.

Amangalıeva Dılnaz

---