InfoHub Logo

Báken qarıamen ana bir jyldarda tanysqan edim. Entige basyp, kýpege engen qarttyń keýdesindegi orden, medaldary syńǵyr-syńǵyr etip, ózine nazar aýdartty.

— Balalardyń kólikteri bosamaı, áıteýir úlgerdim-aý, táýba,-dedi qart entigin basyp otyrǵannan keıin. — Tańnyń atysy, kúnniń batysy tirlikteri bir bitpeıdi.

Áńgimesinen, júris-turysynan qazaqy qalyp ańǵarylady, eshkimdi jatsynbaı «balam, qalqam, shyraǵym» dep otyrǵan qarıa shıraq qımylmen sómkesin ashyp, ústelge dám qoıa bastady. «Kelińder, sháı-páı iship alaıyq» dep, shaıǵa shaqyrdy.

Poezd áıneginen syrtqa kóz tastap qoıyp, áńgimelesip otyrmyz. Qarıa Aqtóbe jaqtan, Shalqar stansıasynan eken. Pavlodarda turmys qurǵan qyzynyń úıine baryp, on shaqty kún jatypty. «Soǵys... soǵysqa qatysqan ekensiz. Jol qysqarsyn, esińizde qalǵan qyzyqty oqıǵalardan aıtyp berińizshi» dep ótindik.

— Páli, oq qardaı boraǵan jerde qyzyq bola ma eken?! Senderge qyzyq shyǵar, al sol sumdyqty bastan keshken biz úshin... Saýalymyzdyń orynsyz shyqqanyna yńǵaısyzdanyp qaldyq. «Joq, ata, esińizde qalǵan bir oqıǵany...

— E-e, solaı demeısiń be?! Iá, kórińde ókirgir Ketlerdiń salǵan oırany sumdyq boldy ǵoı. Nebir órimdeı sulý bozdaqtar qyrshyn ketti, sýǵa batty, oqqa ushty, bir shuńqyrda aspanda ushqan samoletten qorǵanyp otyrǵan bir top jastyń ústine snarád túsip, kúl-talqan bolǵandaryn da kóz kórdi.

Keıin sol jigitterdi jerlegende qaısynyń qoly, qaısynyń aıaǵy ekenin bile almaı... áıteýir bárin bir jerge jerledik. Bári qazaq edi».  Qarttyń kózi jasaýrap, biraýyq únsiz qaldy. Álden soń: «Soǵystyń basynan aıaǵyna deıin qatysyp, Berlınge deıin barǵan, myna atalaryń. Sondaǵy meni ajaldan alyp qalǵan bir ýaqıǵany aıtaıyn. Meni taǵdyrdyń tálkegine salǵan ýaqıǵa boldy, bul. Iá, Allanyń qudireti sheksiz ǵoı.

Qosh. Kerman úkimeti myń da toǵyz júz qyryq birdiń jıyrma ekinshi maýsymynda sábetke qarsy soǵys ashty. Sol jyly maýsymda on segizge toldym. Aýyldan uzap shyqpaǵan, eshteńe kórmegen, áli oń — solymyzdy tanı qoımaǵan kókórim edik. Sodan bizdiń aýyldan birden alpys jeti bozbalaǵa voenkomattan shaqyrtý keldi. Eki kúnnen soń maıdanǵa tartqan eshelonǵa otyrdyq. Áýelde az ýaqyt ásker oıynynda boldyq, daıyndaldyq, myltyq atýdy úırendik.

... Men sanıtar boldym. Urys bolyp jatqan jerden jaralylardy plash-palatkaǵa salyp, blındajǵa ákep, dárigerge tapsyryp, qaıta janushyramyz. Birde Qara teńiz, Sevastopol mańynda keskilesken qatty shaıqas boldy. Kók te atys, jer de atys, teńizde de atys... Burq-sarq, kók tútin, eki jaqtyń zeńbirek gúrsili, tónip kep qalǵan jaý samoleti... Jer men kók qosylyp ketip, bir qazanda qaınap jatqandaı. Bizge berilgen tapsyrma - teńiz jıegindegi «N»  tóbeshigin jaýdan tartyp alyp, aptyqqan dushpannyń betin qaıtarý, jańa kúsh kelgenshe ustap turý.

Bul — qara kúz, qazan aıynyń aıaq sheni bolatyn, umytpasam. Qosh, sonymen azannan bastalǵan atys-shabys ekindige deıin sozyldy. «N» tóbeshigi alyndy» degen habar jetti, aldyńǵy jaqtan. Endi ustap turý kerek. Tóbeshiktiń strategıalyq mán zor bolǵanyn keıin estidik. Sonymen, jaý shegindi, áıtse de qaýip joq emes, qansyraǵan ashýly tóbet sekildi ózderi. Álsin-álsin oq boratyp, kúshteriniń sarqylmaǵanyn kórsetip qoıady. Qasymdaǵy Sergeı degen orys jigiti ekeýimiz bir eńbektep, bir turyp, urys bolyp ótken jerge jaqyndap kelemiz, okopqa eki jaraly jaýyngerdi jatqyzyp ketken edik. Bir tómpektiń ústine shyǵa berdik.

On — on bes qadamdaı jerde áldebir qurylys pa, keme toqtaıtyn oryn ba, bile almadym, ersili-qarsyly temirleri, ishi qýys qubyrlary bar, bıik, záýlim birdeńe ekeni kózge shalynǵan-dy. Endigi esil-dertimiz oq tolas tapqansha soǵan jetip alý. Biraq, bas kótertpegen oq sálden keıin qaıta borady. Tómpektiń ústindegi bir túp qýraıdy panalap, jerge jabysa tústik.

Oq jan-jaǵymyzdan zý-zý etedi. Dál sol sátte zeńbirekter de gúrsildep berdi. Basymdy bir kótergende Sergeıdiń yshqyna aýdarylyp túskenin kórip qaldym. Oǵan umtyla berem degenimshe bolǵan joq, bir joıqyn kúsh denemdi bólshektep, bıikke laqtyrǵanyn sezdim. Kóz aldym tumanytyp, qap-qara bolyp ketti. Áp-sátte aspanǵa qaraı ushyp bara jattym.

Esh jerimdi aýyrsynǵam da joq. Qansha ýaqyt ótkenin bilmeımin, bir mezette kózimdi ashsam, bıikte, teńselip turǵan áldebir qubyrdyń basynda áldenege qystyrylyp «ilýli» turmyn. Oń qolym syrqyraıdy, oq shyntaq tusyn jyryp ótken, súıegim aman sekildi. Qubyr bıik, bıik bolǵanda sekirip túsý múmkin emes.

Qoryqqanymnan denem qaltyrady. Mańaı tym-tyrys. Álgindegi aıqaı-súreń, zýyldaǵan oqtyń biriniń de daýysy estilmeıdi. «O-o, qasqa» dep qaıran qaldym. Tómenge kóz salsam qaraqoshqyl tútin, kóshken bulttaı jóńkile sheginip bara jatqan jaý tankileri.

Sanamdy naızaǵaı osqylap ótkendeı boldy, sóıtsem, qulaǵym tars bitipti, basqa zaqym kelgen ǵoı, álde mı shaıqaldy ma... Eshteńe estimeı turǵanym sodan eken. Qosh, áıteýir jan aman, tyrmysyp, qubyrdyń ishine enýge tyrystym. Basymdy áreń buryp, art jaǵyma qarasam, meniń astymda teńiz sýy qap-qara sıadaı bolyp, tolqyp jatyr eken. «Alla, saqtaı gór!» dep jalbaryndym. Tereń sýdan qatty qorqatynym bolýshy edi, óıtkeni júze bilmeımin. Qansha ýaqyt arpalysqanym esimde joq, saýsaǵymnyń kóbesi sógilip, qolymnyń qany tamshylap taýsylǵandaı, ál-dármen quryǵan shaqta, qubyrdyń ishine endim. Taǵy kózim jarq etti, saǵan ótirik, maǵan shyn, qubyrdyń ana basynda dál men sekildi «ilinip» qalǵan frıstiń soldaty, ol da ishke enipti. Qudaı-aý, deımin, bul qaıdan paıda bolǵan?

Mańatta jaý soldaty joq edi ǵoı. Álde tyǵylyp jatqan jerinen ony da men qusatyp zeńbirek oǵy bıikke atyp jiberdi me... Ekeýimiz bir-birimizge qarsy qarap, qatyp qaldyq. O, toba, sol soldattyń beınesi áli kúnge deıin kóz aldymda tur. Qart jaýynger sýyp qalǵan shaıyn asyqpaı urttady.

— Qubyr ishi qarańǵy., eki jaqtan túsip turǵan jaryq qana beınemizdi kóleńkedeı kórsetedi. Basynda temir shlem, ústindegi áskerı kıimi dal-dul sekildi. Onyń ústin sıpalap, pıstoletin izdegenin sezdim. Meniń pıstoletim ornynda eken. Biraq men qolyma alǵam joq.

Áldebir túısik ekeýimizge de kelgen sekildi. Qalaı túsindirsem eken, bylaısha aıtqanda temirdiń «tutqynynan» bosaý úshin ekeýimiz de jerge tiri túsýimiz kerek. Áıtpese birimiz ólsek, birimiz sýǵa batamyz. Óıtkeni, temir qubyr jaǵadan sýdyń betine 20-30 metrdeı ıtinip, tarazy qusap terbelip tur. Qubyrdyń bir jaǵy bosasa, ekinshimiz ne muzdaı sýǵa qulaımyz, ne jerge ushyp ólemiz.

Ony ekeýimiz de túsindik. Álgi soldat qolyna pıstoletin aldy da, maǵan kórsetip sýǵa laqtyryp, sosyn birdeńe dep maǵan qarap aıqaılady. «Naın, mende qarý joq, atyspaıyq» degeni bolar. Men de qarýdy sýǵa laqtyryp, «joq-joq» dep aıqaıladym. Ol nemisshelep birdeńe dedi, men qazaqshalap aıqaıladym.

Qysqasy, bir-birimizdi túsindik. Nemis qubyrdyń ishine qaraı baıaý eńbektep, jyljı bastady. Maǵan ymdap qoıady. Men de jyljydym. Birdeı jyljymasaq, qubyr bir jaǵyna qaraı aýyp ketse, ekeýimizdiń de quryǵanymyz. Adam shybyn jany úshin ne istemeıdi?! E, Alla, bir óziń jar bol dep, alǵa jyljyp kelemin. Sál-pál damyldap, ekeýimiz de alǵa qaraı  birge jyljımyz. Ol menen kóz almaıdy, men de.

Qubyrdyń ortan beline jetkende ekeýimizdiń basymyz túıisedi. İshteı «mynanyń boıy sereıgen uzyn eken, moınyn burap alsam ba» dep oılap qoıam. Qosh. Sonymen aramyz jaqyndady. Endi «T» qarpi sekildengen qubyrdyń ortańǵy tusyndaǵy záýlim qubyrǵa sekirip aýysyp, sonyń ishimen tómen qaraı «syrǵanaý» kerek. Jaqyndap kelgende álginiń betine qarasam, Qudaı-aý, jap-jas bala. Jasyl, álde qońyr jasyl kózdi, áıteýir aq kirpik, aıran kóz frıske uqsamaıdy. Kózi jypyq-jypyq etedi, jylaǵaly tur. «Munyń ne jazyǵy bar, úkimeti «mynalardy at, qyr-joı» dep soǵysqa ákep saldy.

Nemis te bolsa, adamnyń balasy ǵoı dep oıladym. «Meniń aldyma otyr» dep ymdadym. «Gýt-gýt» degendeı boldy, eshteme estimeımin, qulaǵym tars bitelip qalǵan ǵoı. Sóıtip, ol temir qubyrǵa sekirdi. Endi ol maǵan qaramaı-aq tómenge syrǵanap kete berýine, jerge túsip, shaıqasa ketýine bolady ǵoı. Joq, álgi soldat qubyrǵa sekirip shyǵyp, maǵan qolyn sozdy. «Abaıla» degendeı aýzyn qımyldatty.

Ekeýimiz taýdan shana tepken balalar qusap, ol meniń aldymda, men onyń artynda, álgi qýys qubyrdyń ishimen jerge qaraı syrǵanadyq. Jarty saǵat jyljydyq pa, bilmeımin, áıteýir, áýpirimmen jerge jettik. Pálesin qarashy, birden shyǵyp ketpeı, qubyrdan basyn qyltıtyp shyǵaryp, tóńirekti sholdy. «Mańaıda eshkim joq» degendeı basyn shaıqady.

Ekeýimiz de syrtqa shyqtyq. Maǵan jaralanǵan moınyn, qolyn kórsetti, qany qabyrshaqtanyp qatyp qalypty. Meniń de qolymnyń qany qata bastapty. Jan-jaǵymyzǵa qarasaq, soǵys joq, ekeýimizdi ǵana qaldyryp, bári bir jaqqa aýa kóship, sol jaqta soǵysyp jatqan tárizdi. Endi meniń qulaǵym tam-tumdap ashyla bastady. Álginiń maǵan qarap birdeńe dep byldyrlaǵanyn shala-pula estidim. Endi ekeýimizdiń de bir-birimizge qastyq isteı almaıtynymyzdy bir túısikpen sezdik.

Ózine anyqtap qaradym, rasynda aq kirpik nemisińe uqsamaıdy, álde polák, álde rýmyn... Ketler bizge soǵys ashardyń aldynda kóp eldi jaýlap alypty, jastaryn soǵysqa salypty dep polıtrýktyń aıtqany bar-dy. Sol elderdiń biriniń balasy ma, kim bilipti... Sonymen álginiń ymdaýymen bir-birimizge arqamyzdy berip, teris qaradyq ta, ekeýimiz eki baǵytqa bet aldyq. Bul ymyrt qoıýlanǵan kez edi. Ózim ábden jaýradym, mıym meń-zeń, qolymnyń jarasy da syzdaıdy.

Jaraly qolymdy asyp alyp, júrip kelem, júrip kelem, eshkim joq. Aınaldyrǵan 2-3 saǵattyń ishinde bári typ-tıpyl bolǵandaı. Bir kezde ormanǵa kelip kirdim. Bombadan aman qalǵan qadaý-qadaý, bórik poshymdas aǵashtardyń arasymen túkpirge qaraı enteleı endim. Oıym — áskerimizdi izdep tabý, sosyn búgingi jaǵdaıdy eshkimge aıtpaý, áıtpese, «pod trıbýnal» ketetinimdi bilem. Bir sorappen qansha júrgenimdi bilmeımin, bir zamatta kózime jyltyraǵan ot shalyndy.

Jaýraǵanymdy, qarnymnyń ashqanyn shyndap sezindim. Aqyryn jaqyndap, «shirkin-aı, ózimizdiń adamdar bolsa eken» dep armandap kelem. Qatelespesem, ormannyń ana bir tusynda derevná bolý kerek. Ol biz alǵan «N» tóbeshigine jaqyn. Olaı bolsa, bizdiń ásker sonda bolýy tıis.

Men otqa jaqyn keldim. Sybdyrymdy bildirmeı baspalap qarasam, manaǵy jaýdyń soldaty. Jalǵyz. Meni ol da baıqap qaldy, ornynan atyp turdy. Eki qolyn jaıyp «kom-kom» degendeı boldy.  Kepken qý aǵashtan ot jaǵyp, jylynyp otyr. Byldyr-byldyr birdeńe dedi.

Qulaǵym ashylaıyn dedi ǵoı, sózin tyńdasam, nemisshe emes. Men estimegen múlde basqa til eken. Tilimdi kórsetip, «ultyń kim?» dep ymdadym. Taýdyń sýretin saldy, taǵy birdeńe dedi. Sodan álgige kartop jeıik, anaý mańda baqshalyq bar, kartop qazyp ákel dep sýretin syzyp, ymmen túsindirgen boldym.

Yrjalaqtap, atyp turyp, júgire jóneldi. Ottyń qolamtasyn óshirip almaı, qaıta-qaıta qozǵap, tań sibirlegenshe otyrdym. Kúzdiń qara sýyq jeli ábden qaltyratty. Myna nemis meni aldap qashyp ketti me, álde ózderine qosyldy ma, qosylsa meniń ústime áskerin alyp kelse qaıtem degen qaýpim de joq emes.

Bir mezette sytyr-sytyr etken daýys shyqty. Álgi soldat, qolynda shelek toly kartop, yrjyń-yrjyń etedi. «Áı, nemis, jaradyń» dedim. Ekeýlep daıyn turǵan qolamtaǵa kartopty kómip, pisirip aldyq. Aldymyzǵa jal men jaıa tartqandaı asyǵys-úsigis kúl-kúıesimen asadyq-aý. «Asharshylyqta jegen quıqanyń dámi ketpes» demekshi, áli kúnge deıin dál sondaı tátti kartop jegen emespin. Ekeýimiz jyly qoshtastyq, bir-birimizge jaltaq-jaltaq qarap, eki jaqqa kettik. «Qudaı endi kezdestirmesin» dedim.

Sóıtip, aman-esen óz polkymdy taptym. Sergeı dosym sol joly oqqa ushypty. Polk kóp adam joǵaltypty, jańa kúsh kelipti. Kóp aıtyp qaıteıin, pálenbaı myń shaqyrym júrip otyryp, aqyry Berlınnen bir-aq shyqtyq qoı.

Bul — myń da toǵyz júz qyryq bestiń kóktemi, ápreli bolý kerek. Men buǵan deıin eki ret jaralanyp, gospıtálǵa jatyp shyqtym. Shpree ózeniniń tusy ma eken, nemistiń bir qalasynda bizdiń jaq olardyń úlken bir polkyn qyryp, qalǵany qoldaryn kóterip, tutqynǵa tústi. Bul nemistiń anyq jeńilgen kezi edi.

Qashqany qashyp, qashpaǵany qol kóterip, plenge túsip jatqan kezi. Bir kúni áldebir sharýamen álgi qaladaǵy nemistiń gospıtalin izdep shyqtyq. Aldymyzda bizdiń jaýyngerler bir top tutqyndy aıdap barady. Báriniń qoly artynda, bastary tómen salbyraǵan, túsinikti, rýhy kúıredi ǵoı.

Myna qyzyqty qara, tutqyndardyń tusynan óte bergende áldekimniń tesile qaraǵanyn sezdim. Kórdim de, selk ettim, aldyńǵy bes qatar, odan keıingi altynshy qatar, on onnan kele jatqan jaý soldatynyń eń bergi shetki tusynda álgi ózimniń «kóztanysym», baıaǵydaǵy órimdeı jas soldat maǵan jymıa qarady. Kózi shúńireıip, naǵyz frıstiń ózine aınalypty.

Men de qarap kelem. Bul qudirette shek bar ma deseıshi. Qudaı-aý, jan alysyp, jan berisken sumdyq shaıqastyń ishinde kezdesip, odan bir-birimizdi tótelep kelgen ajaldan alyp shyǵyp, odan birge dám tatysyp, eki jaqqa ketken, bir-birine jaý eki eldiń soldaty arada eki-úsh jyl ótkizip, mynadaı jaǵdaıda kezdesemiz degen, áı, mundaı jaǵdaı esh jerde bolǵan joq shyǵar...

Qart kúrsinip tómen qarady.

— Sodan, ata, tutqyndardy atty ma, bizdiń jaq? «Kóztanysyńyz» tiri qaldy ma eken?

— Álgilerdi áketken jaqty boljap, sońdarynan barsam ba, bir deregin bilsem be, dep bir oıladym. Biraq, qoryqtym.  Kim biledi, onda jaý soldatyn aman jiberý túgili, shabýylǵa shyqqanda buǵyp qalsań bitti, atyp jiberedi. Al, tutqynǵa túskenderdi bizdiń jaq atqan joq, keıin elderine qaıtardy dep estidik. Dám-tuzy taýsylmasa, eline jetken bolar. Qazir múmkin tiri de bolar. Tiri bolsa, ol da sol bir ýaqıǵany esine alatyn shyǵar, kim bilipti... «Qyryq jyl qyrǵyn bolsa da, ajaldy óledi» degen, taǵdyrdyń oǵy týralap kelmese, ajal shirkin de senen adasyp qalady eken. Áıteýir, bul kúnge de aman jettik,-dep qarıa aýyr kúrsindi. Álden soń:

— Mine, sen suraǵan soǵystaǵy «qyzyq ýaqıǵa» osy. Biraq, muny eshkimge aıtqan emespin, qoryqtym...

---