InfoHub Logo

Saıed aýylynda (Kýrgan-Túbe mańynda) ornalasqan Qoja Mashad kesenesi óziniń monýmentaldy formalarymen jáne kirpishten jasalǵan buıymdardyń sheberligimen qıalǵa áser etedi. Bul Orta Azıada saqtalǵan jalǵyz aǵashtan oıylǵan kesene. Kesene ornalasqan aımaq ejelgi zamannan beri «Kabodán» dep atalyp, saıahatshylardyń nazaryn burynnan-aq aýdaryp kelgen. Qoja Mashad - ıslam áleminde tanymal naqty adam; ol Kabodánǵa Taıaý Shyǵys elderinen 9 ǵasyrdyń aıaǵy - 10 ǵasyrdyń basynda keldi. Ol ıslamdy ýaǵyzdaıtyn aýqatty adam bolǵan. Kóbisi medrese qurylysy onyń esebinen júrgizilgen, al qaıtys bolǵannan keıin ol osynda jerlengen dep sanaıdy. Ańyzdar basqa nusqany usynady, boljam boıynsha, kesene bir túnde «turdy» jáne bul Allahtyń jerge jibergen keremeti.Mavzoleı ı medrese

Qoja Meshhed kesenesi men medresesi tamasha proporsıalarmen jáne dástúrli sándik qalaýymen erekshelenedi. Aıtpaqshy, ǵımarat Tájikstan Respýblıkasynyń eń ejelgi musylman ǵımarattaryna jatady jáne 9 - 12 ǵasyrlardaǵy adamdardyń mádenı-estetıkalyq kózqarastaryn tolyq beıneleıdi, tutas bir dáýirdiń tarıhyn qamtıdy.

Kesene ornalasqan aımaq ejelgi zamannan beri «Kabodán» dep atalyp, saıahatshylardyń nazaryn burynnan-aq aýdaryp kelgen.

Qoja Mashad - ıslam áleminde tanymal naqty adam; ol Kabodánǵa Taıaý Shyǵys elderinen 9 ǵasyrdyń aıaǵy - 10 ǵasyrdyń basynda kelgen. Ol ıslamdy ýaǵyzdaıtyn aýqatty adam bolǵan. Kóbisi medrese qurylysy onyń esebinen júrgizilgen, al qaıtys bolǵannan keıin ol osynda jerlengen dep sanaıdy.Legendy prepodnosát drýgýıý versıý, ıakoby, mavzoleı «voznık» za odný noch ı ıavláetsá chýdom, poslannym na zemlú Allahom.

Eskertkish bir-birimen qatar turǵan, kúmbezdi ótkelmen jalǵasqan eki bólek keseneden turady. Bir qaraǵanda eki kesene de «egiz ǵımarat» sıaqty. Shyndyǵynda, olar qurylys ýaqytynda erekshelenedi (shyǵys ǵımarat 9 - 10 ǵasyrlarda, al batysy - 11 - 12 ǵasyrlarda).

Eki ǵımarat kúıdirilgen kirpishten salynǵan. Batys ǵımaratynda «shyrsha» dep atalatyn kirpishtiń dekory qoldanylady. Shyǵysta fıgýralyq qalaý kirpishtiń aýyspaly «buryshtarynan» turady. Eki keseneniń ishinde jerleý qurylystary bar.

Kesenelerdiń artynda balshyq qabyrǵalar men qıraǵan ǵımarattardyń qaldyqtarymen qorshalǵan tórtburyshty úlken aýla bar. Aýlanyń búkil aýmaǵy derlik qabirge toly. Kúmbezdi zaldarda jerdegi edender qulpytastardyń eskirgen tastarymen de ótedi.

Bul eskertkishterdiń maqsaty týraly daýlar áli de bar. Aýlanyń perımetri boıynsha jasýsha-hýjra bolǵandyqtan, munda kesene men meshittiń janynda medrese de bolǵan dep oılaý kerek.

Basqa ǵalymdar Qoja Mashadty hanaka fýnksıalary bar kúrdeli memorıaldyq keshen dep sanaıdy. (Hanaka - bul qajylardyń, dervıshterdiń, sopylardyń jáne t.b. meken-jaıy) Hýjralary bar qonaq úı, ashana, qonaq bólmesi, namaz oqýǵa jáne jınalys ótkizýge arnalǵan zaldar, dáret alatyn dárethanalar men monsha turatyn. Qalaı bolǵanda da, Qoja Mashad sáýlet kesheni - qasterli, qasıetti jerleý orny - Tájikstannyń qyzyqty arhıtektýralyq eskertkishi ekeni anyq.

Qoja Mashad - bul Ortalyq Azıanyń túkpir-túkpirinen kelgen kóptegen senýshilerdiń qajylyq orny.

Bıyl Tájikstanda úlken tájik-parsy aqyny, fılosof, teolog, ǵalym jáne qoǵam qaıratkeri Mır Saıd Alı Hamadonıdiń (1314-1384) 700 jyldyǵy saltanatty túrde atap ótilýde. Onyń kesenesi Kýláb qalasynyń ortalyǵynda XIV-XVI ǵasyrlardyń sáýlet eskertkishi retinde ornalasqan jáne XIV ǵasyrdaǵy aqyn, fılosof jáne oıshyldyń jerlengen orny bolyp tabylady. Munda onyń uly Muhammed, kóptegen týystary, sondaı-aq onyń kezinde kesene men meshittiń burynǵy qamqorshysy, Aýǵanstannyń Tolýkana qalasynan sheıh Shohı Tolıkonı jerlengen. Kesene ǵımaraty - XIV ǵasyrdyń aıaǵynan bastaý alatyn dástúrli ortaǵasyrlyq ǵımarat. Keıin oǵan meshit pen qabir qosyldy. Keseneniń janynda geometrıalyq órnektermen árlengen arab jáne parsy tilderinde jazýlary bar taǵy bir mármár qulpytas bar. Qulpytastyń batys jaǵynda Hatlon bıleýshisiniń uly Ámir Muhammed ben Shaıh Abdýlla osy jerde jerlengen dep jazylǵan. Tik buryshty pishindi tastyń ózi salmaǵy shamamen tonnany quraıdy. Ańyz boıynsha, ol kesenelerge, mazarlarǵa jáne qasıetti jerlerge ákelingen, Tájikstanǵa arnalǵan Mır Saııd Alı Hamadonı kesenesine Pildermen Úndistannan Kýlábqa jol silteıdi.

---