InfoHub Logo

Burynǵy zamanda Makedonıada Eskendir patsha bolypty. Mártebeni bul jaqsy kóredi eken, hám qyzǵanshaq eken. Óziniń qaraǵan ýálaıatyn azsynyp, ózderiniń qasyndaǵy jaqyn turǵan halyqtarmenen soǵyspaqqa barypty. Soǵys bolyp, qandar sýdaı aqty, kóp halyq qyryldy, kóp qandar bekerden beker tógildi.

Eskendir qasyndaǵy patshalardy jeńip, bulardyń halqyn óziniń patshasyna qosty. Sonda da buǵan razy bolmaı, alysyraq jaılarǵa soǵyspaqqa bardy. Ártúrli kóp jaılardy qaratty. Munyń bul ataǵy barsha dúnıege jaıyldy. Munan bári de qorqar edi, handardyń hany, patshalardyń patshasy der edi.

Eskendirdiń kóńili tasyp, tákapparlyq kiripti. Bul soǵysyp qaratqan jaılary taǵy da az bolyp kórinip, dúnıeniń barshasyn qaratpaqqa oılanypty. «Dúnıeniń barshasyn qaratyp, jerdiń ústindegi halyqtardyń bárin bıleıin» dep oılady.

Eskendir qısapsyz kóp ásker jınap alyp, adam bilmeıtuǵyn alys jaılarǵa qaraı jónelipti. Bir kúni bul áskerlerimen sýsyz úlken qumnan júripti. Bul jaıdyń jan-jaǵynda adam joq, qý dala, qý medıen eken. Bul alys jol adam jeńbegen Eskendirdi sharshatypty. Bek qatty shóldep, isheıin dese sýy joq, ózimenen birge alǵan sýy taýsylyp qalypty. Ne qylaryn bilmeı qatty sasypty. Eskendir ashýlanyp, qyzmetkerin uryp óltirýge de oılanǵan edi, sol mezgilde jarqyrap bir bulaq kórinipti. Patsha qýanǵanynan qasyna jetip barsa, jińishke taspadaı bolyp móp-móldir bulaq aǵyp jatyr eken. Eskendir jata qalyp bulaqtan sý iship, sýsynyn qandyrypty. Bulaqtyń sýy buǵan bek dámdi, hám salqyn bolyp kórinipti. Munan soń ózimenen birge alyp júrgen balyqty aldyryp kelip, sýǵa jýdyryp jeı bastapty. Balyq bek dámdi bolyp, hám sýdan ıisi súıkimdi bolypty, Eskendir tańqalyp, ǵajapqa qalypty.

— Kúdiksiz mundaı ǵajaıyp bulaq bir baqytty jaılardan bastap aǵady eken, — dep aıǵaı salypty, — qazir baryp soǵysyp qaratyp alalyq, — depti.

Eskendir tura kelip, bulaqty órlep joǵary júripti. Júrip otyryp aqyrynda ujmaqtyń qaqpasyndaı bir qaqpany kóripti. Qasyna kelse, jabýly tur eken, ashaıyn dep baıqasa, qatty jabýly tur eken, asha almapty.

Patsha qaqpany qaǵyp: «Ash!» dep aıǵaı salypty. Ujmaqtyń ishinen bir daýys shyǵyp:

— Seni munda kirgizýge bolmaıdy, bul esik Qudaı taǵalanyń turaǵyna alyp barady, — depti.

— Bul Qudaıdyń jaıy bolsa, men jerdiń patshasymyn, — dep shydamastan Eskendir jaýap qaıtarypty, — Men adam jeńbegen Eskendirmin, apyrym-aý, maǵan da ashpaı ma? — dep aıǵaı saldy.

— Joq, — dep ujmaqtyń kúzetshisi jaýap berdi. — Biz mundaı bárin jeńdim degen adamdy bilmeımiz. Biz óziniń kinásinen nápsilerin jeńgen adamdardy bilemiz. Bul jaı biraq ádil sopylarǵa tıisti, — depti.

Eskendir bul belgisiz jaıǵa qansha kireıin dep umtylsa da, ótinip surap, hám qorqytsa da, dáneńe bolmaıdy. Qaqpa burynǵydaı-aq jabýly kúıimen turypty. Eskendir eshteme qyla almaıtuǵynyn kórip, qaqpany ashpaǵan soń, sonda turyp ujmaqtyń kúzetshisinen bylaısha dep ótinip suratypty:

— Sen bilesiń be, meniń dúnıeni qaratqan ulyq ekenimdi, barsha halyqtyń ústinen qarap turamyn, — deıdi, — barshalary meniń aldymda quldyq uryp, barshalary meni handardyń hany, patshalardyń patshasy dep biledi, — deıdi. — Eger de meni ózderińniń jaılaryńnyń ishine jibergiń kelmese, maǵan tym bolmasa meniń munda kelgenimniń belgisi úshin belgi qylyp bir nárse ber, — deıdi, — barsha halaıyqtar adam batyp baspaǵan jaıǵa meniń barǵanymdy bilip tań qalsyn, — deıdi. ujmaqtyń kúzetshisi:

— Alsań al, aqylsyz, — depti, — minekı, saǵan paıdaly nárse, bul seniń janyńnyń qaıǵy-qasiretin jazar, — depti. — Bul nársege bir qabat qarasań, seniń burynǵy ustazdaryńnan esitpegen danyshpandyqqa úıreter, — dep, — endi óz jónińmenen júre ber, — deıdi.

Eskendir bul syıdy asyǵyp alyp, óziniń áskerine qaıtyp keldi. Bul bergen syıy kisiniń súıeginiń jaryqshaǵy ekenin kórip ań-tań qalypty.

— Patshalardy jeńgishterdi qandaı syımenen syılaıdy, — dep Eskendir ashýlanyp, aıǵaı salypty. — Meniń mundaı beınet shegip kelgenime mundaı syı laıyq pa? — deıdi.

Kisiniń súıeginiń bolymsyz jaryqshaǵyn ashýlanyp laqtyryp jiberdi. Áskerdiń ishinde bir danyshpan bar edi. Bul aıtty:

— Ulyq patshamyz, bul syıdy jek kórmeńiz. Súıektiń bul jaryqshaǵy qansha kishkene bolyp kórinse de, ǵajaıyp keremeti bar. Sen muny qazir kóresiń, biraq muny altyn, ıa kúmispenen birge tarazyǵa tarttyrýǵa buıyr, — dedi.

Eskendir danyshpannyń sózin tyńdap, onyń aıtqanynsha buıyrdy. Tarazyny alyp kelip, bir jaǵyna súıektiń jaryq shaǵyn salyp, ýa bir basyna bir kesek som altyn saldy. Patsha kórdi de ǵajapqa qaldy. Som altyny kisiniń súıeginiń jaryqshaǵynan jeńil shyqty. Altyndy taǵy da qosyp edi, taǵy da súıek aýyr shyqty. Kúmis salyp edi, taǵy da sondaı boldy jáne taǵy da mundaı aýyr nárselerdi tarazynyń bir basyna salǵan saıyn sonshalyq ekinshi basy tómendep aýyrlaı berdi. Aqyrynda Eskendir shydaı almaı, óziniń aıbaltasyn altynmenen birge saldy.

«Endi meniń aıbaltam basar» dep oılady.

Munyń aıbaltasy aýyr bolsa da, súıektiń jaryqshaǵy turǵan tarazynyń basy burynǵydaı-aq basyp turdy.

— Ǵajaıyp! — dep Eskendir aıǵaı saldy, — Súıektiń mundaı jaryqshaǵy da munshalyq aýyr nárselerdi de basady eken. Iapyrym-aý, bul súıekti basatuǵyn bul dúnıede amal bar ma eken? — deıdi.

Danyshpan aıtty:

— Patsham, bar, — deıdi, — munyń amaly op-ońaı. Sol jerde bir ýys topyraqty alyp súıektiń jaryqshaǵynyń ústine salyp edi, tarazynyń súıek turǵan basy joǵarykóterilip, altyn turǵan basy tómen tústi. Eskendir burynǵysynan da qaıran bolyp tań qaldy.

Danyshpan aıtty:

— Uluq patsham, bul súıek sol súıek, qaıý súıektiń ishinde kisiniń tiri kúninde kózi turatuǵyn súıek, — deıdi. — Kisiniń kózi úlken emes. Sonda da munyń qyzǵanshaqtyǵynyń, hám barshasyn bılesem eken dep oılaıtuǵyn nápsiniń mólsheri joq, — deıdi. — Jan-jaǵyndaǵy qyzyqty nárselerdi kóp kórgen saıyn munyń bárin alǵysy kelip tileı beredi. Qashan ajal kelgende, kisini topyraq japqanda toımaıtuǵyn meshkeılik te, hám qısapsyz mártebeni jaqsy kóretuǵynyda toqtalyp, aqyry tamam bolady. Ol dúnıede baılyqqa da, ataqqa da eshbir qurmet bolmaıdy, — deıdi.

Eskendir oılanyp tura qaldy, danyshpannyń sózi muny uıaltty. Munyń barsha soǵysyp qaratqanynyń bári muny tiri kúninde razy qyla almaıtuǵynyn, hám ólgennen keıin ózine esh nárseniń kerek emes ekenin bildi.

Munan soń óziniń ǵáskerlerine «qaıt» dep buıryq qyldy.

---