InfoHub Logo

Synyp: 6,7-synyp

ıntellektýaldy saıys

Sabaqtyń maqsaty:

       a)  bilimdilik maqsaty: Oqýshylardyń oılaý qabiletin, oı   ushqyrlyǵyn, oqýǵa yntasyn arttyrý.

       á) tárbıelik maqsaty: oqýshylarǵa adamgershilik jáne estetıkalyq tárbıe berý, tarıhı mádenıetke, uqyptylyqqa, tazalyqqa, shapshańdyqqa tárbıeleý, tarıhqa degen oı qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý;

       b) damytýshylyq maqsaty: Oqýshylardyń logıkalyq oılaýyn damytý,  sóz qorlaryn baıytý.

Sabaqtyń ádisi: Saıys

Qajetti quraldar:  Elektrondy taqta,  MS PowerPoint-ta jasalǵan slaıdtar

Sabaqtyń barysy:

Júrgizýshi:  Qaıyrly kún, qurmetti qonaqtar, ustazdar men bilimge qushtar jas órender! Tarıhyńdy tany atty saıysymyzǵa  qosh keldińizder. Aldaryńyzda óz bilimimen aqyl oıymen tapqyrlyǵymen erekshelengen ár toptyń bilimdi oqýshylary. Oıynǵa alty adamnnan turatyn eki top qatysady.

Túrik jazba ádebıetiniń kóne eskertkishteri – «Kúltegin» jáne «Tonykók» jazýlary.  Bular - naǵyz tarıhı dastandar. Munda túrik qaǵanatynyń qurylýy men dáýirleýi, aqyrynda kúıreýi jaıynda aıtylady. Dastandardaǵy tarıhı sýretter ádebı kórkemdik tásildermen órnektelgen.   

Sonymen, «Bilim- bilikke jetkizer baspaldaq, al biliktilik - sol bilimdi iske asyra bilý daǵdysy» – degen uly ustaz Ahmet Baıtursynovtyń sózderine súıene otyryp oınymyzdy bastaıyq.

Oıyn 5 týrdan turady.

   1-TÝR   OILAN TAP

   2-TÝR  ON TUŃǴYSH

   3-TÝR  SÝRETTER SÓILEIDİ

   4-TÝR  TÁÝELSİZDİK  SHEJİRESİ.

   5-TÝR  USHQYR OI

1-Týr

OILAN TAP

 Tarıhı jyldar

1. Túrik qaǵanaty –  552-603j.j

2. Batys túrik qaǵanaty – 603-704 j.j.

3. Túrgesh qaǵanaty – 704-756 j.j.

4. Erte paleolıt – 2,5 mln. – 12 myń jyl

5. Mezolıt – 12-5 jyl

6. Jer beti kúrt sýı bastady – 100 myń j.buryn

7. Neolıt -  5 – 3 myń jyl

8. Qazaqstanda qansha obl.bar – 14

9. Qazaqstan táýelsizdigin qashan aldy? 1991 j. 16 jeltoqsan

10. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasy qansha bólimnen jáne baptan turady? 9 bólim, 98 bap

11. Qypshaq handyǵy –  Hİİ – Hİİİ ǵ.

 

Jyldaryna saı handardyń attaryn jaz

 

1456-1480jj- Kereı men Jánibek

1511-1515jj- Qasym

1523-1532jj- Taqyr

1532-1537jj- Toǵym

1580-1582jj- Shyǵaı

1582-1598jj- Táýekel

1598-1613jj- Esim

1629-1652jj- Jáńgir

1730-1771jj- Ábilmambet

1771-1781jj- Abylaı

2-TÝR     

ON TUŃǴYSH

 

1.     Parsylar derjavasynyń negizin qalaǵan Kambıstiń uly Kır patshany óltirgen qolbasshy, tuńǵysh áıel patsha: Tomırıs b.z.b. 570-520j.

2.      Hİİ-İH ǵǵ (VIII) ómir súrgen, tuńǵysh ajalmen arpalysqan  kim? Qorqyt VIII ǵ.

3.      Mýzyka salasynda «Mýzykanyń uly kitaby» atty  tuńǵysh ǵylymı eńbek jazǵan, ensoklopedıst ǵalym. Ábý Nasyr Ál-Farabı  870-950 j.j.

4.      Egıpette júrip quldyq dárejeden el bıleýshi dárejesine deıin jetken qazaq babasy: Beıbarys sultan

5.      El basqarýdyń jańa túri «halyq keńesi» atty tuńǵysh halyqtyq ókimet qurǵan qazaq batyry.  Syrym  Datuly 1783-1797j.j.

6.      Qazaqtyń tuńǵysh shyǵystanýshy ǵalymy, qyrǵyzdyń «Manas» jyryn tuńǵysh qaǵazǵa túsirýshi. Shoqan Ýalıhanov 1857 jyl

7.     Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» birikken qazaq qolyn tuńǵysh basqarǵan, monǵol qolyn oısyrata jeńgen. Ábilqaıyr han 1693-1748 j.j.

8.     Tuńǵysh ret daýys berý arqyly saılanǵan, qytaı elimen tuńǵysh saýda qatynasyn jolǵa qoıǵan qazaq hany. Abylaı han 1771-1781 j.j.

9.     Qazaq tilinde tuńǵysh  «Qazaq hrestomatıasy», «Qazaqtarǵa qazaq tilin úıretýdiń quraly» atty oqýlyqtar jazǵan   ǵalym-aǵartýshy. Ybyraı Altynsarın 1841-1889 j.j.

10.   KSRO quramyndaǵy qazaq halqynyń múddesin shetelde júrip qorǵaǵan tuńǵysh qazaq. Mustafa Shoqaı 1890-1941 j.j.

3-TÝR

SÝRETTER SÓILEIDİ

Bul jádiger qaı ǵasyrǵa, qaı taıpaǵa tán? V-İV ǵ. Saq     

Ýaqytyn jáne qaıdan tabylǵanyn aıt?     1969 j. Esik qorǵany Jetisý  K. Aqyshev

Sýrette qaı ǵashyqtardyń mazary kórsetilgen?  Qozy Kórpesh – Baıan Sulý  H V İ - H V Bul qandaı eskertkish jáne qaı ǵasyrǵa tán? Kúltegin  Vİ ǵ.

Sýrette kimder beınelengen? 

Bógenbaı batyr 1690-1775 j.j.,  Ámir Temir 1336-1405 j.j.,  Qabanbaı batyr 1691-1769 j.j.

Sýrette qaı tarıhı oqıǵa beınelengen? 1941-1945 j.j.

Bul qaı bıleýshi? Ol týraly ne bilesiń? Shyńǵys han 1155-1227 j.j.

Eskertkishtegi qos batyr kimder?  Mahambet – Isataı 1836-1838

Bular kimder?  Bul tulǵalardy qandaı qoǵam biriktiredi? A.Baıtursynov 1873-1937 j.j., Á.Bókeıhanov 1866-1937 j.j., M.Dýlatov . “Alash partıasy”

Sýrette 1932 jylmen baılanysty qaı kez beınelengen? Asharshylyq 1931-1933 j.j.

Bul qandaı oqıǵa? 1986 jyl 16-17 jeltoqsan

 

Án:   

4-TÝR   

"Táýelsizdik shejiresi"

 

Táýelsiz el atandyq   bıik dańqyń.

Bar álemge áıgili   málim atyń.

Ata-baba qanymen    kelgen bizge

Táýelsizdik qut bolyp     qondy elge

Saıyskerlerge tómendegi suraqtar qoıylady, qaısysy birinshi ári durys jaýap berse, soǵan upaı beriledi. Bir suraq 1 upaımen baǵalanady.

1.. Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdik týraly Zańy qashan qabyldandy?  1991jyl.

2.Elimizdiń rámizderi qashan qabyldandy?     1992 jyl 4 maýsymda.

3.Qazaqstan kompartıasy qashan taratyldy?  1991jyl.

4.Qazaqstan ulttyq gvardıasy qashan quryldy? 1992 jyly.

5.Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq valútasy- teńgeniń aınalymǵa engen jyly- 1993 jyl.

6. N.Á.Nazarbaevtyń «Eýrazıalyq odaq qurý»ıdeıasy jarıalanǵan jyl-1994 jyl .

7. «Qazaqstan-2030 damý strategıalyq» baǵdarlamasynyń qabyldanǵan jyly-1997 jyl.

8.Qazaqstan bilim jáne ǵylym qyzmetkerleriniń İİ quryltaıy qashan boldy? 2000 jyl.

9.Qazaqstan Respýblıkasy «Qorshaǵan ortany qorǵaý»zańynyń qabyldanǵan jyly-2001 jyl.

10.Qazaqstan Respýblıkasynyń eki palataly tuńǵysh parlamentiniń óz jumysyn bastaǵan jyly-1996 jyl.

11. Qazaqstan Respýblıkasynyń qospalataly Parlamentiniń saılaýy qashan boldy? 1995 jyl.

12. Qazaqstan Respýblıkasy Birikken ulttar uıymyna qashan múshe boldy? 1992 jyly.

 

5- TÝR

USHQYR OI  

Berilgen sózderdi paıdalanyp,  «Tarıhyńdy tany, jas ulan» taqyrybyndaǵy mátin qura.

Berilgen sózder:  Otan, Atameken, babalar armany, kóne jazbalar, tarıhı tulǵalar, bolashaq, Qazaqstan, ana tili, eskertkishter, ata-baba murasy, urpaq.   Toppen jumys, flıpchart qaǵazǵa jazý.

Kórermendermen oıyn:

1.Túrkesh qaǵanatynyń astanasyn ata:

           Jaýaby: Sýıab,ekinshisi Ordabasy-İle boıyndaǵy Kúngit.

2.Qımaq qaǵanatynyń tarıhı sheńberi:

           Jaýaby: İH ǵasyrdyń sońy men Hİ ǵasyrdyń basy.

3.Qarluq qaǵanatynyń taıpalaryn ata:

            Jaýaby: úsh jikil, úsh beskil, bulaq, kókerkin,týhsı, farakıa, lazana.

4.Qazaqstandaǵy eń iri sáýlet oryndaryn ata:

           Jaýaby: Qoja Ahmet Iassaýı, Arystan bab, Aısha bıbi, Qarashash ana,     Ibrahım ata t.b.

5.Batys túrik qaǵanatynda 610-618 jyldary qaı qaǵan bılik etti?

           Jaýaby: Shegý qaǵan.

1.Batys túrik qaǵanatynyń taıpalaryn ata:

          Jaýaby: Barlyq túrik taıpalary: oǵyz, qyrǵyz, uıǵyr,úısin t.b.

2.Oǵyz memleketiniń astanasyn ata:

           Jaýaby: Iangıkent (Jańa Gýzıa)

3.Qımaq eliniń quramynda jeti taıpa bolǵandyǵyn jazǵan ortaǵasyrlyq tarıhshy:

           Jaýaby: Parsy tarıhshysy Gardızı.

4. «Budýn, tat» sózderiniń maǵynasy.

         Jaýaby: «Halyq, qul».

5.Túrikter otbasyna shapaǵatyn tıgizedi dep kimge tabynǵan?

            Jaýaby: Umaı anaǵa.

1. «Sardoba» degen qandaı qurylys?

             Jaýaby: Qudyq ústine salynǵan ǵımarat.

2.  Qarahan memleketiniń negizin kim qalady?

            Jaýaby: Satuq Boǵra –han.

3.  Oǵyz jabǵýy Kıev kinázi Svátoslavpen Hazarlarǵa qarsy qaı jyly odaq qurdy?

              Jaýaby: 965 jyly.

4.  Janyp turǵan ottyń arasynan ótken Vızantıa elshisi:

              Jaýaby:  Zemarh.

5.  Qarluqtardyń Uıǵyr qaǵanatyna qarsy kúresi qansha jylǵa sozylǵan?

               Jaýaby: 20 jylǵa.

Qorytyndy:

1 júrgizýshi: Tý tigildi halqymnyń búgin baǵyna,

Jas órender jelbiretip nyq Usta.

Ǵasyrlarǵa jalǵastyryp eldikti,

Daq túsirme ata-baba aryna.

2 júrgizýshi: Úlgi bizge atalardyń erligi,

Ulaǵatty, ónegeli eńbegi.

Táýelsizdik týyn ustap joǵary

Búgingi urpaq – bolar eldiń erteńi.

1 júrgizýshi.: Qazylar alqasy búgingi oıyndy qorytyndylasa deımiz.

 

Marapattaý rásimi.

Qorytyndylaı kele, ár toptyń jınaǵan qorlaryn eseptep jeńimpaz belgili bolady. Ár topqa marapattaý qaǵazy berildi. Mundaı sabaqty ótkizý barysynda oqýshylardyń óz bilimin barynsha kórsetý, ony paıdalaný múmkinligin artyp, óz tobynyń jeńisi úshin kúresý, sonymen uıymshyldyq qabiletteri bir-birine kómek berý arqyly artyp, sabaqqa belsendi qatystyrý.

 

1.  Ánuran sóziniń avtorlary kim?
2. Alǵash qazaq handyǵyn qurǵan kimder? (Kereı, Jánibek)
3. Adamzat tarıhynyń eń alǵashqy kezeńi qalaı atalady? (paleolıt)
4. Atalyq rý qaı kezde paıda boldy? (Qola dáýiri)
5. «Altyn Adam» qaıdan tabyldy? (Esik)
6. Qańlylardyń astanasy qaı qala? (Bıtán)
7. Ǵun qoǵamynda qansha rý bolǵan? (24)
8. Qazaqstandaǵy alǵashqy feodaldyń memleket? (túrik qaǵanaty)
9. Qazaq halqynda «Aqtaban shubyryndy» jyldaryn eske túsiretin án (Elim-aı).
10. Noǵaı ordasynyń negizin qalaýshy (Edige).
11. Ábilqaıyr handyǵynyń astanasy (Syǵanaq)
12. Qoja Ahmet Iassaýı kesenesi Túrkistanda kimniń buıryǵymen salyndy (Ámir Temir).
13. Orta ǵasyrlyq qalanyń kedeıler turatyn bóligi qalaı atalǵan? (Rabat)
14. Qarahan áýletiniń negizin salýshy (Satýk Bograhan)
18. «Han batyr» ataǵyna ıe bolǵan batyr? (Qabanbaı)
19. HVIII ǵ. qazaqtardyń ádet-ǵuryp zańdary? (Jeti Jarǵy)
20. Abylaıdyń keńesshisi bolǵan ataqty aqyn – (Buhar jyraý).

1. Stalındik jazalaýdyń qurbany bolǵan «Alash» partıasynyń negizin qalaýshy, Avtonomıalyq qazaq úkimetiniń basshysy, «Aıqap», «Qazaq», «Qazaqstan» gazetterine maqalalar jazyp turǵan, 1894 jyly Peterbýrgtegi Orman sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen kim?
(Á. Bókeıhanov).
2. «Alash» partıasynyń tanymal basshysy, qazaqtyń tuńǵysh romany «Baqytsyz Jamal»-dyń avtory, Stalındik jazalaýdyń qurbany, Solovkı lagerinde qaıtys bolǵan kim? (M. Dýlatov).
3. «Qazaq halqynyń 1000 áni» men «Qazaq halqynyń 500 áni men kúıi» jınaǵyn shyǵarǵan kompozıtor ári etnograf kim? (A. Zataevıch)
4. Orta júzdiń sýltany Ýálıdiń balasy, atasy Túrkistan bıleýshisi bolǵan, 1778 j. İİ Ekaterına ony orta júzdiń hany etip bekitti. Bul kim? (Abylaı).
5. Arıstotelden keıin dúnıe júzilik bilim men mádenıetten ekinshi ustazy atalǵan danyshpan oıshyl, ensıklopedıet ǵalym kim? (Ál-Farabı).
6. Qazaqtyń kúıshi-kompozıtory, dombyrashy, halyq mýzykasyndaǵy aspaptyq mýzykanyń (kúıdiń) klassıgi (Qurmanǵazy).

 

 

---