InfoHub Logo

Topyraqtan jaraldyq. Topyraqqa tartasyń da turasyń. Qashan ekenin bilmeısiń, bir oıanǵanyńda kókiregiń ashyp, janyń syzdaı jóneledi. «Máńgi oralmas aq keme» — sol aýyl. Sanada buldyraǵan elesi ǵana qalǵan, kelmestiń kemesinde ketken táp-tátti balalyq, jazıra jastyq...

Bes-alty jyl buryn Shaǵanǵolǵa (aýylymyzdyń aty) barǵanymda Quraldy kórdim. Eki-úsh balanyń ákesi bolypty. Shaban-shalań tirshiligi qolyn baılap, atajurtqa at basyn burýǵa jaǵdaıy jar bermeıtindigin aıtyp, muńyn shaqty. Buryn bizdiń úı shekara asyp, kóship kelmeı turǵan kezde aralas-quralas bolǵan, ózderi qysy-jazy taý ishinde otyratyn Mardan shaldyń balasy edi. Ákesi saıatshy, qusbegi adam. Qurekeń bala kezden júgen-quryq tımegen talaı shý asaýdy jýasytqan myqtynyń ózi bolatyn. Bizden bir-eki jas kishi. Bala kezimizden birge oınap, birge júrdik. Mektepke bes-alty shaqyrym jerden qatynap oqıdy. Ol júrisiń jazda ońaı bolǵanymen, Altaıdyń aıýdaı aqyrǵan qysy kelgende qarshadaı balany qoıyp, úlkenderdiń ary-beri júrip-turýynyń ózi qıynǵa soǵady. Eshkimdi jatsynbaıtyn Quralyń qystyń kúni aýyl úıdi aınala qonyp, demalys kúnderi ǵana úıine qaıtady. Qolǵanaty joqtar Quraldyń úıine qonýyn asyǵa kútedi. Ol kelgen kúni qora tazalanady, qar kúreledi. Áıteýir jurttyń bári dán rıza, Qydyr qydyryp kelgendeı kúı keshedi. Aptanyń birinshi kúni Qural bizdiń úıge qonatyn bolyp, menimen erip úıge keldi. Kesh túse bastaǵan mezgil-tuǵyn. Úıdegiler et asqan eken, súriniń ıisi esikti ashqan bette murynǵa urdy. Qural jymyń etip maǵan qarady. Únemi maı shurqannyń ústinen túsip júretin óziniń aýzynyń salymy zor neme. Qazan asqan úıdi ıiskep taba ma dep tańqalasyń, et jemeıtin kúni kemde-kem. «Oı, Qural búgin bizdiń qonaq ekensiń ǵoı», — dep sheshem dastarhanyn jaıyp, shaı quıýǵa qamdandy.

Birer kese shaı ishilip, kúbir-sybyr sóılesip otyrǵanymyzda kenet Qural jyn qaqqandaı, óńi bop-boz bolyp: «Qoı, men úıge qaıtaıyn. Bir sharýa bar edi, umytyp ketippin ǵoı. Bul úıge erteń qonam», — dep abyń-kúbiń jınala bastady. Úıdegilerdiń bári óre túregeldi. Sheshem: «Jyn qaqty ma seni! Eki keshtiń arasynda qaıda barmaqshysyń! Kún erte bolsa bir sári, tún boldy ǵoı. Onyń ústine aq tútek boran bastalyp keledi. Qasqyrǵa jem bolmasań da, boranǵa jem bolarsyń túge! Eshqaıda barmaısyń», — dep urysyp ta jiberdi. Oǵan qaraıyn dep turǵan Qural joq «Qaıtam dedim ǵoı, qaıtam!» dep búkil úıdiń zyqyn aldy. Ákemiz qoradaǵy qasqa atty minip, kórshi aýylǵa ketken, aqyry inim ekeýmiz Quraldy orta jolǵa deıin shyǵaryp salatyn boldyq. Aıtqanynan qaıtpaıtyn tentekti bizge qosyp bergen sheshem: «Áı, sender de abaılańdar! Adasyp ketpeńder, mynanyń qorlyǵyn-aı, á!», — dep kúıip, pisip júr.

Syrtta shynymen boran bastalypty. Adam ushyratyndaı aıbatyna minbese de, tóbedegi qardy saýlatyp, ushyryp jatyr. Aýyldyń syrtyndaǵy jalǵyz aıaq jolmen Quraldy biraz jerge deıin shyǵaryp salyp, jol bolsyn aıttyq. Sońynan qarap turmyz. Elý, alpys metrdeı júrgen soń onyń da sulbasy aǵarańdap, kórinbeı ketti. Bizge de tura berýdiń esh máni qalmady, burylyp jaıymyzǵa tarttyq. Úıge kelsek sheshemiz bir kirip, bir shyǵyp bizdi tosyp júr eken. Qompyldap sóılep qoıady. «Mardannyń jyndysyn-aı, myna! Jeti túnde jeligip, ne saıtan túrtti ózin. Baıǵus bala aman-esen jetse boldy. Qap, jańa baılasaq ta alyp qalý kerek edi! Ákelerińniń bolmaǵanyn qarashy!..». Tamaq aldyǵa kelgen kezde ákemiz de keldi. Bizge: «At terlep keldi. Sál terin basqan soń, sýaryp, maıanyń túbine qoıa berińder», — dep buıyra sóıledi. Kúnde istep júrgen sharýa, únsiz bas ızedik. Sosyn sheshem ketti Quraldyń jyryn aıtyp. «E-e-e!.. ol Mardannyń balasy ólmeıdi. Bir sharýasy bolǵan ǵoı onda», — dep sózin salqyn qaıyrdy ákeı...

Tańerteń sabaqqa ketkeli jatqanda sheshem: «Túnimen ana baladan alańdap uıyqtaı almadym. Mektepke kelse, maǵan bir habaryn berińder», — dep eskertti inim ekeýmizge. Qural inimmen birge úshinshi synypta oqıdy, biz paqyr besinshi synyptamyz. Quraldyń kelmegenin bilsem de, aldymen synybyna bas suqtym. Onyń zańy — úıine ketkende sabaqqa bir-eki saǵat keshigip keledi. Muǵalimderi de úırengen oǵan. Biraq ol erkindik Qural úshin dúısenbi kúnge jazylǵan, seısenbi kúngi keshigis birazyn tańdandyratyn boldy, ne bolsa da. Demalys kúni taý arasyna jol shegetin ony qaı muǵalim bilmeıdi deısiń, «Qaıda júrsiń» dep suramaıdy da. «Qural kelse maǵan aıt», — dep inime tapsyrdym da, óz synybyma kettim.

Ekinshi sabaq aralyǵynda qasynda Quraly bar, inim terezeden syǵalap qarap tur. Anaý yrjyń-yrjyń kúledi. Men de kúldim. Syrtqa júgirip shyǵyp Quralǵa: «Keshegi sóz — sóz ǵoı, búgin bizdiń úıge qonasyń», — dedim. Ol únsiz yrjıyp, basyn ızedi. Shesheme de Quraldyń habaryn jetkizdik. Keshke taman sabaqtan taraǵan soń, inim úsheýmiz úıge qaraı aıańdadyq. Jol boıy Quraldyń keshegi qylyǵyn bilgimiz kelip: «Nege úıińe qashtyń», — dep janalqymǵa aldyq. Ol kúlip eshteńe aıtqysy kelmedi. Aqyry qoımaǵan soń inime qarap: «Mynaý synyptaǵy balalarǵa aıtyp qoıady, kete bersin», — dedi. İnim kónbedi. «Saǵan men aıtyp berem, aldymen kete ber», — dep ony aldap-sýlap jolǵa salyp: «Al, endi aıt», — dep Quralǵa buryldym. Ol taǵy bir yrjalańdap alyp, sózin bastady. «Osy demalysta úıge bardym ǵoı, úıdegilerge kómektestim. Ákem búrkit salyp, tazy júgirtetinin bilesiń. Jarty kún ol kisige ilestim. Saıatshylyq degendi aıtpa, keremet! Solaı, solaı qysqa kún de óte shyqty. Túnde uıyqtaıyn dep jatsam sheshem: «Balam, butyńdaǵy kirlep ketipti, jýyp qoıaıyn. Tańǵa deıin kebedi», — dep buttaǵy aq matadan tigip bergen dambaldy sypyryp aldy. Jýyp, peshke jaıyp qoıǵan. Tańerteń tursam ol jaryqtyǵyń keppek túgili, sol kúıi shylqa sý. Sosyn butqa eshteńe ilmesten maqtadan syryp, tigip bergen shalbardy ile salyp, sabaqqa taıǵam. Butta eshteńe joǵy tas esimnen shyǵyp, senderdikine bardym emes pe. Shaı iship otyrǵanda sol esime túspesi bar ma. Sosyn masqaram shyqpaı turǵanda bezeıin dedim. Qaýdyrlaǵan qara shalbarmen jatqanymdy kórse shesheń sheshpesime qoısyn ba! Áıtpese, esi durys adam et asýly turǵan úıden ólse kete me?! Qasqyr men borannan buryn jalańashtyǵyń janyńa batady eken. Sheshem de qyzyq. Kúni keshke deıin búrkittiń balaqbaý, bıalaıyn, onan qalsa eldiń tumaǵyn istegenshe maǵan bir artyq ishkıim tigip berse qaıtedi osy...», — dep Qural keıisti pishinmen áńgimesin bitirgende men ishimdi ustap, qarǵa quladym. İshek-silem qatty. Qurekeń renjip qaldy-aý shamasy, anadaıda kózi jasaýrap qarap tur. Kúlkimdi sap tıyp, qasyna baryp: «Renjime, Qural! Ondaı-ondaı bolyp turady. Eshteńe etpeıdi, eshkimge aıtpaımyn, alańsyz bol», — dep arqasynan qaqtym. Úıge jetkenshe qysqan saıtan kúlkiniń qysasy arylsashy boıdan, ózimdi ázer-ázer tejep otyrdym. Aldymyzdan shyqqan sheshem: «Aman-esensiń be, qulynym?!», — dep Quraldyń betinen súıip álek. «Keshe ne boldy, nege kettiń?» degen áńgime de bolǵan joq. Tek inim ǵana «Aıtty ma?» dep qoımaǵan soń: «Saıat qurypty, muǵalimder bilip qoımasyn», — deı saldym. Aýzynan qaǵylǵan Qurekeń azyraq kartop qosylǵan ókpe-baýyrdyń qýyrdaǵyn jep, boıyn keńge salyp, sheshinip jatty...

Arada jıyrma qansha jyl ótse de, Quraldyń «qupıasyn» eshkimge aıtpaǵam. Búgin sol syrdy gazettiń bir túzýdiń boıyna dóp kelgen 3333 nómirinde jurtqa jaıdyq. Qural — Altaıdyń arǵy betindegi, bizge umyt bola bastaǵan qazaqtyń baıyrǵy ómiriniń aqyry, kóshpendiniń sońy. Bala kezimizde úlkender: «Nege Qural sekildi asaý úırete almaısyńdar? Nege Qural sekildi taý ishinde jalǵyz jorta almaısyńdar? Nege, nege?..» deı berýshi edi. Ony sońǵy ret kórgenimde toryqqan beınesi, shúńirek kózinde qatqan kek pe, muń ba, áıteýir adam uzaq tesilip qaraýǵa dátiń jetpeıtin túri — baıaǵy ólshemderdiń kelmeske ketkenin ańǵartady. Jaz jaılaý, qys qystaýynan aıyrylǵan beıbaq súlkini túsip, jıi-jıi kúrsinetin bolypty...

---