InfoHub Logo

"Lenınshil jas"!.. Qazaq baspasózi qara shańyraqtarynyń biri ǵana emes, biregeıi! Osynaý jastar basylymy shyǵarmashylyq izdenister men batyl synaqtardyń (eksperımentter) mektebi boldy desem qa tel espespin. Taǵdyr meniń mańdaıyma kásibı qyzmetimdi osynaý qara shańyraqta bastap, onyń ǵajaıyp mektebinde 14 jyldaı dáris alý baqytyn jazǵan eken.

Ózi jastar basylymy bolǵandyqtan ári ujymynda jas jýrnalıser jumys istegendikten bolar, áıteýir "Lenınshil jasta " shyǵarmashylyq batyl qadamdar jıi jasalatyn. Tym táýekelshil ister esh kibirtiksiz erkin atqarylatyn. Ózim kýá bolǵan sondaı táýekelshildiktiń biri jaıly aıta ketsem deımin...

Bir kúni bólimge meni izdep kınorejısser Serik Aıtbaev keldi. Derekti fılmder boıynsha maman eken.

— Muqaǵalı aqyn jaıly derekti dúnıe túsirsem degen oıym bar. Senarı avtorlyǵyna sizdi tańdap otyrmyn, — deıdi jańa ǵana tanysqan qonaǵym.

— Nege? — deımin tańǵalysymdy jasyra almaı.

— Muqańnyń poezıasy jóninde biraz resenzıalaryńyzdy oqydym. Taqyrypty siz jaqsy túsinip, asha alatyn sıaqtysyz, — dedi rejıser.

— Ol bar bolǵany Muqaǵalı aǵa poezıasyn meniń jeke qabyldaýym ǵana ǵoı. Al derekti fılm úshin maǵan naqty dúnıeler kerek emes pe? — dep qashqaqtaýdamyn.

— Ol jaǵynan qam jemeńiz. Meniń qolymda keremet bir nárse bar. Sony durys iske asyra bilseńiz bolǵany.

Sóıtti de Serik Aıtbaev qapshyǵynan bir qalyń dápterdi shyǵardy.

— Muqańnyń kúndeligi!!! — dedi ol asa saltanatty únmen.

Qolyma alyp paraqtaı bastadym. Ózi kózime ózim sener emespin. Uly aqynnyń óz qoltańbasy... Kesek te túıdek-túıdek oılar... Birtúrli kóńilim alaburtyp, erekshe tolǵanysty kúıge tústim.

— Bul naǵyz shedevr ǵoı! Qolyńyzǵa qaıdan, qalaı túsip júr?!

— Lashyn apaıdan aldym. Kıno túsirmek oıymdy aıtqan edim...

— Siz bilesiz be, mende mynandaı usynys bar. Áýeli bul dúnıelerdi bizdiń gazetimizge jarıalaıyq. Iaǵnı, halyqqa ortaq dúnıege aınalsyn. Sodan ary qaraı senarı áńgimesin kelise jatarmyz.

— Siz keshirińiz. Men búl dápterdi sizge dál qazir ustatyp kete almaımyn. Lashyn apaımen kelisimim bar edi. Óz qolyna tapsyraıyn. Keshiktirmeýge tyrysamyn. Aparyp bergen kúni sizge habarlap, aıtarmyn.

Rejısermen qosh aıtysa salysymen Ýákeńniń, "Lenınshil jastyń" sol kezdegi redaktory

Ýálıhan Qalıhan kabınetine qaraı qustaı ushtym.

— Osylaı da, osylaı...

— Jaqsy, eger sen shynymen ol dúnıeni qolyńa túsirer bolsań, toqtatpastan birneshe nómirge bereıik. Alysymen tike maǵan kelersiń.

Sodan arada árqaısysy aptaǵa, tipti aıǵa bergisiz birneshe kún ótti-aý, zaryqtyryp. Rejıser sózinde turdy. Lashyn jeńgeıdiń qolyna tabys ete salysymen telefon shalyp turǵanyn jetkizdi, kelesi kúnniń, ıaǵnı jeksenbiniń keshinde Lashyn jeńgeıdiń úıinde, Muqaǵalı aqynnyń qara shańyraǵynda otyrdym.

Kúndelik dápterdi jeńgeı maǵan tabystar kezde ol kisiniń qasynda jumsaq jymıyp qoıyp, Muqańnyń súıikti perzenti Sholpan otyrdy.

Tysqa shyqtym. Qýanyshym qoınyma syıar emes. Kúndelik salynǵan qapshyǵymnyń syrtynan álsin-álsin sıpalap qoıamyn. "Joǵaltyp almasam eken" degen qaýip te joq emes. Úıime jetisimen bas almastan oqyp, jaqsylap tanysyp shyqtym. Shamamen 80-90 paıyzdaıy orys tilinde jazylǵan eken. Keıbir betteri joqqa uqsaıdy. Biraq barynyń ózi keremet! "Kúndelikti mindetti túrde Sholpannyń atynan jarıalaýymyz kerek. Maǵan amanatqa tabystaǵandaı boldy ǵoı. Ult rýhyn bıiktetetin osyndaı iske atsalysqanymnyń ózi úlken baqyt emes pe! Óz atymdy esh jerde kórsetpeı-aq qoıaıyn" — degen ishki oıyma á degennen-aq bekinip alǵanmyn. Al kelesi kúni tańerteń ol jádigerdi Ýákeń paraqtap shyqty da:

— Daıyndap úlgerseń, tezdetip bereıik. Búgin apta basy ǵoı, — dedi oılana.

— Bul jerde aýdarmashynyń sheberligi men jyldamdyǵyna kóp nárse baılanysty bolǵaly tur, — dedim men kúndeliktiń til ereksheligin ańǵartyp.

Ekeýara aqyldasa kelip, sol tusta kezekti kitabyn jazbaqqa, shyǵarmashylyq demalysqa shyqqan kórnekti jazýshy Beksultan aǵa Nurjekege kúndelik aýdarmasy týraly qolqa salýdy jón kórdik. Jeke shyǵarmashylyq jazýynan ol kisiniń qoly ońaılyqpen bosamaıtyny ańǵarylyp turdy. Alaıda, Muqańnyń jazbasyn attap kete almasy da belgili edi.

Jádiger tym kólemdi bolǵandyqtan, tek tańdaýly tustaryn ǵana aýdaryp, gazetimizdiń ári ketkende úsh nómirine kólemdi etip jarıalaýǵa uıǵarystyq. Arasyn úzbeı, qatar nómirlerge bermekshimiz.

Ýaǵdalasqan dúısenbi kúni-aq. Beksultan aǵa aýdarmaǵa kirisip ketti. Buryn oılaýshy edim: "Jumysy kúıip-janyp jatatyn gazet jýrnalıseri ǵana shapshań jazýǵa kóndikken bolar" dep. Onym beker eken.

Kúnde tańerteń ózi qyzmetke kelisimen Ýákeń redaktor) kóligin maǵan beredi. Salyp-uryp Bekeńniń úıine jetemin. Ol kisi bir nómirlik aýdarmany qolyma ustata qoıady. Shala uıqyly bop aýdarǵany júzinen kórinip turatyn. Sodan Aızash jeńgeıdiń usynǵan tańǵy shaıyna da moıyn bura almastan, nan aýyz tıe salyp, redaksıaǵa qaıta shapqylaımyn.

Jaýapty hatshy Erǵalı Saǵat eń júırik degen mashınkashy qyzdy osy jumysqa arnaıy bosatyp qoıǵan bolatyn. Dereý "dıktovkaǵa" otyramyn. Sabazdyń, shapshańdyǵy sonsha, jazý mashınkasynyń túımeshikterine qaramastan, zyryldatyp basa beretin. Áıteýir teksti úlgerip oqyp otyrsań bolǵany. "Áı, zyryldatýyna qaraǵanda, talaı qate ketti-aý, shirkin. Qaıta jóndep, áýrelenetin boldym aý" degen oımen bólimine kirisimen sý jańa teksti oqı bastadym. Birli-jarym bolmasa, qate joq. Rıza bolmasqa amalyń qalmaıdy eken.

Al jaýapty hatshy bastaǵan sekretarıattyń jigitteri bolsa, maketterin ázirlep, Muqaǵalı aqynnyń sony sýretterin izdestirip, zyr qaǵyp júrgenderi.

— Tekstińiz ázir bolsa, "dosyńmen" jibereıik, — deıdi maǵan "maketshi" jigitter pysyqtaı túsip. Redaktordy 11, orynbasary Erjuman Smaıyl bolsa, baspahana terimshisimen aldyn ala kelisip qoıady. "Shuǵyl materıal barady. Qınalmaı basa qoıyndar", — dep.

Bir nárseni eskergen jon: ol kezde gazetti qazirgiden kompútermen teretin zaman emes. Terimniń bári kádimgi baspahanalyq, qara temir arqyly atqarylatyn. Iaǵnı, jumys aýyr da kúrdeli edi. Biraq, sútteı uıyǵan shyǵarmashylyq ujym qyzmetkerleri onyń bárin ońaılatyn jiberdi.

Osynshalyqty aýqymdy is, bir qarasańyz ózinen-ózi, op-ońaı-aq bitip jatqan sıaqty. Sebebi, ol isti atqaryp júrgender birin-biri jarty aýyz sózden túsinisip, birine-biri kómektesýge umtylyp turatyn shyǵarmashylyq ujym músheleri edi.

Men sol joly anyq túsindim: tabysqa jetkisi keletin ujymnyń "vahterynan" bastap, birinshi basshysyna deıin isker, talantty ári keremet uıymshyl bolýy shart.

Sodan ne kerek, mysaly seısenbiniń tańynda ǵana qalammen jazylǵan qoljazbasyn qolymyzǵa ustatyp jibergen Beksultan Nurjeke kelesi kúngi tańerteńgi gazetimizden kórnekti jazýshy Ábish Kekilbaıdyń "Altyn qalamdy ardaq aqyn" degen alǵysózimen ashylǵan álgi aýdarmasyn oqyp otyrdy. Kúndeliktiń taqyrybyn "Mahabbattan — parasatqa" dep qoıdyq. Muqańnyń óz sózi edi...

Al asa qurmetti oqyrmanymyzdyń qýanyshynda shek bolmady. Kúndeliktiń alǵashqy bólimi shyqqan kúnnen bastap telefondarymyzdan maza ketti. Taǵy qansha nómirge shyǵarmaqshysyzdar? Kelesi bólimderi qashan jaryq kóredi? Kúndelikti tutas beresizder me? Muqańnyń mundaı kúndeliginiń bar ekenin buryn qalaı bilmegenbiz?" degen saýaldar qarsha borap ketken bolatyn.

Kelesi kúni tańerteń Beksultan aǵanyń qolynan jańa ǵana núktesi qoıylǵan kezekti aýdarmany alyn, redaksıamyzǵa jetisimen mashınkashy qyzǵa qaraı taǵy da asyǵyp bara jatyrmyn. Jazýshy aǵanyń úıi men redaksıa arasy kishigirim súrleý jolǵa aınaldy dese bolǵandaı. Óstip tórt-bes kún jantalastyq-aý. Osynaý jádiger dúnıeden úzindini "Lenınshil jastyń" 1988-jylǵy 20, 21, 22-qańtar kúngi sandarynda jarıaladyq. Túıin sózimizdi jazyn, kúndelikpen tolyq tanystyrý aldaǵy jyldardyń enshisinde ekenin aıtyp, qalyń oqyrmanymyzǵa súıinshileı jar salǵan bul sharýamyzdy da osylaısha aıaqtap shyqqan bolatynbyz.

"Lenınshil jasta" jarıalanǵan sol mátinderdiń negizinde aqyn kúndeligi keıinirek jeke kitap bolyn, birneshe márte basylyp shyqty. Alaıda, aýdarma mátininiń "Lenınshil jastan" alynǵany kórsetilmedi. Bálkim, álemdik baspa isinde sondaı mádenıettiń bar ekenin bizdiń baspagerler bilmegen de bolar? Aıtý qıyn... Al jyldar óte kele kúndeliktiń tolyq mátini de jınaqtalyp shyqqan bolatyn.

Aıtpaqshy, táýekelshildik demekshi... Aýdarý barysynda Beksultan aǵa tarapynan mynandaı usynys aıtyldy.

— Muqań bul dúnıesin erikkennen oryssha jazbaǵan bolar. Oı qandaı, oryssha til qandaı! Osy qyryn oqyrmany tanysyn. Biraz oryssha oı oralymdaryn belgilep qoıdym. Kúndeliktiń keı tustaryn sol oryssha kúıinde bereıik.

Dereý aqyldasýdamyz. "Qalaı bolar eken? Respýblıkalyq qazaq tildi úlken gazettiń arakidik bolsa da orys tilinde mátin basqany qandaı bolmaq? Qos SK ne deıdi? Eń bastysy, oqyrman qalaı qabyldamaq?" Oılar tolastar emes...

— Nesi bar, táýekel etip kóreıik. Mátin myqty. Sondyqtan ózin-ózi aqtaıdy ǵoı dep oılaımyn, — dedi Ýákeń. Qalaı bolǵanda da sheshýshi sóz — redaktorda. "Táýekeldi óz moınyna alyp otyr ǵoı. Oryssha barsa, barsyn, bálkim oqylar", — degen oıǵa qaldyq. Kelesi kúni bizdiń bas sarapshylarymyz — oqyrmandarymyz: "Muqaǵalı aqyn orysshaǵa jazylǵany da bilinbeıdi!" — dep qońyraý shalysty.

— Keıin jyldar óte kele oıǵa qalatynmyn. "Qolymyzǵa tıer-tımesten, kúndelikti shuǵyl túrde jarıalaýǵa nege sonsha asyqtyq eken? Tolyq aýdartyp alyp, asyqpaı shetinen nege bere bermedik. Sondaı jaýapty istiń tizginin qoryqpastan qolyma qalaı alǵam?" — dep. Meniń oıymsha, onyń eń basty sebebi: aqıyq aqynnyń osynaý qaıtalanbas jádiger-murasyn oqyrmanǵa meılinshe tezdetip jetkizýge umtylys bolsa kerek. Iaǵnı, úlken táýekelge bel býǵan ekenbiz. Ekinshiden, kásibı túısik-daǵdynyń yryq bermes tabıǵaty bolar?! Naqtylaı aıtqanda: "Basqa basylymdarǵa málim bolmaı turǵanynda, mundaı shedevr dúnıeni alǵashqy bop biz jarıalaýymyz kerek" degen.

Jaratýshy bergen, al "Lenınshil jas" qabyrǵasynda odan ári shyńdala túsken osy minezim keıinderi meni talaı tyǵyryqtardan alyp shyǵyp júrdi. Bir Allaǵa táýekel etip bastaǵan isimniń, júzege asqanyn kórgen sátte oıyma ylǵı sen oralatynsyń, Qara shańyraǵym meniń!

Seni alda áli talaı Táýekelder kútip tur, "Jas Alash" — "Lenınshil jasym" meniń! 90 degen sen úshin qylshyldaǵan jigittiń jasy ǵana, máńgi jasyl báıteregim!

Nurlytaı Úrkimbaeva
"Jas Alash", N59, 27-shilde 2010-jyl.

---