InfoHub Logo

Sońǵy jarty ǵasyrda kórkem mádenıet pen kórkem ómir máseleleri bizdiń ónertaný jáne mádenıettanýlyq ádebıetterde keńinen talqylanýda. Talqylanǵan máseleler, kórkem ómirdegi túbegeıli ózgerister mádenıettiń mazmuny men damý tendensıalary túsiniletin ǵylymı paradıgmalardyń ózgerýin talap etedi. Dúnıeni jańasha oılanýda, ózindik sananyń transformasıalanýynda teatrdyń alar orny aıryqsha.

Álemdik dramatýrgıa tarıhy saıası jáne áleýmettik salalarda dúrbeleń týdyrǵan teatrlyq oqıǵalardyń kóptegen mysaldaryn usynady. Shekspırdiń "Genrıh V" patrıottyq sózderi Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde de Brıtandyq sarbazdardy shaıqas kezinde jınaýǵa arqaý bola aldy. Klıfford Odetstiń "Solaqaıdy kútý" atty pessasy órbip kele jatqan jumysshy qozǵalysyn qoldaýdyń kúshti quraly boldy. Ford teatrynda «Bizdiń amerıkandyq nemere aǵamyz" dep atalatyn komedıanyń taǵdyrly qoıylymy Amerıka tarıhynyń baǵytyn ózgertti dep aıtýǵa bolady.

Teatrdyń áleýmettik orny men rólin anyqtaýda da Smaǵul Sádýaqasov asa qundy ári mańyzdy pikirler aıtqan: «Kitap oqý úshin hat bilý kerek. Teatrdy kózi kóretin, qulaǵy estıtin adam uǵa alady. Teatr - jandy kitap. Kitaptan teatrdyńórisi keń. Kitap - jalǵyz hat tanýshylardyń qarýy, teatr - kópshiliktiń qarýy».

Mádenı damý barysynda teatrdy adamzattyń rýhanı turǵydan kóterilýine úlken úles qosqan oryn jáne adamnyń yntalandyrý qabiletiniń sharyqtaýynyń basty dáleli retinde qarastyrýǵa bolady. Bul turǵyda men eń alǵash jazylyp, el nazaryna usynylǵan spektáklderdi atap ótkim kelip otyr, olar, «Qozy Kórpesh - Baıan sulý»,«Rábıǵa», «Qanapıa-SHárbaný», «El qorǵany», «Sylań qyz» jáne t.b. Teatrǵa qoıylǵan spektáklder kóptegen jandy máselelerdi qozǵap otyrǵan bolatyn. Ásirese, satırık jazýshy Qalıbek Qýanyshbaev óziniń «Qyz uzatý», «Qoı kúzetý», «Qarabaı», «Sarybaı», «Qý qudaı», t.b. shaǵyn satıralyq pessalarynda turmys mesheýligin, el jýandarynyń zorlyq-zombylyǵyn, bı-bolystardyń turpaıy qylyqtaryn kúlki-mysqylmen sheneıdi. Biraq ol kezderde jazýshyny áli ártis dep moıyndaı qoımaǵan edi. Teatr solkezderde oryn alǵan is-áreketterdi ashyp otyrdy.

Teatr jóninde nemis ǵalymy F.Shıller: «Teatr-bul ǵylym men bilim kórsetetin tikeleı halyqtyq massaǵa quıylatyn arna»-degen bolatyn. Akterler óz kezeginde mátindi oqyp, túsinip qana qoımaı, óz keıipkeriniń ómirin ótkizip, ony sezinip, basqa bireýdiń ómirine barýy kerek. Meniń oıymsha, sahnada oınaý kınoǵa qaraǵanda áldeqaıda qıyn. Al kınoda kóptegen túsirilimder túsiriledi, al akter teatrda sahnaǵa shyqqanda, kórermenderdi is-árekettiń shynaıylyǵyna sendirý úshin bir ǵana múmkindik bar. Onyń bári minsiz bolýy kerek: sóıleý, jest-ıshara, mımıka, daýys tembri, ıntonasıa. Ol kórermenderge óz sózderin akterdi emes, keıipkerdi kóretindeı etip aıtýy kerek.

Mádenıettiń mańyzdy bir salasy-óner. Shyndyǵyna keler bolsaq, óner- bul adamzatmádenıetiniń baǵa jetpes qazynasy. Mádenıet pen óner – qoǵamnyń damýynda aıryqsha ról oınaıtynsalalary bolyp keledi. Basqa óner túrleri sıaqty, teatr óneri de qoǵamdyq sananyń sharyqtaý shegijáne adam dúnıetanymynyń jemisi bolyptabylady. Teatr-naǵyz mádenı damý orny.

Qoryta aıtqanda, teatr-jandy keremet sezimderge bólep, sýsyndatyp otyratyn oryn emes pe? Eki saǵattyq qoıylymnyń ózi adamǵa neshe túrli oı salyp, rýhanı mádenıettiń damýyna alyp keledi, tulǵanyń sózdik qorynyń keńeıýine yqpal  etedi. Óner empatıany oıata alady. Bul oqıǵalardyń gazet betterinde emes, adamdarmen oryn alatynyn eske salady.

Iaǵnı, óner-bul shyndyqtyń beıneli kórinisi, onyń basty maqsaty adamdy ádemi, sezimtal, qyzyqty jáne ádemi, keıde tipti túsiniksiz jáne qarama-qaıshy etip tanystyrý. Meniń oıymsha, teatr jáne basqa da óner túrleri adamnyń jany men sanasynda ártúrli emosıalardy, sezimder men oılardy týdyrady, tipti, sol óner týyndysy adamdardyń jan dúnıesinde múldem qarama-qarsy sezimderdi ákelýi ǵajap emes.

Óner bizdiń ómirimizde úlken ról atqarady, eger ol bizdi aınalamyzda bolyp jatqan mańyzdy máseleler men nárseler týraly oılanýǵa májbúr etse, óner adamnyń sanasyna áser etip, bizdi beı-jaı qaldyrmaıdy.

Daıarbek M. Hımıa jáne hımıalyq tehnologıalar fakúltetiniń 2-kýrs stýdenti
Kýdaıbergenov S.E.
Dintaný jáne mádenıettaný kafedrasynyń oqytýshysy
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

---