Tekti áýlet
Qazaq tarıhynda Shaqshaq Jánibek degen atpen belgili Jánibek Qoshqaruly 1693 jyly Torǵaıdyń Tosyn qumynda dúnıege kelgen. Abylaı hannyń senimdi serigi bolǵan. 1740-41 jyldary Abylaı jońǵarlarǵa tutqynǵa túsip qalǵanda ony qutqarýǵa barynsha kúsh salǵan osy Jánibek bolatyn. 1748 jyly 11 shildede ımperatrısa Elızaveta Petrovnanyń jarlyǵy boıynsha Tarhandyq ataqqa ıe bolǵan. Dáýitbaı Jánibekuly 1712 jyly Torǵaıdyń Tosyn qumynda dúnıege kelgen. Jasóspirim bozbalalarmen birge «myń bala» jasaǵynda soǵystarǵa qatysqan. Ákesi sıaqty, Abylaıdyń senimdi serigine aınalyp, han saıasatyn júrgizýde mańyzdy qyzmet atqardy. 1759 jyly muragerlik jolmen «Tarhandyq» ataqqa ıe bolǵan. 1783 jyly qaıtys bolyp, óziniń týǵan jerinen topyraq buıyrady. Batyrdyń jatqan jeri Dáýitbaı qorymy dep atalady. Dáýitbaıdyń tórtinshi uly Musa 1746-1747 jyldar shamasynda dúnıege kelip, 1820 jyly dúnıeden ozǵan. Syrym Datuly kóterilisine qatysqan .Bul 1790 jyldary, ıaǵnı kóterilistiń 3 kezeńi bolatyn. 1793 jyly tarhan ataǵyna muragerlik jolmen ıe bolady. Shegen Musauly 1785 jyly Torǵaıdyń Tosyn qumynda dúnıege kelgen.
Shegen bı kedeı-kópshilikke qaıyrymdy-meıirimdi bolyp, qolynyń asa ashyqtyǵy úshin jáı ǵana Shegen emes, Shegen myrza atanǵan. Shegen bıden 7 ul, 2 qyz týady. Aımen atty qyzyn Balqoja bıdiń balasy Altynsaryǵa beredi. Olardan uly aǵartýshy Ybyraı Altynsarın týady. Shegen bıge tarhan ataǵy berilmeıdi. Sebepteri: birinshiden, Shegen bıdiń Torǵaı dýanynan áskerı bekinis salýǵa qarsylyq kórsetkeni, ekinshiden, Kenesary hannyń saıasatyn qoldaǵanydyǵy úshin.
Qazybek Shegenuly 1813 jyly dúnıege kelgen. 1846 jyly Sankt Peterbýrgke baratyn delegasıa quramynda bolǵan. Ómiriniń sońǵy jyldarynda eki ret altyn lentaly medalmen, Áýlıe Anna jáne Stanıslav ordenderin alǵan. Halqyna ádil bı atanyp, baba jolyn laıyqty jalǵaǵan Qazybek 1869 jyly ómirden ótken. Birimjan Shegenuly 1817 jyly dúnıege kelgen. 1868 jyly Torǵaı oblysy qurylǵanda, Torǵaı ýeziniń Tosyn bolysynda bolys bolyp saılanady. Qazaq dalasynda tuńǵysh mektepti Torǵaıda ashýǵa jıeni Ybyraıǵa qamqorshy, demeýshi bolǵan. Dáýrenbek Birimjanuly 1848 jyly Torǵaıdyń Tosyn qumynda týǵan. Ákesi Birimjan ómirden ótkennen keıin bolystyqqa Dáýrenbek saılanǵan. Ómiriniń sońǵy jylyna deıin úzilissiz bolys bolǵan. Qorǵanbek Birimjanuly 1852 jyly týǵan.
Alǵashqy ustazy — Y.Altynsarın. 1864 jyly ashylǵan Ybyraı mektebiniń alǵashqy túlegi. 1873 jyly Aqtóbe, Yrǵyz, Torǵaı ýezerine sheshek aýrýy taraǵanda qajetti dári-dármekti aldyrtyp, kóptegen adamdardy indetten aman alyp qalǵan bolatyn. 1879-80 jyly bolǵan ataqty juttan halyqty aman alyp qalý sharalaryn uıymdastyryp, áskerı garnızonnyń qoımasyndaǵy azyq-túlikti óz atynan alyp, halyqqa taratyp bergen. Osyndaı uıymdastyrylǵan sharalardyń arqasynda Torǵaı halqy juttan aman qalǵan. Birimjanov Ahmet Qorǵanbekuly 1870 jyly dúnıege kelgen. Torǵaı halqy Birimjanovty 1906 jáne 1907 jyly Reseıdiń İ jáne İİ dýmalarynda óz attarynan depýtat etip saılaıdy. Dýmada ol musylman fraksıasy tóraǵasynyń orynbasary boldy. İ dýmada ol «Jer komısıasynyń qyrǵyz aımaqtaryndaǵy zańsyz áreketteri men» zorlyq-zombylyq týraly máseleler qozǵasa, İİ dýmada Musylman fraksıasynyń jer baǵdarlamasyn jasaýshylardyń biri boldy, Birimjanov Ǵazymbek 1896 jyly Torǵaıda týǵan. Ǵazymbek bilimdi degen bir top jastarmen birge, qazirgi «Bolashaq» baǵdarlamasyna uqsas josparmen Germanıaǵa oqýǵa baryp, Berlın ýnıversıtetinde aýyl sharýashylyǵy fakúltetine túsedi. Elge qyzmet etemin dep kele jatqanda 1928 jyly belgili bir sebeptermen ustalady. Aqyry úshtiktiń sheshimimen Aq teńiz kanaly qurylysyna on jylǵa jer aýdarylady. Jazasyn ótep elge kelgen soń 1937 jyly 9 qazanda 41 jasynda qaıyra tutqyndalyp, «kontrrevolúsıalyq terorıstik uıymǵa qatysqany úshin» degen aıyppen úkim shyǵaryp, atý jazasyna kesilgen.
Muhtar Qorǵanbekuly 1907 jyly dúnıege kelgen. «Halyq jaýy» degen jalamen 1938 jyly mamyr aıynyń 5-de sottalǵan. Sol jyldyń maýsym aıynyń 6-shy juldyzynda Magadanda atylǵan. Birimjanov Batyrbek 1911 jyly 11 jeltoqsan kúni Orynbor óńirindegi Buzylyq qalasynda dúnıege kelgen. Ol jeke ózi Qazaqstandaǵy tutas hımıa ǵylymynyń negizin salyp, qalyptastyrǵan edi. 1934 jyldan bastap Qazaq Memlekettik ýnıversıtetinde qyzmettik jolyn bastaǵan ǵalym, atalǵan oqý ornynda asıstent, aǵa oqytýshy, dosent, kafedra meńgerýshisi, dekan qyzmetterin atqardy. 26 jyl boıy hımıa fakúltetin basqaryp, beıorganıkalyq hımıanyń damýyna zor úles qosty. Hımıa boıynsha qazaq tilindegi eń alǵashqy oqýlyqty jazýshy da osy Batyrbek boldy. Batyrbektiń eńbekteri: 100-den astam tuz kólderi, 15 ózen men olardyń 39 salalary zerttelip, Qarataý fosforıtterine qaıta óńdeý júrgizildi. Osyndaı eńbekteriniń arqasynda Lenın ordenimen, Qurmet belgisi ordenimen, t.b. orden medaldarmen marapattalǵan Batyrbekte halyq úshin qyzmet qylyp, óz babalarynyń jolyn laıyqty jalǵaı bildi.
Osy Dáýitbaı batyrdan bastap, onyń urpaqtary qazaq halqynyń mádenıeti men tarıhyn, ǵylymyn damytýǵa zor úles qosqan jandar. Ult úshin tutas bir áýlettiń birneshe ǵasyr boıy úzbeı úzdik qyzmet jasaýy qaı halyqtyń tarıhynda da sırek kezdesetin tańǵajaıyp qubylys. Biz muny maqtan tutýymyz kerek.
You Might Also Like
