InfoHub Logo

Temeki tartý ólimmen aıaqtalatyn kóptegen aýrýlardyń asqynýynyń basty sebebi. DDSU (dúnıejúzilik densaýdyq saqtaý uıymy) statısıkasyna júginsek, búkil álemde jyl saıyn temeki tartýdan 6 mıllıonǵa jýyq adam qaıtys bolady. Temeki tartýdyń qaýiptiligin ásirelep jiberý múmkin emes. Temeki tútini organızmge engen kezde aǵzalar men júıelerdiń kópshiliginiń jaı-kúıi úshin jaýapty júıkelik ımpúlsterdiń yrǵaǵy buzylady. Temeki tartýdyń kesirinen kóptegen patologıa paıda bolady.   

Temeki tútininiń quramynda qandaı zattar bar

Sıgaret — bul temeki japyraǵy men qaǵazdan jasalatyn esh zalaly joq oıynshyq emes. Ol byqsyp janǵan kezde 4 myńnan asa qaterli hımıalyq zattar bólinip shyǵady. Dál sol zattar temeki tartqan kezde aǵzaǵa eń basty nuqsandy keltiredi.  

Temeki tútinimen birge siz mynalardy da jutasyz:

● shaıyr — qatty bólshekter qospasy. Olardyń kóbi kanserogen bolyp tabylady, sondaı-aq olar ókpege shógip, sińip qalady;

● kúshala — temeki quramyndaǵy eń zalaldy hımıalyq element. Júrek-qan tamyrlary júıesine áser etip, obyr isikteriniń damýyn órshitedi;  

● benzol — organıkalyq jolmen paıda bolatyn ýly hımıalyq qosylys. Leıkozdy jáne obyrdyń basqa da túrlerin qozdyrady;   

● polonıı — radıoaktıvti element. Organızmge ishten radıasıalyq zıanyn tıgizip otyrady;    

● formaldegıd — ýly hımıalyq zat. Ókpe men tynys joldarynyń aýrýlarynyń sebepkeri;  

● basqa da zattar — temeki tútinimen birge jutylatyn zıandy qosylystar qantamyrlar júıesi arqyly búkil organızmdi jaılap, ishki aǵzalarǵa kóp nuqsan keltiredi.  

Temeki tartýdyń adam aǵzasyna áseri

Ókpe men tynys joldary

Temeki tartýdyń negizgi zıanyn tynys alý júıesi qabyldaıdy, óıtkeni temeki tútini eń aldymen sol júıege enedi. Zalaldy zattar tynys joldarynyń tinderin zaqymdaıdy, tútikterdiń túginiń jumysyn baıaýlatyp jiberedi. Shaıyrlar ókpeniń alveoldaryna turyp qalyp, gaz almasý aýdanyn taryltady. Azot totyǵy keńirdek taramyn (bronh) taryltyp, tynys alýdy aıtarlyqtaı qıyndatyp jiberedi. Iis gazy, amıak jáne sıandy sýtegi ýly zattardyń tynys joldardan shyǵarylýyn qıyndatady. Nátıjesinde jutylatyn barlyq zattar men mıkroorganızmder ókpe tinderine turyp qalady da, ol jerden qanǵa sińip, odan qan arqyly bútkil organızmge tarap ketedi de, kóptegen aýrýlardy qozdyrady.   

Júrek pen qan tamyrlary

Nıkotın tamyrlardy tarylta beredi de, bul aqyr sońynda aıaq-qoldaǵy usaq kapıllárlardyń jansyzdanýyna aparyp soǵady. Iis gazy (SO — kómirtegi totyǵy) tamyrlarda qordalanyp, qan aınalymyn báseńdetedi, al gemoglobınmen baılanysqa túsip, gıpoksıa kúıin — ottegi jetispeýshiligin qozdyrady. Adrenalın sekresıasynyń artýy qan qysymyn joǵarylatyp, júrektiń jıyrylý jıiligin údetip jiberedi. Temeki tartýdyń bundaı saldary jalpy hal-jaǵdaıdy, belsendilik pen jumysqa qabylettilikti nasharlatyp qana qoımaı, organızmdegi barlyq aǵzalar men júıelerge de zalalyn tıgizedi. Onyń ústine temeki tartý qan uıyǵynyń (tromb), ınfarkttiń jáne ınsýlttiń paıda bolý qaýpin arttyratyn qandaǵy holesterındi kóbeıtip jiberedi.   

Temeki tartýdyń densaýlyqqa áseri: temekiniń kesirinen qandaı aýrýlar paıda bolady

Obyr. Bronhylardyń, ókpeniń, keńirdektiń, kómeıdiń, óńeshtiń, qýyqtyń jáne uıqy beziniń onkologıalyq aýrýlarǵa shaldyǵýy temekige áýestiktiń eń jaman saldary. Buǵan qosa búırekke, urpaq jalǵaý aǵzalaryna, jáne qan óndirý júıelerine zıany tıedi.   

Júrek-qan tamyrlary aýrýlary. Bul júrektiń ıshemıalyq aýrýy, Búrger aýrýy, perıferıalyq tamyrlardyń fýnksıasynyń buzylýy, ınsýlttar, trombozdar jáne t.b. aýrý túrleri temeki tartýdyń saldarynan bolady.  

As qorytý aǵzalarynyń patologıalary. Temeki tartý toq ishekke túımeshik (polıp), asqazan men ash ishekke jara shyǵarý, gastrıtke, gastrodýodenıtke shaldyqtyrý arqyly asqazan-ishek jolyna da zıanyn tıgizedi.  

Tynys alý júıesiniń aýrýlary. Temeki tartý bronhıaldy demikpe, sozylmaly rınıt, týberkýlez, ókpeniń obstrýktıvti aýrýy jáne bronhıt aýrýlaryn qozdyryp, olardyń aýyrý barysyn aýyrlatyp jiberedi, sonymen qatar tynys joldarynyń jiti aýrýy men tumaýmen aýyrý jıiligin arttyrady.  

Aýyz qýysy aýrýlary. Temeki tartý saldarynan tis kireýkesi (emal) sarǵaıyp qana ketpeıdi, sondaı-aq nekrotıkalyq jara gıngıvıti, parodontıt, shyryshty qabyqtyń onkologıalyq keseli sıaqty dertterge shaldyqtyrýy múmkin.    

Tirek-qozǵalys apparatynyń búlinýi. Temeki tartý adamnyń súıek qańqasyna da keri áserin tıgizbeı qoımaıdy. Ol sińir men sińir baılamdarynyń, sonymen qatar bulshyqet ulpalarynyń jaı-kúıine jaman áser etedi. Temekiniń kesirinen organızmde kálsıdiń sińirilýi nasharlaıdy, osteoporoz damıdy, súıekterdiń syný jıiligi jáne revmatoıdti artrıtke shaldyǵý yqtımaldyǵy kóbeıedi.   

Kóz aýrýlary. Temeki tartýdyń qaýiptiligi makýlárlyq dıstrofıa (kóz torynyń zaqymdanýy), nıstagm (kóz almasynyń anomaldy qozǵalysy), temeki amblıopıasy (kóz bolatynan aıyrylý), dıabettik retınopatıa (qant dıabetimen aýyrǵanda kóz torynyń tamyrlarynyń zaqymdanýy), sýqarańǵylyq (katarakta) jáne t.b. patologıalardy qozdyrýynda.  

Ósip-óný júıesiniń aýrýlary. Temeki tartý jynys aǵzalary úshin de zıandy. Onyń áıelderde eń kóp kezdesetin saldary etekkir dısfýnksıasy, uryqtylyqtyń kemýi, anovýlátorlyq sıkldar, erte keletin menopaýza bolady. Temeki tartýdan erlerdiń densaýlyǵyna az zıan kelip jatqan joq. Olarda uryqtylyqtyń kemýi, erektıldi dısfýnksıa, sháýettegi spermatozoıdtar sanynyń azaıýy, olardyń sapasy men shıraqtyǵynyń nasharlaýy baıqalady.  

Basqa da aýrýlar. Temeki tartýdyń organızmge keltiretin zalaldy áseri óte aýqymdy. Temeki tartqyshtar joǵaryda aıtylyp ótken patologıalardan basqa İİ tıpti qant dıabetine, depressıaǵa, shashyrańqy sklerozǵa, estý qabyletiniń nasharlaýyna jáne basqa keselderge shaldyǵýy múmkin. 

Oqýǵa keńes beremiz: Temekiniń mıǵa beretin zıandary

Temeki tartýdyń adamnyń bet-álpetine tıgizer zalaly qandaı

Teri. Temeki tartý sizdiń terińizge qandaı qaýip tóndirýi múmkin? Sozylmaly gıpoksıa men tamyrlardyń tarylyp ketýi temeki tartýshynyń dermasynyń qanmen qamtylýynyń durys istemeýine aparyp soǵyp, sonyń saldarynan teri qorektik zattar men ottegiden aıyrylyp qalady.  Teri bozǵyl túske boıalyp, sýsyzdanyp ketip, omsyraıǵan túrge enedi. Iilimdi-ıkemdiliginen aıyrylǵan teridegi mımıkalyq ájimder kóbeıip, temeki tartýdyń basqa da jaman saldary paıda bolady.   

Dene bitimi. Temeki tartý adam músinine qandaı nuqsan keltirýi múmkin? Alaıda, temeki tartý aryqtaýǵa kómektesedi degen ańyz aıtylyp júrse de, temeki tartýshynyń denesindegi maı qyrtystary qalypty jaǵdaıdan áldeqaıda aýytqyp turady: maı kóbinese beldiń aınalasy men keýdege jınalady. Myqyndaǵy maı qyrtysy azaıady. San men beldiń tóńireginde dısproporsıa paıda bolady.  

Aýyz qýysy. Anyq baıqalatyn galıtozdan (sasyq ıis) basqa temekiniń saldary estetıkalyq aqaýlardan: tis kireýkesiniń sarǵaıyp ketýinen, qyzyl ıektiń basqa túske enýinen baıqalady. Temeki shegý aýyz qýysynyń shyryshty qabyǵy úshin de zıandy: qabynyp ketetin aýrýlarǵa, tipti tisterdiń túsip qalýyna da aparyp soǵady. Temeki tartýdan bolatyn zıannyń taǵy bir qyry aýyz qýysynyń qyshqyl-siltilik tepe-teńdiginiń buzylýy. Ol tistiń qurttaýy, tis kireýkesine syzat túsýi jáne basqa patologıalardyń paıda bolý múmkindigin arttyrady. Temeki tartý parodontqa da zıanyn tıgizedi: onyń keselderiniń jartysynan kóbi temeki tutynýdyń kesirinen bolady.

---