Temir jáne onyń qosylystary
Sabaqtyń taqyryby: Temir jáne onyń qosylystary [/b]
Maqsaty: 1. Temirdiń perıodtyq júıedegi ornyn, atom qurlysyn, tabıǵatta taralýy, fızıkalyq, hımıalyq qasıetteri, alynýy, qoldanylýy týraly túsinik berý
Bilimdilik: 2. Temir jáne onyń qosylystarynyń erekshelikteri men qoldanylatyn jerlerin kórsetý.
Damytýshylyq: 3. Temir jáne qosylystary týraly bilimderin damytý, oılaý, este saqtaý qabiletterin damytý, dúnıetanymyn keńeıtý.
Tárbıelilik: a) oqýshylardy hımıa talap etetin erejelerge baýlı otyryp, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa baýlý
á) Adamgershilikke, uıymshyldyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Temir jáne onyń quımalary, FeCl3, NaOH, H2SO4, HNO3, ındıkator HCl, Fe (OH) 2, Fe(OH) 3, t. s. s.
Tehnologıasy: Problemalyq oqytý, synı turǵydan oılaý strategıasy, damyta oqytý tehnologıasy t. s. s.
Sabaq barysy: 1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Túgendeý
Sabaq túri: Aralas sabaq
Sabaq ádisi: Suraq - jaýap, baıandaý, túsindirý, salystyrý t. s. s
Tehnologıa: Synı turǵydan oılaý strategıasy, damyta oqytý, synı turǵydan
Sabaq bólimderi:
1. Oı shaqyrý
2. Uǵyný
3. Maǵynany taný
4. Bilimdi tıanaqtaý
5. Toptastyrý
1. Oı shaqyrý. (Bul bólimde ótken sabaqta alǵan bilimderimizdi qaıtalaımyz, eske túsiremiz, tıanaqtaımyz.)
Menen suraq, sizderden jyldam jaýap bolsyn.
Suraqtar:
1. Alúmınıdiń atom qurlysy qandaı?
2. Perıodtyq júıede alúmını qaı topta, qaı perıodta ornalasqan?
3. Tabıǵatta qandaı kúıde kezdesedi? Qosylystaryn ata.
4. Alúmınıdiń hımıalyq qasıetteri qandaı?
5. Alúmınıdiń fızıkalyq qasıetteri qandaı?
6. Alynýy
7. Qoldanylýy
İİ. Uǵyný bóliminde jańa sabaqqa baılanysty myna kesteni paıdalana otyryp, dápterge bilemin, bilgim keledi baǵanasyn toltyramyz.
3. Jańa sabaq.
Qara jer adamzatqa bolǵan meken,
Qazyna ishi tolǵan ár túrli ken,
İshinde júz myń túrli asyly bar,
Solardyń eń artyǵy nemene eken.(TEMİR)
Sonymen balalar, búgingi sabaqtyń taqyryby ne týraly dep oılasyńdar?
TEMİR
Hımıalyq tańbasy - Fe. Atom qurylysy +26) 2) 8) 14) 2)
Elektrondyq formýlasy: 1S2, 2S2, 2P6, 3S2, 3P6, 3d6, 4S2, 4P2
Tabıǵatta taralýy jaǵynan tórtinshi orynda turady. Jer qyrtysynda massalyq úlesi - 5 paıyz.
Tabıǵatta kezdesetin mıneraldy qosylystary: magnetıt Ǵe3O4, gematıt Fe2O3, lımonıt Fe2O3 nH2O, pırıt FeS2, sıderıt ǴeSO3
Taza temir kúmisteı aq tústi, ıilimdi metal, tyǵyzdyǵy - 7, 87g/sm3, 15390S balqıdy, 32000S qaınaıdy.
Hımıalyq qasıetteri: Jaı zattarmen jáne kúrdeli zattarmen reaksıaǵa túsedi.
Jaı zattarmen. 1. Fe + S = FeS
2. 2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3
3. 3Fe + 2O2 = Fe3O4
Kúrdeli zattarmen: 1. Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu
2. Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
3. 2Fe+ 6H2SO4=Fe2(SO4) 3+3SO2+6H2O
4. Fe + 4HNO3=Fe(NO3) 3+NO2+2H2O
5. 3Fe+4H2O=Fe3O4 + 4H02
Temir eki qatar qosylystar túzedi: FeO, Fe(OH) 2, FeSO4
Fe2O3, Fe(OH) 3, Fe2(SO4) 3
Temirdiń oksıdteri de jáne gıdroksıdteri de sýda erimeıdi. Mysaly, temir (İİ) súlfatynyń eritindisine silti ertindisin quısaq, aq tústi tunba túsedi.
FeSO4 + 2NaOH = Fe(OH) 2 + 2Na2SO4
Aýada aq tunba qońyr tartady, óıtkeni Fe2+ ıony Fe3+ ne deıin totyǵady.
4Fe(OH) 2 +O2 + 2H2O = 4Fe(OH) 3
Temir (İİ) gıdroksıdi qyshqylda erip negizdik qasıet kórsetedi
Fe(OH) 2 + 2HCl = FeCl2 + 2H2O
Temir (İİİ) gıdroksıdi de tuzynyń eritindisine siltimen áser etý arqyly alady
Fe2(SO4) 3 + NaOH = 2Fe(OH) 3 + 3Na2SO4
Temir (İİİ) gıdroksıdi qyshqylda erıdi, negizdik qasıet beredi
Fe(OH) 2 + 3HCl = FeCl3 + 3H2O
Temir adam qoǵamymen birge týyp, birge jasasyp, adam múddesine uzaq ýaqyt qyzmet etip kele jatqan tarıhı element. Ol adamdy alǵashqy qural men qarý – jaraqtan bastap, búgingi ǵarysh keńistigine kótergen jasampaz metal.
Temir – tirshiliktiń mańyzdy elementi. Qannyń qyzyl túsi bolýy quramynda temir bolady. Ol ottekti tasymaldaıdy. Adamda 4, 2 g temir bolady. Temir – aspan tasy 1749 jyly Enıseıden Sibir ustasy som temir kesegin tapqan. Ol tuńǵysh meteorıt dep atalǵan.
Temirdiń dárilik preparattary, ızotoptary Fe55, Fe52, Fe59, zertteý kezinde ındıkator retinde, qan aýrýyn anyqtaýǵa qoldanylady.
Mekkedegi qara tas temirden turady. Onyń aýada tireýsiz qalqyp turýy – temirdiń magnıttik qasıetine negizdelgen. Taza temirden jasalǵan 89, 7 paıyz, 415 jyly jasalynǵan.
Temir (İİ) tuzdarynyń sýdaǵy eritindilerin elektrolızdeý arqyly alýǵa bolady.
Temir metaly Qazaqstan jerinde ertede b. z. deıingi Vİİ ǵasyr men 204 jylǵa deıin ómir súrgen saqtar men b. z. deıingi 204 jyldan bizdiń zamanymyzdaǵy 216 jylǵa deıin ómir súrgen ǵundar paıdalanǵan.
Temir zergerlik jáne kásiptik buıym retinde keń qoldanylady. Temirge altyn, kúmis, mys tárizdi metaldardy qosyp, alýan túrli tastarmen bezendirip syrǵa, saqına, bilezik, júzik, er turman t. s. s. jasaǵan.
Temir keni Qaraǵandy, Shymkent, Pavlodar zaýyttarynda Temirtaý Qazaqstan Magnıtkasy, Qashar, Lısakov qalasynda óndiriledi.
Temir keni – bul qara metalýrgıanyń nany bolyp tabylady.
Temir keniniń qory jaǵynan Qazaqstan álemde segizinshi, ony óndirýden on birinshi oryn alady.
Al TMD elderi arasynda Reseı men Ýkraınadan keıingi úshinshi orynda tur.
İÚ. Bilimdi tıanaqtaý.
Maqsaty: Búgingi sabaqtan alǵan bilimderimizdi ortaǵa salý, bilimderimizdi tıanaqtaý,
bul bólim deńgeılik tapsyrmalar arqyly júzege asady.
İ deńgeı
1. Temirdiń hımıalyq tańbasy
2. Múmkin bolatyn valenttiligi
İİ deńgeı
1. Temirdiń elektrondyq formýlasy
2. Temir qosylystaryn jazý
İİİ deńgeı
Myna aınalymdy júzege asyryńyz.
İ. Fe Cl2 FeCl3 NaOH, t0 Fe2O3
2. Hımıalyq quram sózder
Ózim temir, ózim shalbar
Eger teris qaraı oqysań
Bolatyn biri – qazba baılyqtyń
Aıtshy men sonda kimmin? (sym, mys)
Ú. Deńgeı (oqýlyqtan)
9 san esepteri
1. Temir (İİİ) súlfatynyń 12 gramyna natrıı gıdroksıdiniń artyq mólsherimen áser etkende alynǵan tunbany qyzdyryp, tolyq aıyrǵanda túziletin oksıdtiń massasyn tabyńdar?
2. Esepter men jattyǵýlar jınaǵynan:
6, 5gram myrysh neshe gram qyshqylmen árekettesedi?
Úİ. Toptastyrý
Bul bólimde sabaqty bekitý suraqtary qoıylady.
1. Perıodtyq júıede temir neshinshi topta, perıodta ornalasqan?
2. Atom qurlysy qandaı?
3. Jer qyrtysyndaǵy massalyq úlesi qandaı?
4. Temirdiń fızıkalyq qasıetteri qandaı?
5. Temirdiń mıneraldyq qosylystaryn keste arqyly oryndaý.
6. Temirdiń qoldanylýyn ata.
Baǵalaý.
Úıge tapsyrma:§35
1 deńgeı 1 jattyǵý 2 deńgeı 4 - 84
3 deńgeı 7 - esep 4 - 101 4 deńgeı 8 - esep 4 - 102
Maqsaty: 1. Temirdiń perıodtyq júıedegi ornyn, atom qurlysyn, tabıǵatta taralýy, fızıkalyq, hımıalyq qasıetteri, alynýy, qoldanylýy týraly túsinik berý
Bilimdilik: 2. Temir jáne onyń qosylystarynyń erekshelikteri men qoldanylatyn jerlerin kórsetý.
Damytýshylyq: 3. Temir jáne qosylystary týraly bilimderin damytý, oılaý, este saqtaý qabiletterin damytý, dúnıetanymyn keńeıtý.
Tárbıelilik: a) oqýshylardy hımıa talap etetin erejelerge baýlı otyryp, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrýǵa baýlý
á) Adamgershilikke, uıymshyldyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Temir jáne onyń quımalary, FeCl3, NaOH, H2SO4, HNO3, ındıkator HCl, Fe (OH) 2, Fe(OH) 3, t. s. s.
Tehnologıasy: Problemalyq oqytý, synı turǵydan oılaý strategıasy, damyta oqytý tehnologıasy t. s. s.
Sabaq barysy: 1. Uıymdastyrý kezeńi
2. Túgendeý
Sabaq túri: Aralas sabaq
Sabaq ádisi: Suraq - jaýap, baıandaý, túsindirý, salystyrý t. s. s
Tehnologıa: Synı turǵydan oılaý strategıasy, damyta oqytý, synı turǵydan
Sabaq bólimderi:
1. Oı shaqyrý
2. Uǵyný
3. Maǵynany taný
4. Bilimdi tıanaqtaý
5. Toptastyrý
1. Oı shaqyrý. (Bul bólimde ótken sabaqta alǵan bilimderimizdi qaıtalaımyz, eske túsiremiz, tıanaqtaımyz.)
Menen suraq, sizderden jyldam jaýap bolsyn.
Suraqtar:
1. Alúmınıdiń atom qurlysy qandaı?
2. Perıodtyq júıede alúmını qaı topta, qaı perıodta ornalasqan?
3. Tabıǵatta qandaı kúıde kezdesedi? Qosylystaryn ata.
4. Alúmınıdiń hımıalyq qasıetteri qandaı?
5. Alúmınıdiń fızıkalyq qasıetteri qandaı?
6. Alynýy
7. Qoldanylýy
İİ. Uǵyný bóliminde jańa sabaqqa baılanysty myna kesteni paıdalana otyryp, dápterge bilemin, bilgim keledi baǵanasyn toltyramyz.
3. Jańa sabaq.
Qara jer adamzatqa bolǵan meken,
Qazyna ishi tolǵan ár túrli ken,
İshinde júz myń túrli asyly bar,
Solardyń eń artyǵy nemene eken.(TEMİR)
Sonymen balalar, búgingi sabaqtyń taqyryby ne týraly dep oılasyńdar?
TEMİR
Hımıalyq tańbasy - Fe. Atom qurylysy +26) 2) 8) 14) 2)
Elektrondyq formýlasy: 1S2, 2S2, 2P6, 3S2, 3P6, 3d6, 4S2, 4P2
Tabıǵatta taralýy jaǵynan tórtinshi orynda turady. Jer qyrtysynda massalyq úlesi - 5 paıyz.
Tabıǵatta kezdesetin mıneraldy qosylystary: magnetıt Ǵe3O4, gematıt Fe2O3, lımonıt Fe2O3 nH2O, pırıt FeS2, sıderıt ǴeSO3
Taza temir kúmisteı aq tústi, ıilimdi metal, tyǵyzdyǵy - 7, 87g/sm3, 15390S balqıdy, 32000S qaınaıdy.
Hımıalyq qasıetteri: Jaı zattarmen jáne kúrdeli zattarmen reaksıaǵa túsedi.
Jaı zattarmen. 1. Fe + S = FeS
2. 2Fe + 3Cl2 = 2FeCl3
3. 3Fe + 2O2 = Fe3O4
Kúrdeli zattarmen: 1. Fe + CuSO4 = FeSO4 + Cu
2. Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
3. 2Fe+ 6H2SO4=Fe2(SO4) 3+3SO2+6H2O
4. Fe + 4HNO3=Fe(NO3) 3+NO2+2H2O
5. 3Fe+4H2O=Fe3O4 + 4H02
Temir eki qatar qosylystar túzedi: FeO, Fe(OH) 2, FeSO4
Fe2O3, Fe(OH) 3, Fe2(SO4) 3
Temirdiń oksıdteri de jáne gıdroksıdteri de sýda erimeıdi. Mysaly, temir (İİ) súlfatynyń eritindisine silti ertindisin quısaq, aq tústi tunba túsedi.
FeSO4 + 2NaOH = Fe(OH) 2 + 2Na2SO4
Aýada aq tunba qońyr tartady, óıtkeni Fe2+ ıony Fe3+ ne deıin totyǵady.
4Fe(OH) 2 +O2 + 2H2O = 4Fe(OH) 3
Temir (İİ) gıdroksıdi qyshqylda erip negizdik qasıet kórsetedi
Fe(OH) 2 + 2HCl = FeCl2 + 2H2O
Temir (İİİ) gıdroksıdi de tuzynyń eritindisine siltimen áser etý arqyly alady
Fe2(SO4) 3 + NaOH = 2Fe(OH) 3 + 3Na2SO4
Temir (İİİ) gıdroksıdi qyshqylda erıdi, negizdik qasıet beredi
Fe(OH) 2 + 3HCl = FeCl3 + 3H2O
Temir adam qoǵamymen birge týyp, birge jasasyp, adam múddesine uzaq ýaqyt qyzmet etip kele jatqan tarıhı element. Ol adamdy alǵashqy qural men qarý – jaraqtan bastap, búgingi ǵarysh keńistigine kótergen jasampaz metal.
Temir – tirshiliktiń mańyzdy elementi. Qannyń qyzyl túsi bolýy quramynda temir bolady. Ol ottekti tasymaldaıdy. Adamda 4, 2 g temir bolady. Temir – aspan tasy 1749 jyly Enıseıden Sibir ustasy som temir kesegin tapqan. Ol tuńǵysh meteorıt dep atalǵan.
Temirdiń dárilik preparattary, ızotoptary Fe55, Fe52, Fe59, zertteý kezinde ındıkator retinde, qan aýrýyn anyqtaýǵa qoldanylady.
Mekkedegi qara tas temirden turady. Onyń aýada tireýsiz qalqyp turýy – temirdiń magnıttik qasıetine negizdelgen. Taza temirden jasalǵan 89, 7 paıyz, 415 jyly jasalynǵan.
Temir (İİ) tuzdarynyń sýdaǵy eritindilerin elektrolızdeý arqyly alýǵa bolady.
Temir metaly Qazaqstan jerinde ertede b. z. deıingi Vİİ ǵasyr men 204 jylǵa deıin ómir súrgen saqtar men b. z. deıingi 204 jyldan bizdiń zamanymyzdaǵy 216 jylǵa deıin ómir súrgen ǵundar paıdalanǵan.
Temir zergerlik jáne kásiptik buıym retinde keń qoldanylady. Temirge altyn, kúmis, mys tárizdi metaldardy qosyp, alýan túrli tastarmen bezendirip syrǵa, saqına, bilezik, júzik, er turman t. s. s. jasaǵan.
Temir keni Qaraǵandy, Shymkent, Pavlodar zaýyttarynda Temirtaý Qazaqstan Magnıtkasy, Qashar, Lısakov qalasynda óndiriledi.
Temir keni – bul qara metalýrgıanyń nany bolyp tabylady.
Temir keniniń qory jaǵynan Qazaqstan álemde segizinshi, ony óndirýden on birinshi oryn alady.
Al TMD elderi arasynda Reseı men Ýkraınadan keıingi úshinshi orynda tur.
İÚ. Bilimdi tıanaqtaý.
Maqsaty: Búgingi sabaqtan alǵan bilimderimizdi ortaǵa salý, bilimderimizdi tıanaqtaý,
bul bólim deńgeılik tapsyrmalar arqyly júzege asady.
İ deńgeı
1. Temirdiń hımıalyq tańbasy
2. Múmkin bolatyn valenttiligi
İİ deńgeı
1. Temirdiń elektrondyq formýlasy
2. Temir qosylystaryn jazý
İİİ deńgeı
Myna aınalymdy júzege asyryńyz.
İ. Fe Cl2 FeCl3 NaOH, t0 Fe2O3
2. Hımıalyq quram sózder
Ózim temir, ózim shalbar
Eger teris qaraı oqysań
Bolatyn biri – qazba baılyqtyń
Aıtshy men sonda kimmin? (sym, mys)
Ú. Deńgeı (oqýlyqtan)
9 san esepteri
1. Temir (İİİ) súlfatynyń 12 gramyna natrıı gıdroksıdiniń artyq mólsherimen áser etkende alynǵan tunbany qyzdyryp, tolyq aıyrǵanda túziletin oksıdtiń massasyn tabyńdar?
2. Esepter men jattyǵýlar jınaǵynan:
6, 5gram myrysh neshe gram qyshqylmen árekettesedi?
Úİ. Toptastyrý
Bul bólimde sabaqty bekitý suraqtary qoıylady.
1. Perıodtyq júıede temir neshinshi topta, perıodta ornalasqan?
2. Atom qurlysy qandaı?
3. Jer qyrtysyndaǵy massalyq úlesi qandaı?
4. Temirdiń fızıkalyq qasıetteri qandaı?
5. Temirdiń mıneraldyq qosylystaryn keste arqyly oryndaý.
6. Temirdiń qoldanylýyn ata.
Baǵalaý.
Úıge tapsyrma:§35
1 deńgeı 1 jattyǵý 2 deńgeı 4 - 84
3 deńgeı 7 - esep 4 - 101 4 deńgeı 8 - esep 4 - 102
You Might Also Like
