InfoHub Logo

Temirtapshylyqty qanazdyq – gematologıalyq sındrom. Ol temir tapshylyǵy saldarynan gemoglobın túzilýiniń buzylýymen sıpattalatyn, qanazdyqpen jáne sıderopenıamen kórinis beretin syrqat. DDU baıandamasynda atalyp kersetilgen 38 aýrýdyń ishinde temirtapshylyqty qanazdyq birinshi orynǵa ıe. Oǵan búkil álemniń 1,8 mlrd. halqy shaldyqqan.

Sebepteri:

-   Aspen birge temirdiń jetkiliksiz túsýi (erte jasandy tamaqtandyrý, eti az tamaqpen birjaqty tamaqtandyrý);

-  Júktilik jáne bala emizý kezinde temirdiń mol shyǵyndalýy, qarqyndy ósý úderisi (shala týǵan balalar, iri týylǵan náresteler, egiz balalar, jynystyq jetilý kezinde, joǵary dene júktemesi kezinde);

-  Qan ketý saldarynan temirdi joǵaltý. Fızıologıalyq jaǵdaılar – donorlarda, áıelderde etekkir tym mol kelgende. Patologıalyq jaǵdaılar – murynnan, asqazannan, ishekten qan ketý, áıelderde bosaný kezinde, jaraqat alǵanda nemese otadan keıin; turaqty túrdegi donorlyq. Gastrıt, kóteý, glomerýlonefrıt kezindegi sozylmaly qan ketýler (sozylmaly postgemorragıalyq qanazdyqtar), t.b;

-   Asqazan-ishek syrqattary kezinde temirdiń nashar sińýi, sondaı-aq onyń durys sińýine shaı, kofe, sút ishý kedergi bolady;

-   Gemoglobın túziletin qyzyl julynda temir tapshylyǵy bolǵanda temirtapshylyqty qanazdyq damýy múmkin.

Aspen birge temirdiń az túsýi bul syrqattyń jıi kezdesetin sebebine jatpaıdy. Áıelder úshin onyń táýliktik mólsheri – 15 mg, er adamdar úshin – 10 mg.

Temir tapshylyǵy balalardyń dene jáne jynystyq damýynyń buzylýyna, aqyl-oı jáne psıhomotorlyq damýynyń baıaýlaýyna alyp keledi, bilim alýyna teris áser etedi, aýrýdyń sozylmaly túrge aýysýyna soqtyrady.

Osy dertke shaldyqqan balalardyń 74 paıyzynda – 5 álsizdik, 60%-da – dene belsendiliginiń tómendeýi, 50%-da – zeıinniń tómendeýi baıqalady. 35 paıyzynda qozǵalys ańǵarymy buzylǵan, túsiniksiz ıisterge qumarlyq bar.

Temirtapshylyqty qanazdyqtyń úsh satysy bar:

I saty – jeńil saty. Gemoglobın deńgeıi – 110-90 g/l; erıtrosıtter sany – 3x10'2 g/l.

II saty – ortasha saty. Gemoglobın deńgeıi – 90-70 g/l; erıtrosıtter sany – 3-2,5x1012 g/l.

III saty – aýyr saty. Gemoglobın deńgeıi < 70 g/l; erıtrosıtter sany – < 2,5h1012 g/l.

Syrqattyń negizgi belgileri:

Qanazdyq baıaý damıdy, sondyqtan onyń belgileri barlyq kezde aıqyn bola bermeıdi. Teriniń bozarýy; teriniń trofıkalyq ózgerisi: qurǵaqtyǵy, qabyrshaqtanýy, tyrnaqtyń deformasıalanyp, synýy, shashtyń ushtanyp, synýy, óksheniń jarylýy, aýyz buryshtarynyń jarylýy tán, stomatıtter bolýy múmkin. Buǵan qosa bulshyq ettiń aýyrýy, dám jáne ıis sezý buzylysy, álsizdik, bastyń aınalýy, uıqy buzylysy, aýasy tar jerge tózbeýshilik, este saqtaý qabiletiniń nasharlaýy, júrektegi túsiniksiz aýyrsynýlar, júrektiń qaǵýy, kózdiń qaraýytýy, talyp qalý, qan qysymynyń tómendeýi, dene júktemesi kezinde entigý t.b. baıqalady. Aýyr jaǵdaılarda nevrologıalyq buzylystar damýy múmkin. Al qanazdyqqa shaldyqqan balalar álsiz bolady jáne sabaqty nashar oqıdy.

Emi. Qanazdyq keshendi emdi qajet etedi: sozylmaly qan ketýdi toqtatý, temirdiń nashar sińýine alyp kelgen syrqatty emdeý, tamaqtanýdy retteý. Syrqat balalarǵa muqıat kútim qajet, óıtkeni olardyń aǵzasy ottegi jetispeýshiliginen zardap shegedi. Olardyń taza aýada kóbirek bolýy mańyzdy. Úgý men gımnastıka álsizdikti, qozǵalys tapshylyǵyn azaıtady. Sonymen qatar emdám de mańyzdy. Iaǵnı quramynda temiri bar taǵammen tamaqtaný shart. Olar: et, balyq, baýyr. Bularǵa qosa kókónis pen jemis jeý lázim. Eń paıdalylary: sańyraýqulaqtar, teńiz qyryqqabaty, bolgar buryshy, anar, alma, sábiz, kók-sók, jarmalar (qaraqumyq, suly). Gemoglobın mólsherin kóbeıtýde qyzyl et – buzaý eti, qyzyl tústi kókónister paıdaly. Shaı, kofe, sútti, kerisinshe, shektegen durys.

Emge temir preparattary qoldanylady: ferrým lek, aktıferın, sorbıfer, totema, t.b. Aýyr jaǵdaılarda leıkofıltrlengen erıtrosıttik soqta, leıkofıltrlengen erıtrosıtarlyq tunba transfýzıasy júrgiziledi.

Aldyn alý:

-   Qan sıpattamasyn ara-tura baqylap turý;

-   Temirge baı taǵam tutyný (et, baýyr t.b.);

-   Taza aýada dene shynyqtyrýmen shuǵyldaný;

-    Qaýip tobyndaǵylarǵa temir preparattaryn qoldaný;

-    Qan joǵaltý kózderin ota arqyly joıý.

J. Hamıtova

---