Temperatýra. Ony ólsheý tásilderi. Termometrler
Sabaq jospary
Páni: Jaratylystaný
Synyby: 5 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Temperatýra. Ony ólsheý tásilderi. Termometrler.
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa temperatýra jáne ony ólsheý tásilderi jaıly túsinik berý;
Damytýshylyq: Oqýshylardy óz betimen eńbektenýge úıretý, oı órisin damyta otyryp keńeıtý, pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý;
Tárbıelilik: Oqýshylardy shapshańdyqqa, alǵyrlyqqa baýlý;
Sabaqtyń túri: Jańa taqyrypty meńgerý
Sabaqtyń ádis tásilderi: Túsindirý, mysaldar keltirý
Sabaqtyń kórnekiligi: termometr túrleri, kartochkalar,
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi:
a) Oqýshylarmen sálemdesý
á) Oqýshylardy túgendeý
b) Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý
Úı tapsyrmasyn tekserý:
1. Kúnniń tutylýy degenimiz ne?
2. Aıdyń she?
3. Olardyń qandaı fazalary bolady?
4. Jaryq jyldamdyǵy degenimiz ne?
5. Ol qalaı taralady?
Jańa sabaq:
Termodınamıkalyq parametr dep – makrodeneniń kúıin sıpattaıtyn fızıkalyq shamany ataıdy, oǵan qysym, kólem, temperatýra jatady.
Termodınamıkalyq proses degenimiz - qandaı da bir termo parametrlerdiń ózgerý qubylysy nemese júıeniń bir kúıden ekinshi kúıge ótýi.
Barlyq makrodeneler mıkrodenelerden (atomdarmen molekýlalardan turady)
Mıkrodenelerdiń de óz sıpattamalary (mıkroparametrleri) bar. Olarǵa molekýlanyń (atomnyń) kólemi, molekýlanyń (atomnyń) massasy, molekýlanyń (atomnyń) jyldamdyǵy, molekýlalardyń (atomdardyń) konsentrasıasy jatady. Makrodenelerde ótip jatqan prosesterdiń osy marodeneni túzetin mıkrodenelerdiń parametrleriniń ózgerisinen týatyny anyq.
Fızıkalyq shamanyń belgili ınformasıa beretinin, ıaǵnı onyń fızıkalyq maǵynasy bolady. Mysaly: makrodeneniń massasy - denede zattyń qandaı mólsheri bar ekenin, kólem - deneniń keńistikte qandaı oryn alatynyn bildiredi, gaz qysymy - gazdyń birlik aýdanǵa qandaı kúshpen áreket etetinin sıpattaıdy.
Temperatýra: Jylýlyq tepe - teńdik kezinde barlyq denelerdiń temperatýralary birdeı, sondyqtan ony jylýlyq tepe - teńdik kúıiniń sıpattamasy dep esepteýge bolady. Temperatýramen tabıǵattaǵy barlyq suıyq zattardy qarastyrýǵa bolady.
Mysaly: munaı ónimderiniń salalaryn qarastyrsaq, maıdy qoıýlandyryp, onyń qozǵaltqyshyn joıatyn temperatýra qysta 5 gradýstan 20 gradýsqa deıingi temperatýrada paıdalanylady, al jazda 20 gradýsqa deıin.
Al, dene men temperatýrany ólsheıtin aspapty - termometr dep ataıdy. Olardy tikeleı janastyrsaq temperatýralary teńesedi, ıaǵnı jylýlyq tepe - teńdik ornaıdy.
Termometrler jáne temperatýralyq shkalalar.
Temperatýrany ólsheý úshin denelerdiń keıbir qasıetteri temperatýraǵa táýeldi ózgerip otyratyny paıdalanylady.
Termometrlik deneniń temperatýramen birge úılesimdi ózgerip otyratyny belgili bir sıpattamasyn, mysaly, gazdyń kólemin nemese qysymyn alyp, qaıtalanýy jeńil, birqatar turaqty temperatýralyq núktelerdi taǵaıyndaıdy. (sýdyń qaınaý, qataıý
núkteleri). Bul núkteler reperlik núkteler dep atalady. Reperlik núktelerdi tańdaý arqyly túrlishe temperatýralyq shkalalardy alady.
1. Farengeıt shkalasy. 1724 j. Ulybrıtanıada jáne Golandıada jumys istegen nemis fızıgi Farangeıt usynǵan. Reperlik núkteler:
0 F - 1709 j. erekshe sýyq qystyń temperatýrasy 32 gr F – muzdyń erý temperatýrasy 98 gr. F. bul shkala boıynsha sýdyń qaınaý temperatýrasy 212 gr F. Farengeıt shkalasyn AQSH - ta paıdalana - dy.
2. Reomúr shkalasy. 1730 j. fransýz jaratylystanýshysy Reomúr jasaǵan. Reperlik núkteleri: 0 gr. R – muzdyń erý temperatýrasy: 100 gr S - sýdyń qaınaý temperatýrasy.
3. Selsıı shkalasy. 1742j. shved astronomy jáne fızıgi Selsıı jasaǵan. Reperlik núkteleri: 0 gr S – muzdyń erý temperatýrasy; 100 gr S - sýdyń qaınaý temperatýrasy.
Absolút temperatýralar shkalasy. Tuńǵysh ret temperatýralyq shkalany fızıkalyq qubylystyń negizinde jasaǵan ǵalym, aǵyl - shyn fızıgi 1848 jyly Tomson Ýılám ǵylymı jetistikteri úshin lord Kelvın atandy. Selsıı shkalasy boıynsha - 237 gr S temperatýraǵa 0 K sáıkes keledi. Bul mynadaı baılanysta bolady. T = t + 237
Sabaqty bekitý:
1. Temperatýra degenimiz ne?
2. Ony ólsheý tásilderin ata.
3. Termometrlerdiń túrlerin ata.
4. Termometrlerlerdi biz ne úshin qoldanamyz.
Qorytyndy:
Jylýlyq tepe - teńdik kezinde barlyq denelerdiń temperatýralary birdeı, sondyqtan ony jylýlyq tepe - teńdik kúıiniń sıpattamasy dep esepteýge bolady. Temperatýramen tabıǵattaǵy barlyq suıyq zattardy qarastyrýǵa bolady.
Úı tapsyrmasy:
1. 1 kúdik aýa - raıynyń jaı - kúıin anyqtaý.
2. Qosymsha málimet jınaý.
Páni: Jaratylystaný
Synyby: 5 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Temperatýra. Ony ólsheý tásilderi. Termometrler.
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa temperatýra jáne ony ólsheý tásilderi jaıly túsinik berý;
Damytýshylyq: Oqýshylardy óz betimen eńbektenýge úıretý, oı órisin damyta otyryp keńeıtý, pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý;
Tárbıelilik: Oqýshylardy shapshańdyqqa, alǵyrlyqqa baýlý;
Sabaqtyń túri: Jańa taqyrypty meńgerý
Sabaqtyń ádis tásilderi: Túsindirý, mysaldar keltirý
Sabaqtyń kórnekiligi: termometr túrleri, kartochkalar,
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi:
a) Oqýshylarmen sálemdesý
á) Oqýshylardy túgendeý
b) Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý
Úı tapsyrmasyn tekserý:
1. Kúnniń tutylýy degenimiz ne?
2. Aıdyń she?
3. Olardyń qandaı fazalary bolady?
4. Jaryq jyldamdyǵy degenimiz ne?
5. Ol qalaı taralady?
Jańa sabaq:
Termodınamıkalyq parametr dep – makrodeneniń kúıin sıpattaıtyn fızıkalyq shamany ataıdy, oǵan qysym, kólem, temperatýra jatady.
Termodınamıkalyq proses degenimiz - qandaı da bir termo parametrlerdiń ózgerý qubylysy nemese júıeniń bir kúıden ekinshi kúıge ótýi.
Barlyq makrodeneler mıkrodenelerden (atomdarmen molekýlalardan turady)
Mıkrodenelerdiń de óz sıpattamalary (mıkroparametrleri) bar. Olarǵa molekýlanyń (atomnyń) kólemi, molekýlanyń (atomnyń) massasy, molekýlanyń (atomnyń) jyldamdyǵy, molekýlalardyń (atomdardyń) konsentrasıasy jatady. Makrodenelerde ótip jatqan prosesterdiń osy marodeneni túzetin mıkrodenelerdiń parametrleriniń ózgerisinen týatyny anyq.
Fızıkalyq shamanyń belgili ınformasıa beretinin, ıaǵnı onyń fızıkalyq maǵynasy bolady. Mysaly: makrodeneniń massasy - denede zattyń qandaı mólsheri bar ekenin, kólem - deneniń keńistikte qandaı oryn alatynyn bildiredi, gaz qysymy - gazdyń birlik aýdanǵa qandaı kúshpen áreket etetinin sıpattaıdy.
Temperatýra: Jylýlyq tepe - teńdik kezinde barlyq denelerdiń temperatýralary birdeı, sondyqtan ony jylýlyq tepe - teńdik kúıiniń sıpattamasy dep esepteýge bolady. Temperatýramen tabıǵattaǵy barlyq suıyq zattardy qarastyrýǵa bolady.
Mysaly: munaı ónimderiniń salalaryn qarastyrsaq, maıdy qoıýlandyryp, onyń qozǵaltqyshyn joıatyn temperatýra qysta 5 gradýstan 20 gradýsqa deıingi temperatýrada paıdalanylady, al jazda 20 gradýsqa deıin.
Al, dene men temperatýrany ólsheıtin aspapty - termometr dep ataıdy. Olardy tikeleı janastyrsaq temperatýralary teńesedi, ıaǵnı jylýlyq tepe - teńdik ornaıdy.
Termometrler jáne temperatýralyq shkalalar.
Temperatýrany ólsheý úshin denelerdiń keıbir qasıetteri temperatýraǵa táýeldi ózgerip otyratyny paıdalanylady.
Termometrlik deneniń temperatýramen birge úılesimdi ózgerip otyratyny belgili bir sıpattamasyn, mysaly, gazdyń kólemin nemese qysymyn alyp, qaıtalanýy jeńil, birqatar turaqty temperatýralyq núktelerdi taǵaıyndaıdy. (sýdyń qaınaý, qataıý
núkteleri). Bul núkteler reperlik núkteler dep atalady. Reperlik núktelerdi tańdaý arqyly túrlishe temperatýralyq shkalalardy alady.
1. Farengeıt shkalasy. 1724 j. Ulybrıtanıada jáne Golandıada jumys istegen nemis fızıgi Farangeıt usynǵan. Reperlik núkteler:
0 F - 1709 j. erekshe sýyq qystyń temperatýrasy 32 gr F – muzdyń erý temperatýrasy 98 gr. F. bul shkala boıynsha sýdyń qaınaý temperatýrasy 212 gr F. Farengeıt shkalasyn AQSH - ta paıdalana - dy.
2. Reomúr shkalasy. 1730 j. fransýz jaratylystanýshysy Reomúr jasaǵan. Reperlik núkteleri: 0 gr. R – muzdyń erý temperatýrasy: 100 gr S - sýdyń qaınaý temperatýrasy.
3. Selsıı shkalasy. 1742j. shved astronomy jáne fızıgi Selsıı jasaǵan. Reperlik núkteleri: 0 gr S – muzdyń erý temperatýrasy; 100 gr S - sýdyń qaınaý temperatýrasy.
Absolút temperatýralar shkalasy. Tuńǵysh ret temperatýralyq shkalany fızıkalyq qubylystyń negizinde jasaǵan ǵalym, aǵyl - shyn fızıgi 1848 jyly Tomson Ýılám ǵylymı jetistikteri úshin lord Kelvın atandy. Selsıı shkalasy boıynsha - 237 gr S temperatýraǵa 0 K sáıkes keledi. Bul mynadaı baılanysta bolady. T = t + 237
Sabaqty bekitý:
1. Temperatýra degenimiz ne?
2. Ony ólsheý tásilderin ata.
3. Termometrlerdiń túrlerin ata.
4. Termometrlerlerdi biz ne úshin qoldanamyz.
Qorytyndy:
Jylýlyq tepe - teńdik kezinde barlyq denelerdiń temperatýralary birdeı, sondyqtan ony jylýlyq tepe - teńdik kúıiniń sıpattamasy dep esepteýge bolady. Temperatýramen tabıǵattaǵy barlyq suıyq zattardy qarastyrýǵa bolady.
Úı tapsyrmasy:
1. 1 kúdik aýa - raıynyń jaı - kúıin anyqtaý.
2. Qosymsha málimet jınaý.
You Might Also Like
-
Tárbıe saǵatynyń maqsaty: Qorshaǵan orta men adam densaýlyǵy týraly túsinik berý, dúnıe taný páninen alǵan bilimderin júıeleý.
