InfoHub Logo

Stýdent: Shokataeva Gýlmıra Raımbekovna
Ǵylymı jetekshi: Saım L. N.
«Tirek-qımyl apparaty aýrýlary bar pasıentterge kútim kórsetýde meıirgerlerdiń bilim deńgeıin baǵalaý»
№2 Qyzylorda arnaýly áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵy
Qyzylorda medısınalyq joǵary koleji

Kilt sózder: tirek-qımyl apparaty, meıirgerlik kútim, kútim sapasyn baǵalaý,býyn aýrýlary.

Taqyryptyń ózektiligi: Tirek-qımyl apparatynyń aýrýlary men múgedektik álemde keń taraǵan: statısıka boıynsha jylyna shamamen 1,2 mıllıard adam ózderinen tirek-qımyl apparatynyń buzylýyna shaǵymdanady eken [1]. Sonyń ishinde moıyn jáne bel aýrýlary jas talǵamaıdy, ıaǵnı, kez-kelgen jas kategorıasyndaǵy adamdarda kezdese beredi [2]. Ekonomıkalyq turǵydan alyp qaraǵanda, kirisi joǵary elderdiń medısınalyq shyǵyndarynyń 5,4%-dan 12,6%-ǵa deıin tirek-qımyl apparatynyń aýrýlaryna jumsalatyn kórinedi [3]. Qazirgi kezde revmatızm aýrýlary álemde múgedektik deńgeıi boıynsha qanaınalym júıesi aýrýlary men qaterli isikterden keıin úshinshi orynda tur. Revmatızm aýrýlary bar naýqastardyń 72% -y 18-den 59 jasqa deıingi eńbekke jaramdy adamdar, onyń 65% -y áıelder. Sońǵy 5 jyldaǵy tirek-qımyl apparaty aýrýlary kórsetkishteriniń salystyrmaly taldaýy jalpy revmatıkalyq aýrýlardyń jalpy (26,4% -ǵa) jáne jańadan dıagnoz qoıylǵan (24,5% -ǵa) ósý dınamıkasyn kórsetti. Osteoartrıtpen aýyratyn naýqastar 157 myńnan astam naýqasty qurady, revmatoıdty artrıt - 64 myńnan astam, ankılozdy spondıloartrıt - 4 myńnan astam, júıeli qyzyl jegi (JQJ) - shamamen 4 myń, podagra - 3 myńnan astam jáne osteoporoz - 1, 5 myń. Osteoartrıttiń jalpy ósý dınamıkasy 157,1%, revmatoıdty artrıt - 60% deıin, JQJ - 41%, ankılozdy spondılıt - 48%, podagra - 43,9% jáne osteoporoz - 39,5%.  

AQSH Eńbek Búrosynyń usynǵan statısıkasyna súıensek, 900,380 aýrýǵa baılanysty demalys jaǵdaıy tirkelgen. Sonyń ishinde 272,780 jaǵdaı tirek-qımyl apparatynyń aýrýlaryna baılanysty bolyp otyr, bul - barlyq demalystardyń 30%-y [4]. 2017 jyly júrgizilgen saýalnama jaýaptaryna sáıkes, TQA aýrýlarynyń ishindegi eń keń taraǵany artrıt pen revmatızm (23,4%) bolsa, ekinshi keń taralǵandary moıyn jáne arqa aýrýlary eken (16,2%) [5]. Amerıka osy tirek-qımyl apparatynyń aýrýlaryna em men kútim úshin ketken shyǵyndy jylyna 300 mıllıard dollarǵa teń dep baǵalap otyr, bul baǵa da sońǵy jyldarda ósýde [6].

Eýropa popýlásıasy arasynda eń keń taraǵan jáne ortaq ýaıymǵa aınalǵan másele - tirek-qımyl apparaty aýrýlary. TQA aýrýlary kontınenttegi barlyq eresekterdiń 25%-yn mazalaıdy [7]. Sońǵy derekterge sáıkes, Eýropanyń turaqty jumysy bar halqynyń 46,6% bulshyqet,  moıyn, ıyq jáne qoldarynda aýyrsynýlar sezinedi. Al Ispanıada bul kórsetkish tipti joǵary, 58,6% jetedi [8]. Taǵy da joǵary kórsetkish Fınlándıa áskerı kúshterine qosylǵan jas er adamdardan baıqaldy, olardyń 80% TQA travmalaryn alady eken [9].

Qazaqstanda tirek-qımyl apparatynyń aýrýlary jaǵdaıy artty. Statısıkalyq derekterge sáıkes, 2013 jyly 1,7 mln jaǵdaı tirkelse, 2017 jyly bul kórsetkish 11%-ǵa artyp, 1,9 mıllıonǵa jetti [12]. Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy 2-shi kóp taraǵan aýrý osy TQA aýrýy eken [13].

Bizdiń elimizde 2017 jyldyń qańtarynan bastap «Qazaqstan Respýblıkasynda revmatoıdty artrıt jáne ankılozdy spondıloartrıtpen aýyratyn naýqastardyń ulttyq tizilimi» (budan ári - RA jáne AS bar UT) jobasy iske qosyldy, ol óz aldyna ankıloz jasaıtyn revmatoıdty artrıtpen aýyratyn naýqastardy tirkeý júıesin modernızasıalaý sıaqty mindetterdi qoıdy. Spondılıt jáne medısınalyq kómek sapasyn jaqsartý úshin naqty klınıkalyq praktıka týraly senimdi aqparat alý [1].

Búgingi tańda, Almaty qalasynda jáne Qazaqstan Respýblıkasynda naqty klınıkalyq tájirıbede pasıentterdiń kýrsy men basqarýy týraly senimdi aqparat alý, pasıenttiń klınıkalyq, demografıalyq jáne áleýmettik sıpattamalaryn, aýrýdyń barysy men nátıjelerin búkil elde de, sondaı-aq zertteý de qol jetkizildi. Ár túrli terapıa túrleriniń tıimdiligi men tózimdiligin baǵalaý úshin onyń aımaqtarynda bólek qabyldanady, jekelegen dári-dármekter (GIBT) jáne olardyń uzaq merzimdi baqylaýshylary bar naýqastardy emdeýdegi olardyń kombınasıasy quryldy. [1, b. 5].

Qazirgi ýaqytta Astana, Almaty jáne Almaty oblysy, Jambyl, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy ​​«RP jáne RA bar AS» qurýǵa jáne qyzmet kórsetýge qatysady. Ońtústik Qazaqstan oblysy jáne RA jáne SA dıagnozy bar 700-den astam adam. Onyń ishinde 387 (80%) RA-men, 96 (20%) AS-men aýyrady. Eger biz RA dıagnozy bar pasıentterdi aımaqtar boıynsha bóletin bolsaq, onda 1-orynda Almaty qalasy 61%, 2-orynda Almaty oblysynda -24%, 3-orynda Shyǵys Qazaqstan oblysynda 11%, sodan keıin Jambyl oblysy 2%, Astana, OQO árqaısysy 3%,  Qaraǵandy ​​oblysy-1%. RA-men aýyratyndardyń arasynda 80% -dan astamy seropozıtıvti jáne seronegatıvti revmatoıdty artrıt dıagnozy bar naýqastar bolyp tabylady (Kod MKB-10 kody M05. 8 jáne M06. 0). jynysy boıynsha naýqastardyń 85% -y áıelder. RA-men aýyratyn naýqastardyń ishinde 40% -dan astamy 38-den 57 jasqa deıingi eńbekke qabiletti jastaǵy adamdar bolyp tabylady jáne dıagnoz qoıý kezindegi ortasha jas 42 jasty quraıdy, eger AS dıagnozy qoıylǵan pasıentter arasynda bul kórsetkishter 18-37 jas jáne dıagnoz qoıý kezindegi ortasha jas 18,2 jasty qurasa.

Pasıentter tiziliminde SA dıagnozy bar naýqastar 20% -dan astamdy quraıdy, olardyń ishinde Almaty-42%, Shyǵys Qazaqstan oblysynda-26%, Astana-15%, Almaty oblysynda-13%, Qaraǵandy ​​oblysynda 3%, Jambyl oblysynda jáne IýKO-1% pasıentteri bar. Tirkeý 2017 jyldyń sáýirinen bastap jumys isteıdi, naýqastardyń eń kóp sany 2017 jyldyń qyrkúıek jáne qazan aılarynda tirkeldi. RA-men aýyratyn naýqastar AS-men salystyrǵanda 74,7% kóp. RA dıagnozy qoıylǵan pasıentterdiń arasynda steroıdty emes jáne negizgi qabynýǵa qarsy preparattarmen (budan ári SeQQP jáne QQBP) terapıadaǵylar - 18 (12%) jáne 252 (38,6%), (belsendi zat boıynsha taralý) dıagnozy bar jáne SeQQP terapıasynda AS dıagnozy qoıylǵan - 57 (45%), QQBP - 40 RA jáne AC.

Ózderińiz biletindeı, HH ǵasyrdyń aıaǵy. revmatıkalyq aýrýlardy emdeýde aıtarlyqtaı progreske ıe boldy. Aýtoımmýndy qabynýdyń negizgi mehanızmderin zertteý, antırevmatıkalyq terapıanyń jańa perspektıvalyq maqsattaryn izdeý qabynýǵa qarsy bıologıalyq preparattardyń prınsıpıaldy jańa klasyn qurýǵa alyp keldi [2]. Revmatologıa salasyndaǵy qazaqstandyq medısınada gendik-ınjenerlik bıologıalyq preparattar (budan ári - GIBP) keńinen qoldanylatyndyǵyn atap ótý mańyzdy. GIBP - bul genetıkalyq ınjenerlik bıologıalyq belsendi molekýlalar (mysaly, antıdeneler), olar ımýndyq jasýshalardy belsendirýge baılanysty kúrdeli ózara árekettesýge qatysatyn naqty qurylymdarǵa baǵyttalǵan. GIBP - bul aýrýdyń negizgi mehanızmderine baǵyttalǵan terapevtik maqsattaǵy dáriler. Búgingi kúni bizdiń RA jáne SA naýqastardyń tizilimine 102 pasıent tirkeldi (onyń ishinde 69 (14%) RA, 33 (27%) RA), olar belsendi túrde BA qabyldaıdy. RA jáne AS naýqastardy tirkeý jýrnalynyń jumysyn taldaý kezinde biz aralas terapıa shemasynyń qurylymyn zerttedik, munda «QQBP + GIBP + GKS» tirkesimi negizinen RA dıagnozy qoıylǵan naýqastarǵa qoldanylady - 36% jaǵdaı jáne dı-QQBP + GIBP + QQSEP bar naýqastar arasynda » - 33%. [15].

Zertteý maqsaty: Tirek-qımyl apparaty aýrýlary bar pasıentterge kútim kórsetýde meıirgerlerdiń bilim deńgeıin saýalnama  arqyly baǵalaý.

Tásilder men materıaldar

Zertteý jumysy №2 Qyzylorda arnaýly áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵy. Zertteýge barlyǵy 20 meıirger qatysty.

Zertteý túri: Sapalyq

Zertteý dızaıny:Sapalyq zertteý,fenomenaldy; randomızırlengen maqsatty, popýlásıaǵa negizdelgen.

Zertteý obektisi: №2 Qyzylorda arnaýly áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵy

Zertteý quraly: Caýalnama mıks bolyp qurastyryldy,ıaǵnı saýalnama eki maqalaǵa  súıene otyryp jasalyndy. Olar ár túrli dáleldelgen medısınalyq maqalalardan alyndy.  

Qorytyndy:

2020 jyly jeltoqsan aıynda    №2 Qyzylorda áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵynda tirek-qımyl apparaty aýrýlary bar pasıentterge kútim kórsetýde meıirgerlerdiń bilim deńgeıi -82,5% qurady.

1. 2020 jyly jeltoqsan aıynda júrgizilgen negizgi kórsetkishterdiń randomızırlengen popýlásıaǵa negizdelgen taldaýy № 2 Qyzylorda arnaýly áleýmettik qyzmet kórsetý ortalyǵynda medısına qyzmetkerleriniń qurylymy boıynsha saýalnama júrgizildi. Ortalyqta medısına qyzmetkerleriniń ortasha jasy 40-49 jas quraıdy. Medısına qyzmetkerleriniń kópshiligi salystyrmaly túrde 6-15 jyl jumys isteıdi. Meıirgerlerdiń 100% - arnaıy orta bilimdi.
2. Saýalnama negizinde TQJ aýrýlaryn kútý erekshelikteri meıirbıkeden tájirıbe jáne joǵary kásibı daıyndyqty talap etedi. Ortalyqta júrgizilgen saýalnama boıynsha kútim tıimdiligine áser etetin faktorlar anyqtaldy.
3. TQJ aýrýlary bar pasıentter kútimin joǵary deńgeıde arttyrý úshin, erte anyqtaý jáne qaýip faktorlaryn tómendetý qajettiligi týraly ýaqytyly jáne tolyq aqparat, halyqtyń densaýlyǵyna birlesken jaýapkershiligi, qyzmetkerlerdiń moraldyq jáne qarjylyq motıvasıasy, qyzmetkerlerdi ýaqtyly baqylaý úshin jumys berýshiniń jaýapkershiligi,  tıisti jabdyqtardyń bolýy, qyzmetkerlerdiń arnaıy bilim deńgeıi qajet.

PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTERDİŃ TİZİMİ:

1. Budtz, C. R. , Mose, S. & Christiansen, D. H. (2020) Socio-demographic, clinical and psychological predictors of healthcare utilization among patients with musculoskeletal disorders: a prospective cohort study. BMC Health Serv Res 20, 239. https://doi. org/10. 1186/s12913-020-05100-0

2. Neupane, S. , Lallukka, T. , Pietiläinen, O. , Rahkonen, O. , & Leino‐Arjas, P. (2019). Trajectories of multisite musculoskeletal pain in midlife: Associations with common mental disorders. European Journal of Pain. doi:10. 1002/ejp. 1492 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/31612552/

3. March L, Smith EU, Hoy DG, Cross MJ, Sanchez-Riera L, Blyth F, et al. 2014. Burden of disability due to musculoskeletal (MSK) disorders. Best Pract Res Clin Rheumatol. 28(3):353–66. doi: 10. 1016/j. berh. 2014. 08. 002 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/25481420/

4. U. S. Bureau of Labor Statistics. (2020) Occupational injuries and illnesses resulting in musculoskeletal disorders (MSDs)

5. https://www. bls. gov/iif/oshwc/case/msds. htm#:~:text=In%202018%2C%20there%20were%20900%2C380,2018%2C%20and%2035. 4%20in%202011.

6. Hinojosa, R. , Hinojosa, M. S. , & Nguyen, J. (2017). Military Service and Physical Capital. Armed Forces & Society, 0095327X1774188. doi:10. 1177/0095327x17741888

7. https://sci-hub. se/10. 1177/0095327X17741888

8. Welsh, T. P. , Yang, A. E. , & Makris, U. E. (2020). Musculoskeletal Pain in Older Adults. Medical Clinics of North America. doi:10. 1016/j. mcna. 2020. 05. 002 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/32773050/

9. Cruder C, Barbero M, Koufaki P, Soldini E, Gleeson N. (2020) Prevalence and associated factors of playing-related musculoskeletal disorders among music students in Europe. Baseline findings from the Risk of Music Students (RISMUS) longitudinal multicentre study. PLoS One. 15(12):e0242660. doi: 10. 1371/journal. pone. 0242660. https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/33296381/

10. Moar, J. M. R. , Alvarez-Campana, J. M. , Míguez, J. L. , González, L. M. L. , & Ramos, D. G. (2015). Comparative study of the relevance of musculoskeletal disorders between the Spanish and the European working population. Work, 51(4), 645–656. doi:10. 3233/wor-152027 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/26409937/

11. Taanila H. , Suni J. H. , Kannus P. , Pihlajamäki H. , Ruohola J. P. , Viskari J. , Parkkari J. (2015). Risk factors of acute and overuse musculoskeletal injuries among young conscripts: a population-based cohort study. BMC Musculoskelet Disord. 16:104. doi: 10. 1186/s12891-015-0557-7 https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/25925549/

12. Bikbov M. M. , Kazakbaeva G. M. , Zainullin R. M. , Salavatova V. F. , Gilmanshin T. R. , Arslangareeva I. I. , Nikitin N. A. , Mukhamadieva S. R. , Yakupova D. F. , Panda-Jonas S. , Khikmatullin R. I. , Aminev S. K. , Nuriev I. F. , Zaynetdinov A. F. , Uzianbaeva Y. V. , Jonas J. B. . (2020). Prevalence of and factors associated with low Back pain, thoracic spine pain and neck pain in Bashkortostan, Russia: the Ural Eye and Medical Study. BMC Musculoskelet Disord. 21(1):64. doi: 10. 1186/s12891-020-3080-4. https://pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/32007098/

13. Shıbkov A. A. (2012). Popýlásıonnaıa harakterıstıka sostoıanıa oporno-dvıgatelnoı sıstemy deteı na etape postýplenıa v shkolý.   Vestnık IýÝrGÝ. 42.   https://cyberleninka. ru/article/n/populyatsionnaya-harakteristika-sostoyaniya-oporno-dvigatelnoy-sistemy-detey-na-etape-postupleniya-v-shkolu/viewer

14. Nogaeva M. G. , Amanjolova A. S. , Týleýtaeva S. A. . (2019). Rasprostranennostrevmatoıdnogo artrıta v Respýblıke Kazahstan za 2013-2017 gody. Medicine doi:10. 31082/1728-452X-2019-201-3-77-82 http://www. medzdrav. kz/images/magazine/medecine/2019/2019-3/77-82. pdf

15. Otarbaeva M. B. , Sýltanbekov Z. K. , Gaısın A. B. (2018). Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha aýrýshańdyq taldaýy. Occupational Hygiene & Medikal Ekology 58(1): 60-69. https://covid-19. ebscomedical. com/eds/detail?db=edb&an=131442556&isbn=17279712

---