InfoHub Logo

Aqtóbe oblysy 

Hromtaý aýdany

Bógetsaı mektep-gımnazıasy 

9-klass oqýshysy 

Razaqbergenova Gúljan 

Tis- saýlyqtyń,ádemiliktiń shynaıy kórinisi

Stamotologıa-tis qurylysyn zertteıtin ǵylym.Tister-qatty jasýshalardan turatyn,azyqty alǵash mehanıkalyq óńdeýden ótkizý úshin qajetti qurylym.Janýarlarda qorǵaný jáne shabýyl úshin qarý retinde qoldanylady.Al adamda sóz dybystarynyń paıda bolýy úshin kúlýdegi mańyzdy komponent.

   Tistiń ishinde júıke jasýshalary jáne qan tamyrlary ótip jatqan dáneker ulpa bolady.Tisterde sút tis jáne turaqty tis dep bóledi.Balalarda sút tis 3 aıdan bastap 1jas shamasy aralyǵynda shyǵady.Sút tister 6-12 jas aralyǵynda birtindep turaqty tisterge almastyrylady.Tister pishinine qaraı kúrek tis,ıt tis,kishi jáne úlken azý tister bolady.Tistiń syrtqy kórinip turatyn bóligi tis saýyty,onyń jińishkergen jerin moıny jáne súıegine bekıtin bóligin tistiń túbiri dep ataıdy.Túbirleriniń qurylysyna qaraı tis bir túbirli ,jáne eki túbirli jáne úsh túbirli ıýolyp bólinedi.Bir túbirli tisterge aldyńǵy kúrek tisjáne ıt tis jatsa,ústińgi jaq súıektiń azýlary úsh túbirli,al astyńǵy jaq súıektiń azýlary eki túbirli bolady.Tistiń barlyq sany-32.Olar adamnyń aýzynda ústińgi jáne astyńǵy jaq súıekterde eki qatar bolyp ornalasady.Olardyń árqaısysynda 16-dan tis bolady.Árbir tistiń ústi aq tústi zat-emalmen/kereýkemen/qaptalady,onyń astyndaqatty zatdentın jatady.Adamnyń tisi- onyń negizgi máshınesi.Óıtkeni qandaı tamaq bolmasyn tispen shaınap jeıdi.Tisi joq adamnyń sózi durys bolmaıdy.Tis adamnyń bet álpetiniń sulýlyǵyn qamtamasyz etedi.Tistiń túsip qalýy aýyz gıgıenasyn saqtamaǵandyqtan bolady.Sol sebepti tis pen aýyz qýysyn erekshe kútimge alǵan jón.Aýyz qýysynyń jeke gıgıenasyn negizgi -tisterdi durys jáne únemi durys tazalap otyrý.Adamnyń aýyz qýysynda únemi bakterılar júredi.Alǵash ret sol bakterıalardy tis qaǵynda goland ǵalymy A.Levengýk/1863 jyly/anyqtady.Tamaqty shaınaǵanda aýyz qýysynan qyshqyl bólinedi,bul emaldy buzady.Sol sebepti tisti tamaqtan soń tazalap,jýyp turý kerek.Tis shetkasy osydan 1000 jyldaı ýaqyt buryn arab elindegi musylmandardan taraǵan./Arak/aǵashynan daıyndalǵan tis shetkasy/mısýj/ dep atalǵan.Birtin kele,tis shetkasy Qytaıda jasaldy.Kóp uzamaı ony saýdagerler eýropaǵa aparǵan.Ýaqyt óte kele bul shetkalardyń biri qatty,ekinshisi tym jumsaq bolǵandyqtan,neılon talshyǵynan jasalǵan tis shetkasy shyǵaryldy.Qazirgi biz paıdalanyp júrgen tis shetkasynyń tarıhy osyndaı.Tis shetkasyn tańdaǵanda-balalarǵa arnalǵan tis shetkasynyń saby qalyń bolsa ol ustaýǵa yńǵaıly.Talshyqtary jıi jáne dóńgelek shetkalar tis etteriniń qanamaýyn qamtamasyz etedi jáne jumsaq bolady.

   Tistiń saýlyǵyn qalaı saqtaýmyz qajet?Ol úshin tisimizdi ár tamaqtanýdan soń jýyp otyrýymyz,bakterıaǵa qarsy qorǵanysty uzaq ýaqyt boıy qamtamasyz  etetin ftordan turatyn tis pastasyn paıdalanyp,tiske arnalǵan jipterdi,tisti shaıatyn arnaıy suıyqtyqtardy qoldanýymyz qajet jáne de eń bastysy jylyna eki retten kem emes tis dárigerine kórinip turýymyz qajet.Saý tistermen kúlimsireý-bul saýlyqtyń,ádemiliktiń,sándiliktiń jáne mártebeliktiń shynaıy kórinisi.   

---