InfoHub Logo

Ádepkide eki tyshqan shyǵyp biriniń artynan biri júrdi. Bul arada jan joq edi. Mirkemel qarǵa ombyǵyp tóbeshikke shyqty. Jan-jaqta úı kórinbedi.

Bul jer astyndaǵy baraktardan kárip-qaserler úshin tabý — qoldan ushyp qalyń toǵaıǵa enip ketken torǵaıdy izdep tabýdan qıyn boldy.

Eki kún boldy. Mirkemel «bul bólimdi kórgenderiń bar ma?» — dep jergilikti gazetke jarıalaǵan-dy. Biraq halyq jumǵan aýzyn ashpady. Bilip kelip aıtatyn bir jaýjúrek tabylmady.

Jón aıtý búrosynan suraǵanda:

— Kárip-qaserler mekemesi Moskvada bolýy kerek, al onyń anyq adresin bilmeımiz — dedi.

Sodan Mirkemel búgin izdeýge taǵy shyqty.

Tóbesiniń ústine shyqqanda dáret syndyrǵysy keldi..

Mine, osy jerde «sumdyq» bastaldy. Tóbesiniń astynan aıǵaı shyqty.

Mirkemel ata jóneldi.

Biraq tóbeshiktiń asty kúńirengenin qoımady. Mirkemel: «Qar astynda kómilip jatqan adam bolar» — dep qaıta aınaldy. Osy arada eki tyshqanǵa kezdesti.

Eki tyshqan tynysh jataǵyna adam kelgenin sezip, jorta jóneldi. Sóıtkenshe bolǵan joq, eki tyshqan bir jaryqqa enip ketti.

Mirkemel mańyzdana basyp, tyshqan engen jerge jaqyndaı tústi. Tyshqan engen jerge aıaǵyn qoıa bergende jer oıylyp ketip, Mirkemel joq boldy...

...Mirkemel kózin ashyp alǵanda 3 adam jan-jaǵynan qamap tur eken. Bireýi murnynyń ushyna ysyryp, sorǵyshpen, syzǵyshpen qarýlanyp alyp, Mirkemelge tap bereıin dep tur. Bireýi qalam, qaǵaz alyp aqty jazbaqshy bolyp tur.

Kózildirikti sorǵyshyn salmaqtap:

— Tap dushpanysyń ba, ońshylsyń ba? Ony keıin bile jatarmyz... Sen nege keńsege ruqsatsyz kirisip, sen keńsemizdiń tóbesine shyǵyp, dáret syndyryp, adamshylyǵymyzdy bir ýys qylǵanyńmen turmaı, keńsemizdi esimizden suraýsyzy ne? — dedi.

— Men bilmedim, qulap tústim — dedi Mirkemel sasyp.

— Mine sabotaj — dep aıǵaı saldy kózildirikti. Bireýdiń keńsesine suraýsyz kirý, qulap túsý pravosyn saǵan kim bergen? «Bilmedim, Bilmedim...» Múmkin, sen óletin kúshimdi aıtyp ber dersiń? Múmkin, sen Narkom bolatyn kúshimdi aıtyp ber dersiń?

— Jaz aqtyny — dedi.

— Keńseniń tóbesine shyǵyp, astyndaǵy eńbekshil qyzmetkerlerdi basynyp, býhgalterdiń dál tóbesinde aıtýǵa bolmaıtyn, keńes zańynyń tarmaqtarynda kórsetilmegen qylmys istedi.

Býhgalter aıǵaı salǵanda, júregińniń batyr eńbekshiler emestigin sezinip, qorqaqtyqpen qashyp ketti. Sóıtip, jurt ótken jerinde óziniń tastaǵan ylas sýyn qaldyryp ketti. Ol pozor keńse tóbesinde tańba bolyp áli tur.

Ekinshiden; ol úı tóbesine shyǵyp, astyndaǵy eńbekshilerdi aıaǵymen basyp, istegen qylmysyna qaramastan bastyq, hatshy, býhgalter úsheýiniń ortasyndaǵy jalǵyz kabınetke suraýsyz kirdi. Kirgen de joq, óziniń mádenıetsizdigin istep, túıe qusap qulap tústi...

— Pozor, pozor! — dep aıǵaı saldy keńsedegiler.

— Gazetke jazylyńdar! — dep qaltasynan kvıtansıasyn sýyra bastady. «Gazetke jazyl!» degen sózdi estisimen-aq entelep turǵan býhgalter, hatshy, «akt jaz» dep turǵan bastyq úndemesten oryn-ornyna taraı bastady.

Bastyq orynan turǵanda bostandyqty paıdalanyp, stoldyń ústinde sharq uryp, úımelep tolyp ketken taraqan, qandalalar bastyqtyń qaıtyp kele jatqanyn sezip jan-jaqqa qashysty. 50 shaqtysy tór jaqta shashylyp jatqan delolardyń arasyna baryp, búk túsip jatysty. Óziniń tyshqandyq mádenıetinen, bastyqty syılamaýshylyǵyn, suǵanaqtyǵyn istep, stol ústindegi qaǵazdardy ekpindi túrde aralap júgirip júrgen sur tyshqan bastyqtan seskenip taıyp berdi, tartpaǵa kirip joq boldy.

Bir taraqan ashýlanyp otyrǵan býhgalterdiń murtyna minip alyp, óziniń ádepsizdigin istep ketpeı qoıdy. Býhgalter sirińke tartyp, jaryp jiberý qaýpin turǵyzyp zorǵa ornynan qozǵaltty.

Hatshy túsin jylyta bastady.

— Keńsege qulap túsken joldas, biz de daýdy qoıaıyq, siz de gazetke jazyl degenińizdi qoıyńyz — dedi.

— Nege? — dedi Mirkemel.

— Ash qulaqtan tynysh qulaq, sol jaryqtyqtan qashyq júrsek deımin, otpen oınaýǵa bolmady ǵoı, keńsemizde jatyp gazelinde býnt shyǵaryp júre me, ózimiz tynyshtyqty súıemiz. Onyń ústine jana tanystyǵymyz joq. Ony úırený úshin keshe ǵana ózderimizdi ekpindi jarıaladyq — dedi hatshy.

— Joq, men kónbeımin — dedi býhgalter bir búkirden.

— Bul azamat dál meniń ústime dáret syndyryp, eńbekshil arymdy tógip, masqara qyldy. Bul keńse tóbesinde dál hatshynyń ústinen dáretke otyrsa kózi kórmedi me? Nege meniń ústime otyrady? Bul elim emes pe? Men qalaı kónem? — dedi býhgalter.

Osydan soń jer baraktaǵy kabınet jym-jyrt boldy.

Bastyqtyń aldynda úlken gazet kólemindeı qaǵaz jatyr. Bul «1935 jyly kárip-qaserler keńsesi júıesindegi tyshqan, búrge, taraqan, qandala, taǵy basqa sol sıaqty taby jat, arsyz, ádepsiz, mádenıetsiz jándikteri múldem joıý jospary». Bul jospardyń bul stol ústinde jatqanyna 20 kún bolypty. 20 kún ishinde áli basynyp júrgen tyshqan 20 ret kelip 20 jerinen kemiripti. Jáne de ol jospardyń ústinde jorǵalaǵan qandalalardy sorǵyshpen basyp óltire bergendikten, basynan basqa jeriniń bári qyp-qyzyl qan bolyp, eshqandaı jazý kórinbeıdi.

Tynyshtyqty hatshy buzdy.

— Tyshqan aýlaıtyn ýaqyt bolǵan joq pa edi.

Sóıtkenshe bolmaıdy, eńbektep bastyq otyrǵan keńseniń adal qaǵazdaryna zıankestikterin jasap, jep, ábden semirgen eki tyshqan Mirkemel shyqqan úı tóbesindegi eki qabat terezeniń arasynda ersili-qarsyly júgire bastady. Osydan soń-aq Mirkemeldiń qulap túsken daýy esten shyqty.

— Bul jerdiń adamy da, tyshqany da basynyp boldy-ay. Terezeniń arasynda maıdandasyp júrgenin qarashy?

Úsheýi de qarǵyp turdy. Bastyq basyna bir delo baılaǵan syzǵyshpen qarýlanyp, aqyryp basyp stoldyń oń jaǵyna shyqty.

— Syzǵyshtyń basyndaǵy delo nege kerek? — dedi hatshy.

— Delony kemirem dep tyshqan beri shyǵady — dedi bastyq sybyrlap.

Úsheýi terezeniń úsh jaǵynan shyqty. Biraq eki qabat terezeniń arasyndaǵy tyshqandardy ustaý qıynǵa soqty.

— Sorǵyshpen jiberip uraıyn ba? — dedi býhgalter.

— Tereze synady ǵoı.

— Synsa synsyn! — dedi bastyq — tek jaýyz tyshqannyń eń bolmasa bireýi ustalsyn. Bosaǵaǵa baılap qoısaq, ony kórgen soń keńsege tyshqan jolamaıtyn bolady. Aldymen terezeniń synǵanyna akt jasap alaıyq — dedi.

— Káne, aıta qoıyńyz.

— Terezeniń arasynda arsyz tyshqan ábden uıatsyzdanyp alyp, oınaqtap tóbemizge sekirdi. Jazdyń ba? Odan soń: biz eńbekti eldiń ekisi bolǵandyqtan tyshqandy qurtýǵa umtylǵanymyzda tereze syndy. Oǵan jaýapty — arsyz, erteń joıylýǵa tıisti tyshqan. Dediń be? M... m... m...

Biraq tyshqan aktynyń basyn, ózine artylatyn aıyptaý qorytyndysynyń túıinin satqan, soń-aq joq boldy.

Bastyq sasyp, terezege delony sozdy:

— Má, má, tyshqan... jeı ǵoı.

Biraq tyshqan qaıtyp shyqpady. Osymen keńseniń jumys ýaqyty da bitti.

— Jumys tipten-aq deısiń, biraq kelgen adam, tyshqan daýymen-aq ýaqyt ótedi, qaǵazǵa bir qaraı almaısyń — dedi býhgalter.

Qaǵaz degen sóz shyqqan soń, bastyq ornynan qarǵyp turdy:

— Umytqan ekenmin. «Tuıaq, múıiz kontorynda» májilis bar edi, ýaqyt ótip ketkenin qarashy.

— Aıtpaqshy, «túıe quıryǵyńnyń kontory» májiliske shaqyrǵan, saǵat beske — dedi hatshy.

— Men soǵan baram — dep bastyq ata jóneldi.

— Aıǵaımen júrip, túsip býterbrodymdy da jeı almaǵan ekenmin! — dep býhgalter jeı bastady. Hatshy qalǵan bes mınýtty paıdalanyp, Moskvadaǵy kárip-qaserler mekemesine raport jazbaqshy boldy.

«...Ózimizdiń negizgi jumysymyzdan basqa tyshqan, qandalamen de kúresti kúsheıtti. Ár qyzmetker kúnine 30 qandaladan, bir qutyǵa salyp otyrady, aıdyń aıaǵynda bir-aq esep júrgizemiz...» — dep bastady hatshy. Tyshqanmen bastap, sonymen aıaqtaýǵa taqalyp, óz jumysy jóninde biraýyz da sóz aıtpady.

Sol ýaqytta baryp Mirkemelge kózi tústi.

— Aıtqandaı, siz áli otyr ekensiz ǵoı. Esik anaý, qosh bolyńyz. Budan bylaı ádepsiz túrde jyǵylyp túsýdi qoıyńyz! — dedi. Úıdiń ishi temeki tútinine tolǵan. Shashylyp jatqan delolardan taraqan túgil, adam da aıaq alyp júre almaıdy. Úıdiń tóbesi órmekshi órmegimen torlanǵan. Mirkemel tunshyǵa bastady.

— Tyshqandy joıý josparyn jasaǵansha, jaqsy úıge nege kóshpeısińder! — dedi Mirkemel.

Hatshy qabaǵyn túıip:

— Anaǵan qara! — dep bosaǵada ilýli turǵan qaǵazdy kórsetti. Qaǵazda «jumys istep jatqanda meshaıt etpe» dep jazylǵan eken. Mirkemel qulaǵan jerinen qaıtyp shyǵyp ketti

1934.

---