InfoHub Logo

(Eı aktyly, epılogty komedıa)

OQIFAFA QATYSÝSHYLAR

Skachenko — 9-shahtanyń nan kartochkasyn taratýshysy.

Tóleýbaıuly — 9-shahtanyn. vagonshysy.

Elızarov — 9-shahtanyn, shahtkomnyń bastyǵy.

Romashkov — desátnık.

Romashkova — áıel!.

1-akt.

Bir bólmeli úı, eki tereze, bir esik. Syrttaǵylarǵa kartochka beretin esiktiń qaqpaqty tesigi bar. Onda Skachenko otyrady. Eki jan qaltasynan nan kartochkalarynyń, shóp kórinip turady. Perde ashylǵanda tesikten bireý qolyn ǵana kórsetip bir bótelke araq usynyp turady. Skachenko ony baryp alyp, qolǵa eki kartochka ustatady. Birazdan soń, esikti abaılap ashyp Tóleýbaıuly kiredi.

Tóleýbaıuly. Shyraǵym, eki jyldan beri vagonshymyn, 5 janym bar edi úsheýine-aq berip, ekeýine kartochka bermeı qoıdy. Sony qalaı etesiń? Qıyn bolyp tur.

Skachenko. Ia, bul qıyn másele. (Shalqaıa túsip.)

Áı, bilmeımin...

Teleýbaıuly. Tıisti kartochkamdy bermeseń, qıyn bolyp tur.

Skachenko (mańyzdanyp). Qıyn, qıyn. Moskvanyń, eń bolmaǵanda Almatynyń dırektıvasyna senip eki janyna kartochka bere qoıýǵa bolar ma eken... (Shirenedi.)

Tóleýbaıuly. Shyraǵym-aý, Almatynyń meniń kartochkamda ne aqysy bar?

Skachenko (qarǵyp turady). Tart tilińdi. Almatyǵa shabýyl jasaıyn dep turǵanyn kórdiń be!.. Jaý jar astynda emes, óz bólmeńde degen osy eken-aý! Tý syrtyńdy kórsetip, qulaq emesiń be, óziń? (Qolyn qaltasyna salyp Tóleýbaıulynyń, jan-jaǵyna shyǵyp qaraıdy. Suq qolymen esikti kórsetip). Shyq! Qulaq shekeń ańqyp tur ǵoı!..

Tóleýbaıuly. Shyraǵym, qulaq emespin, jumysshymyn, tıisti kartochkamdy ber.

Skachenko (qabaǵyn túıip ornyna otyrady). Bolmaıdy.

Tóleýbaıuly. Ótken aıda alǵan kartochkalarym, bul aıda nege berilmeıdi? Berińiz, shyraǵym.

Skachenko. Bolmaıdy.

Tóleýbaıuly. Shyraǵym-aý, endi qaıttym?

Skachenko. Qaıtetinińdi óziń bilersiń.

Tóleýbaıuly. Endi qaıda bardym? (Shyǵýǵa yńǵaılanady.)

Skachenko (burylyp qarap). Eı, toqta! (Tóleýbaıuly toqtaıdy). Berirek kel. Másele tipti qıyn. Biraq endi sen isik túspegen adam ediń... bir sharasyn kóreıin.

Tóleýbaıuly (jaqyndaı túsip). Sóıtip, qaraǵym.

Skachenko. Oı jaqsylyq tegi kele jatqanda enteleı bermesin... (oılandy.) Chort vozmı, qalaı uıymdastyryp óte qıyn jaǵdaıdan shyǵý kerek?.. Bylaı bolsyn. Sen bir bótelke araq ákel, onsyz jyn urǵan kartochka saǵan sovsem barmaı qoıar.

Tóleýbaıuly. Oıbaı-aý, ony qalaı taptym?

Skachenko. Magazınge barsań tabylady.

Tóleýbaıuly. Aqshasy túskir joqtaý ǵoı.

Skachenko. Joq, magazınge bar, araq tabylady.

Tóleýbaıuly. Maqul. (Asyǵyp shyǵyp ketedi. Skachenko mańyzdana basyp úı ishinde júredi. Elızarov kiredi).

Elızarov. Qalaı, kartochkany durys taratyp jatyrsyń ba?

Skachenko. Tipten durys, osy aıda ótken aıdan 300 kartochka artyq ketti. Áli de jurt alyp bitken joq.

Elızarov (tań qalyp). Ol jumbaqtyń sheshýi ne eken?

Skachenko. Sheshýi belgili, tipten belgili. M... m... ótken aıda 2000 adam kartochka alsa, bul aıda 2300 adam kartochka alǵan. Mine, 300 kartochkanyń qaıda ketkeni.

Elızarov. Solaı ma eken? Basym qatty, túsinbeımin. (Jan-jaqqa jaltaqtap qarap.) Tómendi kúsheıtý kerek, ekpindilikti qyzdyrý kerek. Sóıtip, adam aıtqysyz qarqynmen tópelep, bas-kóz demeı taratyp forsırovat etý kerek.

Skachenko. Maqul, joldas shahtkom. (Shalqaıyp esineıdi.)

Elızarov. Tempini kúsheıtip, ekpindilikti qyzdyryp (judyryǵyn túıip qushyrlanady) júrek jarǵandaı aıqaılap, alǵa attaı týsý kerek.

Skachenko. Maqul, joldas shahtkom. (Esinen, kózin ýqalap, moınyn salbyratyp otyrady.)

Elızarov, (qulshyna). Bir de artyq kartochka ketpesin. Uranyń-taratý! Taratý!-bolsyn, Shahtkomnyń jalpy basshylyǵyn, kartochka problemasynda partıa jolyn tup-týra ustaıtynyńdy, chort vozmı, umytpa! (Eptep basyp Tóleýbaıuly kiredi. Qolynda gazetke oralǵan bótelkesi bar. Skachenko ymdap, ernin qysady. Qasyna baryp, jetektep terezeniń aldyna aparyp, qolyn shoshaıtyp syrttaǵy barakty kórsetedi.)

Skachenko (sybyrlap). Ana barakty kórdiń be, bergi ishki esik. Sonda áıel bar, soǵan apar. (Tóleýbaıuly ketedi.)

Elızarov. Ol ne?

Skachenko. Ásheıin, bireýiń úshin kórsetip jiberdim. (Otyrady, esinen bolǵan soń, moınyn tómen salyp otyrady.)

Elızarov. Solaı, (jigerlene) ekpin, qarqyn.... birde-bir artyq kartochka berilmesin. (Shyǵa jóneledi)

Skachenko (basyn kóterip alyp). Toqta, joldas, shahtkom. (Qolyna bir nan kartochkasyn alyp júgirip barady.) Mynany ala ketińiz.

Elızarov. Munyń ne? Artyq kartochka ma?

Skachenko. Eshkimge tıisti emes, artyq kartochka, alyńyz.

Elızarov. Áı, artyq emes shyǵar...

Skachenko. Artyq, sendiremin sizdi.

Elızarov. Artyq bolsa, alýǵa bolady. (Alyp qaltasyna salady da, jyldam basyp shyǵyp ketedi.)

2-akt

1-sýret

Baraktyń esiginiń aldy. Oń jaqta jipke kir ilýli turady. Romashkov desátnıktiń áıeli esiktiń aldyn sypyryp júredi. Jan jaǵyna alaqtap Tóleýbaıuly keledi. Áıelge qarap ańqıyp biraz turady.

Tóleýbaıuly. Toba, jańylystym-aý, qaı esikti kórsetip edi. Toqta, onyń áıeli qazaqsha biletin edi ǵoı.

Áıel. Joldas, saǵan kim kerek? Tóleýbaıuly. Bildim, qazaqsha sóılep tur,osy boldy. M-m. Qyzymqa, joq... marja mynaý araqty kúıeýiń berip jibergen edi. (Usynady.) Áıel. meniki kúıeý berdi?

Tóleýbaıuly. Iá. (Áıel alady, Tóleýbaıuly asyǵyp shyǵyp ketedi.)

2-sýret

Desátnık Romashkovtyń úıi. Sol jaqta krovat, oń jaqta stol. Stol ústinde tamaq. Romashkov. Úıge kirip, sheshilip bolǵan soń stolǵa otyrady. Áıel eki stakanmen bir bótelke araqty stolǵa alyp keledi.

Áıel (jaıdary, kúlimsirep). Mine, sóıte berip jibergen araǵyn. Búgin ádeıi kartop qýyrdym.

Romashkov. Ne qylǵan araq?

Áıel. Óziń berip jibergen araq.

Romashkov. Men araq berip jibergen be edim?

Áıel (tań qalyp). (Óziń berip jibergenińdi óziń bilmeısiń be?

Romashkov (tań qalyp). Ne deıdi, myna sabalaq saıtan, tús kórgennen amanbysyń? Araqty kim ákeldi?

Áıel. Bir qazaq «kúıeýiń berip jiberdi dep ákelip berdi.

Romashkov. Ne deıdi. (Ornynan turyp, otyrady.) Toqta. Skachenkonyń áıeline berip jibergenin, jańylysyp sarań bergen shyǵar. (Oılanady.) Ol araǵyn nege ózi ákelmeıdi (Basyn ustap oılanady.) O-o-o! Maǵan Skachenko búgin bireýge kartochka berip, araq alam dep edi, men kónbep edim. Sol araǵy eken ǵoı. Bildim. Bul araqty shahtkomge aparý kerek. Bálemdi aýyzdyqtaý kerek eken. Kórdiń be, jumysshylardyń óz kartochkalaryn ózderine satyp júrgenin. (Tamaǵyn ishe bastaıdy. Áıeli aýzyn ashyp, tań qalyp túregelip turady. Esikten entigip Skachenko kirip keledi.)

Skachenko. Marıa Vasılevna, bizdiń úıdiń slýchaıno qydyryp ketken araǵyn kórgen joqsyz ba?

Romashkov. Bizdiń seniń ne istep júrgeniń, jýlık. Araǵyn shahtkomge barady.

Skachenko. Joq, joldas Romashkov! Araq ózimizden, oǵan eshqandaı shahtkomnyń qatysy joq.

Romashkov. Kórsetem saǵan qatysy joqty, jumysshylardy aldap, soǵýǵa pravo berdi?

Skachenko. Men de saǵan kórsetem. (Kókiregin uryp.) Rabochıı klasstyń óz menshigindegi araǵyn urlap, isheıin dep otyrǵanyn kórdiń be? Jýlıktiń senen asyp, maǵan kelip pe? Ury!

Áıel. Eshkim de isheıin degen joq, nege ótirik aıtasyń?

Skachenko. İshpeseń, stolyńnyń ústine qoıyp nege daıarlanyp, zakýskalaryńdy jaıyp, jalańdap otyrsyńdar. Sen saıtan emessiń be?

Romashkov. Ne deseń o de, men shahtkomge bildirem.

Skachenko. Aınalańnyń bári de aramdyq, áıtpese qalaı kún kóresiń. Ber araǵymdy. (Jer renjisede.) Jekemenshigim. Jekemenshigim. Meni konfıskelep, múlkimdi, araǵymdy talaýǵa qaqyń joq. Men áli tirimin, seniń ózińde, seniń túbińde bir tereń syr jatyr. Chort znaet, qulaq shyǵarsyń.

Romashkov. Shahtkomnen alasyn, men sonda tapsyramyn.

Skachenko (ashýly túsin kenet ózgertip, jyly ushyrap). Aınalaıyn, Ivan Ivanovıch,bireýińizden suraımyn, jalynamyn, dál teń jartysyn siz–aq ishińiz.

Romashkov. Ne ózińniń aıtyp turǵanyń? Men saǵan araq ber dedim be?

Skachenko (jalynyp, jaqyndaı túsip). Ný! Maqul, siz jartysynan kóbin-aq ishe qoıyńyz?

Romashkov. Maǵan araǵyń kerek emes, qoıasyń ba, joq pa?

Skachenko. Ný! Chort vozmı, bir rúmkeden basqasynyń barlyǵyn ishe qoıyńyz.

Romashkov (ashýlanyp). Jýlık! Qoıasyń ba?

Skachenko. Ný, chort vozmı, barlyǵyn da siz ishińiz. Tek eshkimge aıtpańyzshy.

Romashkov (ashýlanyp). Jýlık! Qoıasyń ba? Endi, joq pa! (Ornynan turady.)

Skachenko (jalynyp). Chort vozmı, araqty da sovsem alyńyz. Keıbir joldastaryńa da shet jaǵalap aıta qoıyńyz. Biraq shahta bastyǵyna aıtpańyz.

Romashkov. Oıbaı-aı, mynaý sharshap kelgen adamǵa tynyshtyq bermedi-aý, shyq úıden, janyńnyń barynda! (Skachenkony súırelep úıden shyǵyp ketedi).

Shymyldyq

Epılog

Shahtkomnyń kabıneti. Tópgi stolda shirenip Elızarov otyrady. Stoldyń ústinde bótelke araq turady. Elızarov ornynan turyp, araqtyń bir myna jaǵyna, bir ana jaǵyna shyǵyp, kózin qysyp ańqaıyp qaraıdy. Tamsanady.

Elızarov (araqqa eńkeıe qarap, yrjıyp kúledi. Araqqa sóıleıdi). Á, bálem! Qolǵa tústiń be! (Saýsaǵyn shoshańdatyp qorqytqandaı). Á, kóziń móldiremesin, osy moınyńdy julyp alyp, aýzyma qaǵyp salarmyn. (Araqty ıiskep tamsanady.) Skachenko seni meılinshe bir kótereıin degen eken ǵoı... Qolǵa tústiń, (Tepsinedi) aıt, kartochka qaıda, a to qazir bir-aq jutarmyn. (Olaı-bulaı júredi, araqqa taǵy tamsanady. Zalǵa qarap). Chort vozmı, iship qoıýǵa da bolar edi, daý shyǵyp ketedi ǵoı. Káne, qolyma alyp kóreıinshi, qarashy Romashkovtyń ishin qoımaı shahtkomge bildirgenin. Bul adamdardy jyn urar. (Baryp araqty qolyna alady. Jan-jaǵyna qısaıtyp, syǵalap qaraıdy, shaı-paıdy, tamsanyp ernin jalaıdy. Sóıtip stoldyń tartpasyna salyp qoıyp, esebin jazýǵa kirisedi. Jan-jaǵyna jaltaqtap búrkıe qarap qalyń oıǵa ketip jaza bastaıdy. Kenet basyn kóterip alady). Tura tur, men saıtannyń sýyn kórip alaıyn, ishesiń de kórip qoıǵan bir túrli jaqsy ǵoı. (Tartpany ashyp, úńile qaraıdy, saýsaǵyn bezep.) Áı, kóziniń móltildemesin, bir-aq jutarmyn osy. Sen kelgeli on kún boldy, eskermeı umyttyryp baryp bir ishermin saıtannyń sýyn! (Tartpadan býtylkanyń basy kórinip turady. Elızarov tartpanyń bir myna jaǵyna, bir ana jaǵyna shyǵyp, murtyn sıpap, jalańdaıdy. Basyn shaıqaıdy) Tóleýbaıuly moınyna aldy. Biraq Skachenkonyń isin sozamyn. Araq mende qalady, eshqaıda da kete almaısyń, podlaıa! (Bótelkege tepsinedi. Syrt jaqtan daýys shyǵady.)

Daýys. Jumysshylardyń kartochkalaryn satyp alǵan Skachenkonyń araǵynyń ustalǵanyna 10 kún boldy. Biraq shahtkom tekseretin emes. Bótelke shahtkom stolynda tur. (Shý shyǵady. Elızarov esikke jalt qarap, tartpany jaba salyp, ornyna otyra ketedi.)

Shymyldyq.

1934

---