InfoHub Logo

Tizbek bóligine arnalǵan Om zańy. Elektr kedergisi. Menshikti kedergi.
Fızıka 8 synyp
Maqsaty: Tizbek bóligine arnalǵan Om zańyn tájirıbeler arqyly túsindire otyryp, formýlasyn qorytyp shyǵarý. Menshikti kedergi jáne kederginiń formýlasymen tanysý.
Kútiletin nátıje: Ótkizgishtiń belgili bir bóligindegi tok, sol bóliktegi kerneýge týra proporsıonal jáne onyń kedergisine keri proporsıonal bolatyndyǵyn túsinedi. Turaqty temperatýrada ótkizgishtiń kedergisi onyń uzyndyǵyna, menshikti kedergisine týra proporsıonal jáne kóldeneń qımasynyń aýdanyna keri proporsıonaldyǵy, ár túrli materıaldan jasalǵan biraq ólshemderi birdeı ótkizgishterdiń kedergisi ár túrli bolatyndyǵyn túsinedi.

Bilý
Úı tapsyrmasyn suraý barysynda oqýshylardyń zeıinin qalyptastyrý, jınaqylyqqa tárbıeleý.
İ tapsyrma: Iá jáne joq jaýaptaryn berý arqyly úı tapsyrmasyna daıyndyǵyn aıqyndaý. 1. Tizbektiń berilgen bóliginde zarád oryn aýystyrǵanda, elektr órisiniń atqarǵan jumysynyń osy zarádqa qatynasy kerneý dep atalady. /ıa/ 2. Kerneýdiń ólshem birligi amper/joq/ 3. Tok kúshiniń ólshem birligi /A. /ıa/ 4. Tok kúshin ólsheıtin qural vóltmetr dep atalady/joq/ 5. Kerneýdi ólsheıtin qural vóltmetr/ıa/ 6. 1mA=0, 001A ıa 7. Elektr tizbegi ishki jáne syrtqy dep atalatyn eki bólikten turady /ıa/ 8. Tok kózi syrtqy tizbekke al qalǵan bóligi ishi tizbekke jatady. /joq/
İİ tapsyrma: Sáıkestendirý testisi topqa beriledi

Túsiný
Tizbektiń bóligindegi tok kúshi - osy bóliktiń ushtaryndaǵy kerneýge týra proporsıonal da, ótkizgishtiń kedergisine keri proporsıonal bolatyndyǵyn kórsetý. Menshikti kederginiń formýlasyn qorytyp shyǵarý
- 1827 j Nemis fızıgi G. Om Georg Sımon Om – nemis fızıgi. Ol 1787 jyly 16 naýryzda Erlangen qalasynda týǵan. Kóp jyldar ustazdyq eńbek etken. Onyń eńbekteriniń negizgi baǵyty elektr, optıka, akýstıka salalaryna arnalǵan. Ol birneshe eksperımentter júrgizip, 1827jyly elektr tizbeginiń negizi zańyn ashty. Kederginiń birligi 1881 jyldan beri Om esimimen atalyp keledi. Georg Om 1854jyly 7 shildede qaıtys boldy. Proporsıonaldyq k koefısıenti ótkizgish materıalynyń tegine jáne onyń ólshemine táýeldi ekendigin, birqatar tájirıbeler nátıjesinde osy táýeldilikti ashyp, k koefısıentiniń ornyna oǵan keri R = 1/ k shamasyn alyp, ony ótkizgish kedergisi dep atady. G. Omnyń qurmetine kedergi ommen (Om ) ólshenedi. 1 Om - ushtarynyń arasyndaǵy kerneý 1 V bolǵanda, boıyna 1 A tok ótetin ótkizgishtiń kedergisi.
I= k U= U/R
Bul tizbek bóligi úshin Om zańynyń matematıkalyq órnegi.
- Tizbek bóligi arqyly ótetin tok kúshi tizbek ushtaryndaǵy kerneýge týra proporsıonal jáne onyń kedergisine keri proporsıonal.
Ótkizgishtegi tok kúshiniń kerneýge táýeldiligi vóltamperlik sıpattama dep atalady.
Kedergini ózgertýge bolady. Ol úshin reostat degen qural qoldanylady.
Tájirıbe jasaý. Ampermetr, lampa, tok kózi, vóltmetr jáne kilt arqyly tizbek qurastyrý. Om zańyn tájirıbe jasaý arqyly qorytyp shyǵarý.
Toktyń áreketin retteýge bola ma?
Tizbektiń bóligindegi tok kúshi - osy bóliktiń ushtaryndaǵy kerneýge týra proporsıonal da, ótkizgishtiń kedergisine keri proporsıonal bolady. 1827 j G. Om ashty.
Tizbek boıymen ótetin tokqa ótkizgishtiń kedergi jasaý qasıetin sıpattaıtyn shama kedergi dep atalady.
Kedergi ótkizgishtiń qandaı qasıetterine jáne qalaı táýeldi? Menshikti kederginiń formýlasyn qorytý tájirıbe jasaý arqyly.

Atyraý oblysy, Jylyoı aýdany, Qulsary qalasy,
№19 jalpy orta bilim beretin mekteptiń
joǵary bilimdi, joǵary sanatty fızıka pániniń muǵalimi
Almanova Gúlsim Amanqulqyzy