Kúı jáne sımfonıa
Kúı jáne sımfonıa
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Kúı dástúriniń ómirsheńdigi men Qazaqstandaǵy sımfonıalyq ónerdiń damýy jaıly áńgimeleý.
Damytýshylyǵy: Balalarǵa dombyrada án - kúı oryndaýdaǵy sheberlikterin, ádis - tásilderin shyńdaý.
Tárbıeliligi: Adamı qasıetterge, ónerge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Kórnekiligi: dombyra, sýret, beıne - ún taspalar, qosymsha ádebıetter, ınteraktıvti taqta.
Pánaralyq baılanys: Aýyz ádebıeti, tarıh, óner, ádebıet
Sabaqtyń barysy
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
İİİ. Jańa sabaq
Jańa taqyrypty meńgertý
Kúı dástúriniń ómirsheńdigi men Qazaqstandaǵy sımfonıa óneriniń damýy jaıly áńgimeleý.
Kúı – baǵdarly mazmuny bar, kórkemdigi joǵary kúrdeli aspaptyq janr. Qazaqtyń dombyra, qobyz, sybyzǵy, sherter sıaqty ulttyq mýzykalyq aspaptarynda oryndalatyn áýen - saz kúı dep atalady. Kúıler taqyryby men mazmunyna qaraı ańyz kúıler, tartys kúıler, tarıhı kúıler, arnaý kúıler, lırıkalyq kúıler, psıhologıalyq kúıler bolyp jikteledi. Kúı qurylymdyq jaǵyna qaraı eki túrge bólinedi.
1. Tókpe, 2. Shertpe
Sımfonıa – grek tilinde (dybystar birlestigi) degen maǵynany bildiredi. Sımfonıanyń kóptegen varıanttary bar. Sımfonıa bir bólimnen nemese birneshe bólimnen turady. Bastaýysh synyptarda oqýshylar ańyz kúıler, tarıhı kúıler, tarıhı kúıler jáne Qurmanǵazy, Dına, Táttimbet, Qazanǵap, Dáýletkereı syndy halyq kompozıtorlarynyń kúılerimen tolyq tanysyp barynsha mol maǵlumat alǵan bolatyn. Árbir ótken kúılerdiń shyǵý tarıhymen tanysyp, kúıshilerdiń ómirbaıandyq deregimen sýsyndap keldi. Jalpy dástúrli mádenıetimizde kóshpeli ómir saltyn ustanǵan qazaq, qyrǵyz túrkimen jáne monǵol halyqtarynda mýzykalyq aspapta jeke oryndaý úrdisi qalyptasyp saqtalǵandyǵy belgili.
Al, HH ǵasyrda Qazaqstan mádenıetinde batys Eýropaǵa tán ujymdyq oryndaý úrdisi paıda bolady. Olar orkestr jáne hor óneri bolyp tabylady. Alǵash ret halyq aspaptar orkestri quryldy. HH ǵasyrda qazaq halqy mýzykasynyń damytý Qurmanǵazy atyndaǵy halyq aspaptar orkestriniń qurylýymen tyǵyz baılanysty bolady. Keńes dáýirindegi mýzykalyq mádenıetimizdiń eń úlken jetistigin osy orkestrdiń jumysy arqyly kóre alamyz. Jeke oryndaýda jetken kúı dástúri orkestrdiń oryndaýynda jańasha jańǵyryp jańa ǵasyrdyń eń úlken jańalyǵy bolady. Qazaqtyń kúıleri orkestrdiń oryndaýynda aýqymy keńeıip, tyńdarmannyń kóńilinen shyǵyp, halyqtyń ystyq yqylasyna tez aq bólene ketedi.
Qazaqstan sımfonıalyq mýzykanyń damýy alǵashqyda ońaıǵa soqpaıdy. Eń áýeli sımfonıalyq orkestr qazaq tyńdarmanyn batys Eýropa jáne orys kompozıtorlarynyń shyǵarmalarymen tanystyrady. Qazaq tyńdarmandarynyń yqylasyna bólený úshin Mosart jáne Bethoven syndy Eýropanyń áıgili kompozıtorlarynyń shyǵarmalaryn halyq aspaptar orkestriniń oryndaýynda usynady. Kóptegen qazaq kompozıtorlary da ulttyq naqyshta sımfonıa shyǵarýǵa talpynys jasaıdy. Degenmen kóp shyǵarmalar halyqtyń kóńilinen shyǵa almaı, tipti umtylyp ta ketedi. Sondaı kompozıtorlardyń biri E. Brýsılovskıı bolatyn. E. Brýsılovskıı 7 sımfonıanyń avtory.
Sóıtip, sımfonıalyq shyǵarmalar HH ǵasyrdyń 70 - 80 jyldary ǵana óziniń kórkemdik qundylyǵyna ıe bolady. Osy kezeńde sımfonıalyq kúı janry paıda boldy. Ásirese, E. Rahmadıevtiń «Qudasha dýman» jáne «Daırabaı» atty sımfonıalyq týyndylary keńinen málim bolady. Al, sımfonıa janrynyń damýynda eń bıik jetistikke ıe bolǵan Ǵ. Jubanovanyń «Jiger» atty shyǵarmasyn asa maqtanyshpen ataımyz. Bul sımfonıa Dáýletkereıdiń «Jiger» kúıiniń negizinde jazylyp, álemdik klasıkalyq mýzykanyń qatarynda keńinen tarap ketti.
Mýzyka tyńdaý: sımfonıalyq orkestrdiń oryndaýynda E. Brýsılovskııdiń «Balbyraýyn» Skerso jáne E. Rahmadıevtiń «Qudasha dýman» sımfonıalyq kúıin tyńdaý.
Suraqtar:
- ertede qazaqtyń dástúrli mýzykasyn qalaı oryndalady?
- jańa zamanda qazaq kúılerinde qandaı jańalyqtar men ózgerister boldy?
- Qurmaǵazynyń «Balbyraýyn» kúıin sımfonıaǵa alǵash paıdalanǵan kompozıtordy ata?
- al balalar osy biz úırenip júrgen kúılerimizden halyq kúıi «Kelinshek» halyq áni «Gúlderaıym» qaıtalap oınasaq.
Tapsyrma:
1. Kúı jáne sımfonıa taqyrybyn oqyp kelý.
2. Dombyradan M. Áýbakırovtiń «Nar kesken» shyǵarmasynyń úırengen býynyn jattap kelý.
Qyzylorda oblysy, Shıeli aýdany,
№45 «Aq Orda» mektep-gımnazıasynyń
mýzyka pániniń muǵalimi
Rústemov Tobajan Qozaıdaruly
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Kúı dástúriniń ómirsheńdigi men Qazaqstandaǵy sımfonıalyq ónerdiń damýy jaıly áńgimeleý.
Damytýshylyǵy: Balalarǵa dombyrada án - kúı oryndaýdaǵy sheberlikterin, ádis - tásilderin shyńdaý.
Tárbıeliligi: Adamı qasıetterge, ónerge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Kórnekiligi: dombyra, sýret, beıne - ún taspalar, qosymsha ádebıetter, ınteraktıvti taqta.
Pánaralyq baılanys: Aýyz ádebıeti, tarıh, óner, ádebıet
Sabaqtyń barysy
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
İİİ. Jańa sabaq
Jańa taqyrypty meńgertý
Kúı dástúriniń ómirsheńdigi men Qazaqstandaǵy sımfonıa óneriniń damýy jaıly áńgimeleý.
Kúı – baǵdarly mazmuny bar, kórkemdigi joǵary kúrdeli aspaptyq janr. Qazaqtyń dombyra, qobyz, sybyzǵy, sherter sıaqty ulttyq mýzykalyq aspaptarynda oryndalatyn áýen - saz kúı dep atalady. Kúıler taqyryby men mazmunyna qaraı ańyz kúıler, tartys kúıler, tarıhı kúıler, arnaý kúıler, lırıkalyq kúıler, psıhologıalyq kúıler bolyp jikteledi. Kúı qurylymdyq jaǵyna qaraı eki túrge bólinedi.
1. Tókpe, 2. Shertpe
Sımfonıa – grek tilinde (dybystar birlestigi) degen maǵynany bildiredi. Sımfonıanyń kóptegen varıanttary bar. Sımfonıa bir bólimnen nemese birneshe bólimnen turady. Bastaýysh synyptarda oqýshylar ańyz kúıler, tarıhı kúıler, tarıhı kúıler jáne Qurmanǵazy, Dına, Táttimbet, Qazanǵap, Dáýletkereı syndy halyq kompozıtorlarynyń kúılerimen tolyq tanysyp barynsha mol maǵlumat alǵan bolatyn. Árbir ótken kúılerdiń shyǵý tarıhymen tanysyp, kúıshilerdiń ómirbaıandyq deregimen sýsyndap keldi. Jalpy dástúrli mádenıetimizde kóshpeli ómir saltyn ustanǵan qazaq, qyrǵyz túrkimen jáne monǵol halyqtarynda mýzykalyq aspapta jeke oryndaý úrdisi qalyptasyp saqtalǵandyǵy belgili.
Al, HH ǵasyrda Qazaqstan mádenıetinde batys Eýropaǵa tán ujymdyq oryndaý úrdisi paıda bolady. Olar orkestr jáne hor óneri bolyp tabylady. Alǵash ret halyq aspaptar orkestri quryldy. HH ǵasyrda qazaq halqy mýzykasynyń damytý Qurmanǵazy atyndaǵy halyq aspaptar orkestriniń qurylýymen tyǵyz baılanysty bolady. Keńes dáýirindegi mýzykalyq mádenıetimizdiń eń úlken jetistigin osy orkestrdiń jumysy arqyly kóre alamyz. Jeke oryndaýda jetken kúı dástúri orkestrdiń oryndaýynda jańasha jańǵyryp jańa ǵasyrdyń eń úlken jańalyǵy bolady. Qazaqtyń kúıleri orkestrdiń oryndaýynda aýqymy keńeıip, tyńdarmannyń kóńilinen shyǵyp, halyqtyń ystyq yqylasyna tez aq bólene ketedi.
Qazaqstan sımfonıalyq mýzykanyń damýy alǵashqyda ońaıǵa soqpaıdy. Eń áýeli sımfonıalyq orkestr qazaq tyńdarmanyn batys Eýropa jáne orys kompozıtorlarynyń shyǵarmalarymen tanystyrady. Qazaq tyńdarmandarynyń yqylasyna bólený úshin Mosart jáne Bethoven syndy Eýropanyń áıgili kompozıtorlarynyń shyǵarmalaryn halyq aspaptar orkestriniń oryndaýynda usynady. Kóptegen qazaq kompozıtorlary da ulttyq naqyshta sımfonıa shyǵarýǵa talpynys jasaıdy. Degenmen kóp shyǵarmalar halyqtyń kóńilinen shyǵa almaı, tipti umtylyp ta ketedi. Sondaı kompozıtorlardyń biri E. Brýsılovskıı bolatyn. E. Brýsılovskıı 7 sımfonıanyń avtory.
Sóıtip, sımfonıalyq shyǵarmalar HH ǵasyrdyń 70 - 80 jyldary ǵana óziniń kórkemdik qundylyǵyna ıe bolady. Osy kezeńde sımfonıalyq kúı janry paıda boldy. Ásirese, E. Rahmadıevtiń «Qudasha dýman» jáne «Daırabaı» atty sımfonıalyq týyndylary keńinen málim bolady. Al, sımfonıa janrynyń damýynda eń bıik jetistikke ıe bolǵan Ǵ. Jubanovanyń «Jiger» atty shyǵarmasyn asa maqtanyshpen ataımyz. Bul sımfonıa Dáýletkereıdiń «Jiger» kúıiniń negizinde jazylyp, álemdik klasıkalyq mýzykanyń qatarynda keńinen tarap ketti.
Mýzyka tyńdaý: sımfonıalyq orkestrdiń oryndaýynda E. Brýsılovskııdiń «Balbyraýyn» Skerso jáne E. Rahmadıevtiń «Qudasha dýman» sımfonıalyq kúıin tyńdaý.
Suraqtar:
- ertede qazaqtyń dástúrli mýzykasyn qalaı oryndalady?
- jańa zamanda qazaq kúılerinde qandaı jańalyqtar men ózgerister boldy?
- Qurmaǵazynyń «Balbyraýyn» kúıin sımfonıaǵa alǵash paıdalanǵan kompozıtordy ata?
- al balalar osy biz úırenip júrgen kúılerimizden halyq kúıi «Kelinshek» halyq áni «Gúlderaıym» qaıtalap oınasaq.
Tapsyrma:
1. Kúı jáne sımfonıa taqyrybyn oqyp kelý.
2. Dombyradan M. Áýbakırovtiń «Nar kesken» shyǵarmasynyń úırengen býynyn jattap kelý.
Qyzylorda oblysy, Shıeli aýdany,
№45 «Aq Orda» mektep-gımnazıasynyń
mýzyka pániniń muǵalimi
Rústemov Tobajan Qozaıdaruly
You Might Also Like
-
Tizbek bóligine arnalǵan Om zańy. Elektr kedergisi. Menshikti kedergi.
