InfoHub Logo

Toqtamys (t.j.b. — 1406 j.) — Tuoıqoja oǵlannyń balasy, Joshy hannyń urpaǵy, Altyn Orda hany (1380- 1397/98 jj.). Aq Orda bıleýshisi Oryshannyń nókerleriniń biri bolǵan. Ol elinen qashyp ketip, Samarqand bıleýshisiniń qol astyna kiredi. Ámir Temir onyń janyna kóp ásker berip, Aq Ordaǵa joryqqa attandyrady. 1380 jylǵy shaıqasta Orys han qaza tabady. Onyń ekinshi uly Temirmálik Toqtamysqa qarsy keskilesken soǵys ashady. Temirmálik urysta mert bolyp, 1379 jyly Aq Orda taǵyna Toqtamys otyrady. Óz bıligin nyǵaıtyp alǵan ol endi Altyn Ordanyń Uly taǵyna kóz salady. Sóıtip, qalyń áskermen Edil darıaǵa qaraı bet alady. Bul kezde Altyn Ordanyń Uly taǵyn Mamaı bahadúr jeke-dara ıelenip alǵandy. Ol orys shaharlaryn oırandap qaıtýǵa qol jıyp jatqan. Dál osy kezde Toqtamys oǵan tý syrtynan shabýyl jasap, Altyn Ordany ıelenedi. Osydan keıin talaı shahar Toqtamys sarbazdary mingen tulparlar tuıaǵynyń astynda taptalady. Endi Máskeýdi kúl-talqan etip, ózine kúni keshe ǵana qamqor bolǵan Ámir Temirge kóz alartqan ol Samarqandka attanady. Biraq qandy shaıqastarda ábden shynyqqan uly ámirshige qarsy tura almaı, jeńilip, shaǵyn jasaǵymen qashyp qutylady (1391 j.).

Edil boıyndaǵy jeńilisten keıin araǵa tórt jyl salyp qalaıda ósh almaq bolǵan Toqtamys qalyń áskerdi bastap, Derbent shahary arqyly Qap taýyna suǵyna enedi. Terek ózeni boıyndaǵy shaıqas (1395 j.) úsh kúnge sozylyp, Ámir Temirdiń jeńisimen aıaqtalady. Toqtamys bul joly da qashyp qutylady. Biraq 1406 jyly Sibirde bas saýǵalap júrgen ony qýǵynshylar ustap alyp óltiredi.

---