InfoHub Logo

Bulardyń tórteýi de komsomol músheleri, tórteýi de jumysshy qyzdary, tórteýi de oqýshylar. Tórteýi de tórt tamshy sýdaı bir-birine uqsas. Ásirese, olardy bir-birine uqsas etetin nárse-baqytty, qýanyshty ómir. Bul ómirge tórteýi de ortaq...

Biz úlken tastyń túbinde turamyz. Bultqa oranǵan Almaty shyńy. Sarqyrap aqqan taý ózeni. Almaty shyńyna qadala qarap Marıam tur. Shashyn keıin qaraı bir silkip tastady...

Meniń oıyma ataqty Varbızon tobynan shyqqan, fransýz sýretshisiniń «Batyl áıel» degen sýreti tústi. Ol bylaı edi.

... Tolqyǵan teńiz. Kishkene qaıyqtaǵy jalǵyz áıel. Túpsiz, sheksiz tolqyn... alysta, kókjıekte bulttar. Tolqyn qaıyqty qısaıtyp aýdarýǵa taqalǵan. Áıel qısaıyp qulap bara jatqan qaıyqty esip bara jatyr. Túsinde bir tamshy da qorqynysh belgisi joq. Kózi alaryp ketken, biraq ul úreıi ushqandyq emes, birbetkeılik, batyrlyq.Doly, túpsiz tolqynnyń áıeldi qushaǵyna alýyna sekýnd qalǵan... Bul sondaı qyl ústinde turǵan jaǵdaı...

Shynynda, áıel ómir tolqynynda dál osyndaı kúıde bolmap pa edi?

Bizdiń eldiń áıelderi arpalysqan, alqymnan alǵan tolqyndy, teńizdi jeńip shyqty; bizdiń eldiń áıelderi jan saqtap qalý úshin eskekti bar kúshimen esken joq, óshpendilik pen taptyq maqsatpen esti. Batyldyq, erlik, geroılyq, shyn berilgendik bizdiń eldiń áıelderiniń serikteri boldy.

Uly qaıǵy basqan ataqty fransýz sýretshisi ómir tolqynyndaǵy «batyr áıeldiń» bolashaǵyn joq etti. Áıelder bostandyǵyn júzege asyratyn bir taptyń barlyǵyn eskermedi. Áıel óziniń batyldyǵymen, órligimen elimniń betine ursa da sý túbine ketip bara jatty... Bul qatelik edi. Bul tóńkerilgen dáýirdiń kókjıegine kóz jibere almaǵandyq edi..

Alataýdyń baýyrynda, kóp aǵashtyń ishinde, aǵyn sýdyń jaǵasynda Márıam tur. Baqytty, qýanyshty Márıam!!.. «Rembrandt, Rafael, Robert, Oýen, Ilá Repın, Serovtyń osyndaı natýrshısasy bolyp pa edi — deıdi joldasym.

Durys-aq, mundaı qýanyshty, baqytty, qaıratty, qajyrly áıelderdi eshqandaı sýretshi, jazýshy buryn kórgen emes. Bul, tipti, jańa jeri basyp; jańa dáýirde týǵan, jańa adamdar.

«Shyndyq fantazıadan da tamasha» — deıdi. Bizdiń osy kúngi shyndyq fantazıadan asyp tústi. Ataqty Júl Bern, Ýelster fantazıalary artta qaldy. Bul jaǵdaı ásirese bizdiń adamdardan aıqyn kórinedi. Buǵan bizdiń qazaq qyzdary ádemi dálel bola alady...

Qyzdar atýǵa daıyndalyp jatyr. Meniń sóılesýim kerek. Biraq sóz taba almadym. Qyzdardyń kim ekeni, barlyq ómiri, qýanyshy, ne úshin atys mamandyǵyn úırenip jatqandyqtary bet ajarlarynan kórinip turǵan joq pa? Ne surarsyń...

— Márıam, ómir qalaı? — deımiz biz.

Márıam tańdanǵandaı túrmen qarap: «Shynymen-aq ómirdiń qalaı ekenin bilmeısińder me?» — degendeı bolady. Sonan soń meniń qysylǵandyǵymdy sezip, qatty kúlip jiberdi. Kúlki tastan-tasqa, shyńnan-shyńǵa sekirip, birazdan soń, bir qýysqa kirip joq bolǵandaı basyldy.

— Myltyqty qolǵa alyńdar! — dedi komandır joldas Abdrahmanuly.

Qyzyl áskerine kıingen tórt qyz kenet ońǵa buryldy. Myltyqtaryn alyp, qalshıyp tik tura qaldy. Qımyldaryna kóz ilespeıdi, tórteýiniń qımyly bir-birinen aınymaıdy. Tórteýiniń qımyly da bir gazetteı tórt danasy sıaqty boldy.

— Teńizdi qımylmen atyńdar! — dedi komandır qyzdarǵa.

Biz teńizdi qımylmen, onan soń erkin kózdep atýdyń qalaı ekenin basymyzdan kirip kórdik. 300 metr jerden alaqandaı qaraýylǵa myltyqtyń qaraýylyn týralap alý ádepkide soqyr kempirlerdiń jińishke ıneni sabaqtaǵanynan qıyn! Qaraýyl aýytqyp, turmaıdy. Qolyńnyń Aipwfleyi, tamyrynyń, júregińniń soǵýy qaraýyldy ornyqtyrmaıdy. Onan soń biraz týralaıyn dep qadalǵandyqtan kózi buldyraıdy. Árıne, munyń bári ádettegideı. Al bizdiń atqysh qyzdarda bulardyń birinde-biri joq sıaqty. Qaraýylǵa dál tıgizý Márıam, Gýlıa, Naǵımalarǵa mańdaıyna túsken bir shoq shashty keıin alyp tastaýmen birdeı sıaqty.

Tez qımylmen atqanda jaıbaraqat kózdep jatýǵa mursat bolmaıdy. 30 sekýndte atyp, normany oryndap shyǵý kerek...

Qyzdardyń atyp qoıǵanyn biz sezbeı de qaldyq. Bizdiń qıalymyzdan da tez bolǵany ǵoı! Bizde qyzdar qaraýylǵa qaramaı-aq atyp salǵan sıaqty boldy. Biz júgirip qaraýylǵa barsaq, tórt qyzdyń kózi ilespeı atqan 20 oǵynyń 10-nan, 9-dan baryp tıgenin baıqadyq. Biz tesile qaradyq.

Joldasym maǵan burylyp:

— Quralaıdy kózdep tıgizý osy eken ǵoı — dedi biz tań qaldyq. Biraq bizdiń tań qalǵandyǵymyzǵa qyzdar tań qaldy.

— Quralaıdy kózden tıgizbeseń, Voroshılov atqyshy bolasyń ba? — dedi Naǵıma.

Teginde, myltyqqa qyzdar úırenisken sıaqty. Yqshamdylyq, senimdilik, batyldyq, qıynnyń qısynyn tabý-bul qyzdarǵa kıetin kıimdeı úırenshikti bolǵan sıaqty.

Mine, Márıamdy alaıyq. Márıam-qazaq jumysshysynyń qyzy. Márıamnyń jasy 21-de, shynynda ol baqytsyzdyqty bilmeıdi, eski ómirdi basynan keshirgen emes. Márıamnyń ómirine romantıkaǵa baılanysqan eshteńe joq. Jeti jyldyq mektep, komsomol, dene shynyqtyrý tehnıkýmy. Mine, bul elimizdegi myńdaǵan qyzdardyń ómirine uqsas-aq.

Qazaq qyzdarynyń mergen bolyp, jalpy odaqtyq atqyshtar jarysyna qatysýǵa daıyndalyp jatqanynda eshqandaı tań qalarlyq nárse joq. Qyzdardyń báıge alatynyna óte senimdi ekenderine de «jerden jerge; eki qulaǵy tik shyqqan» eshteńe joq.

Shynynda, bizdiń Otan rekordtyń, fantazıadan ozýdyń Otany, bizdiń jastar stratosferaǵa da ushady, bizdiń jastar, qyzdar 7000 metr kóktegi parashútpen sekiredi. Qıal jetpeıtin qandaı jumys bolsa da ishteı alady. Óıtkeni biz bólshevıkter urpaǵymyz, óıtkeni biz qıynshylyqty jeńe almaý degenin bilmeımiz. Bul nelikten deımiz biz?

Barlyq ǵasyrlardy shýlatqan, barlyq súıisken jastardyń aıanyshy bolǵany belgili qoǵamdyq ortanyń qurbany bolyp, jarynyń qushaǵyna jete almaı, arpalysyp, jeńe almaı Jýletta nege óldi? Týyp kele jatqan renesans zamanyna bolǵan ataqty Shekspır, dramatýrgıanyń asqar shyńyna shyqqan uly Shekspır súıgen geroıy-óziniń Jýlettasyna nege «baqyt taýyp bere almady?»

Pomeshık-baılar Rossıasynda qarmaýǵa tal tappaı, Anna Karenına nege poezdyń astyna túsip óldi?

Leskovtyń «Makbegi», Bızeniń «Karmeni», Berdıdiń, «Travıatasy», Rollannyń. «Antýanettasy» nege baqyt taba almady?

Tolstoıdyń «Katúshasy», Mopassannyń «Pyshkasy», Dúmanyń «Damasy» nege adamshylyqtan shyǵyp, tónip satyp ketken edi, olardy osy jolǵa salǵan kimder ediń?

Qazirginiń ózinde otar elderde jas qyzdar nege bazarǵa shyǵarylyp satylady?

Qazaqstanda buryn, keńes úkimetine deıin áıelder nege kún qatarynda bolyp edi? Kapıtal elderinde áıelder nege mal qatarynda esepteledi?

Mine, biz osynyń bárin Otanymyzdyń qazirgi ómirine salystyrsaq, bizge ábden úırenshikti bolyp ketken baqyttylyq, erlik, qurmettiń asa baǵaly eken, onyń basqalarǵa tań qalarlyq ekenin aıqyn bilemiz.

Jaqynda Fransıa Kompartıasy basshylarynyń biri joldas Baıan Kýtırýre «Jas bolýdyń baqytsyzdyǵy» degen shtap jazyp shyǵardy. Joldas Kýtırýre Fransıa jastaryna jastardyń jaıy jóninde anketa bergen. Túrli turmysty, jaǵdaıly myńdaǵan jastar adal nıetpen jaýap jazǵan.

Jastar ózderiniń ómirin aıtyp, jany alqymyna tyǵylǵan qoǵamǵa-tehnıka, bilimdi aýyzdyqtap, sıstıka orta ǵasyrlardyń qandy baltasyna jarmasqan, óziniń borsyǵan ıisimen aýany buzǵan qoǵamǵa-kapıtalıstik qoǵamǵa laǵynet aıtqan. ózi otyrǵan butaqty túbinen qyrqyp, óziniń bolashaǵyn býyndyryp, tunshyqtyryp, jastarǵa baqyt, ómir bermegen baılar qoǵamyna laǵynet aıtqan.

«Kadr barlyq máseleniń túıinin sheshetin» elde, adamǵa súıispenshilik kózben qarap qamyn jeý urany negizgi mindet bolyp otyrǵan elde, bizdiń elde, sosıaldy uly Otanymyzda mundaı hattar qabirden shyqqan daýys qusap estildi.

Kún kóre almaı, soldat bolǵan jumyssyz jas bylaı dep jazady: «Jumyssyzdan soldat arzan deıdi múmkin, biraq soldattyń jumyssyzdan tezirek óletini aıqyn».

«Jas bolý-baqyttylyq» — deıdi keıbir shaldar. «Olaı emes, bizdiń zamanda, jas bolý -baqytsyz bolý» — deıdi ekinshi bir jumyssyz jas.

«Jastar ózderiniń ne isteıtinin bilmeıdi óıtkeni olarǵa eshteme istetpeıdi, istetken kúnde kesepatty birdemeni istetedi— dep jazady úshinshi bir jas.

Kapıtal elderindegi jastar eshteńe istemeýdiń absýrd ekenin túsinip keledi. Sodan baryp jastar «bizdiń ómir nege bulaı, nege bir japyraq nanǵa zarmyz»— dep ózderine saýal qoıady. Sol ýaqytta «shaldardyń» qaraýyndaǵy baıshyl jastar uıymy jastardy ultshyldyqqa, fashızmge, mıstıkaǵa tartady, soǵysqa úgitteıdi biraq jastar senbeıdi. Olar eshqandaı pálsápashyǵa, akademıkke, jýrnalıske senbeıdi. Eshqandaı saıasatshylarǵa, áke-sheshelerine senbeıdi, ózderine ózderi senbeıdi. Kapıtal elinde solaı!

Eger olar joldas Kýtırýrege senip shyǵyp aıtyp, hat jazsa-bul tek komýnızm jolynyń ǵana jastarǵa baqyt bere alatyndyǵyna senýshilik. Sondyqtan jas jumysshylar, jas sharýalar-túrli aýrýdyń, ylastyqtyń, joqshylyqtyń, ashtyqtyń, óte qıyn eńbektiń, baqytsyz, raqatsyz sur ómirdiń jemi bolmaǵandar, ómiri týǵaly bireýi shyǵyp tamaq ishpegender, boıy jylynyp kıim kımegender-kommýnıske senip hat jazǵan.

«Men 17 jasarmyn, men ashpyn, osy ádildik pe?» — dep jazady bireý. «Stýdentter erteńine kúnine senbeıdi — deıdi ekinshi bireý.

Biraq jastar, «erteńgi» kúnniń tóńireginde áldeneshe jyl turǵan jumyssyzdar, tańnyń qalaı atatyndyǵyn túsinip keledi. Bizdiń elderden Márıamdardyń qýanyshty, baqytty ómiri olarǵa ıdeal bolyp otyr.

Jer júziniń jumysshy jastary: «Dúnıede Moskva bar»— dep otyr.

Bul elde: «Biz-jaspyz, baqytsyzbyz, biraq úmitimiz-jańa ómir»— dep jazady endi bireýi. Jańa ómir dep ol bizdiń eldiń ómirin aıtady.

Bul durys. Bizdiń ómir-jańa ómir. Biz sol jańa ómirli eldiń baqytty jastarymyz.

Halqymyzdyń jartysy bolǵan áıelderdiń erkektermen teń ekendigin, olardyń aıbyndy eńbekte jerlerin jumsaı bilgende, ǵylymnyń, mádenıettiń barlyq taraýlaryna qatynasyp otyrǵandyǵy, ómiri ózgertýde áıelderdiń talaby, jigeri, batyldyǵy, erlik kezi qarqynmen esip otyrǵandyǵy bizdiń ómirdi kórsete alady.

Endeshe, bizdiń birinen-biri baqytty ómirdegi, baqytty jastardyń qataryndaǵylardan sanalatyn Márıam, Gýlıa, Maınýr, Naǵımalar.

Bular eńbekti qalaı súıse, ómirdi qalaı súıse, Otandy qalaı súıse, sol súıýshilikterimen Otan jolyna bastaryn berýge daıyn. Sondyqtan da bular soǵys ónerimen qarýlanyp, quralaıdy kózden tasa ǵyp úırenedi.

Bular óz mamandyǵyn ǵana biletin, sonymen qalǵan bir betkeı adamdar emes. Bular marksızmdi lenınızmdi de myqtap úırenýde. Bular vıntovkany tazalaýmen qatar, Tolstoıdy, Balzakti de oqıdy. Bular shashtaryn ádemilep taraýmen qatar, kolhozdyń jańa ýstavyn talqylaıdy, aıtysady. Bular mıshenge talasýmen qatar, pakstrotty da bıleıdi GTO normasyn berýmen qatar, «Aq aıýdy» da oqıdy.

— Márıam, beri kel — dedi joldasym. Márıam kúlip keldi de:

— Azamat Azamatıch, ne deısiz? — dedi.

— Márıam, bos ýaqytty qalaı ótkizesizder?

— Oqımyz, bilimimizdi kóteremiz, óleń aıtamyz, bı bıleımiz.

— Tango, rýmbany bıleısizder me?

— Bılemeske ne! — dedi jańǵyryqtyra sóılep Márıam.

— Mine, baqytty ómir. Biz qýanyshty ómir quramyz. Otandy da qorǵaımyz, mádenıetti de bolamyz — dedi joldasym qýanyshy qoınyna syımaı. Shyn júrekten shyqqan osy sóz shattyq ómir, baqytty jastyqtyń qushaǵyndaǵy tórt qyzdyń oıyn bildirip, bolashaǵyn barlaǵandaı Almaty shyńynan asyp, Alataýdy aralap ketti.

---