InfoHub Logo

Elge, týǵan jerge sapar shegetindigin áıeline aıtqany durys pa, álde «meniń qaıda baratyndyǵymdy surama, jolym bolmaıdy» dep ejelgi ázil-qaljyńdy araǵa tyqpalap, dymyn shyǵarmastan taıyp turǵany jón be. Osy arasyn sheshe almady. Dúnıeni aýdaryp-tóńkerip bir aptanyń o jaq-bu jaǵynda talaı mıllıondy dıplomatyna salyp, talaı mıllıondy dıplomatynan alyp, jyrǵap júretin Tastybaıdyń oý, bul jolǵysy neden sasqandyq, neden úrikkendik?! Basyn shaıqap, erinshektene ezý tartty. Bul úshin áldekimnen aqyl suraýdyń ózi kúlkili. Kúlkili bolǵanda suramańyz, uıat tipti. Osy tóńirektegi №1-shi bıznesmen Tastybaı Tastybaı basymen túkke turmaıtyn álgindeı sharýanyń tigisin jatqyza almasa nesine kókirek keredi; qaraýyndaǵylarǵa bilgishsinip nesine aqyl úıretedi; qara jerdi oıyp jiberetindeı nesine taltańdaıdy?! «Nesine taltańdaıdy» degendi ishinen eki-úsh márte qaıtalady. Bir túrli júregine jaılyraq tıdi osynysy. «Aspandama, ara-tura óstip táýbege kelýdi de esten shyǵarma, estip turmysyń, esten shyǵarma!» deıtin túsiniksiz daýystyń tý syrtynan jańǵyryqtaı estilgeni. Ózi solaı qabyldady, al týrasynda aınala qulaqqa urǵan tanadaı tynyshtyq qushaǵynda-tyn. Tóbesinde jymyńdaǵan juldyzdar, aı sáýlesi úı irgesindegi toǵannyń aınadaı jaltyraǵan tunyq sýyna shaǵylysady. Toǵandy bir aqylgóısymaq qolǵa túspeıtin balyq tuqymyn ósirseńshi dep úgittegen soń turǵyzǵan-dy. Onysy beınet eken quryp ketkir! Balyqqa mezgilimen jem shasharsyń-aý, biraq aı saıyn sýyn tazalaý, áldebir qural-jabdyq arqyly ottegi aıdaý, aýyrý-syrqaýlyǵyn anyqtaý — bir adamnyń tize búkpeı atqaratyn jumysy ǵoı patshaǵar! Qansha jerden teńiz jaǵalaýynda ósip, bir kezderi ata-babalary balyqshy bolǵanymen toǵanǵa qaraıtyndaı Tastybaıdyń múmkindigi bolyp tur ma?! Muniki erteden qara keshke deıin bir tynym kórmeıtin súrgin; osy qalanyń ár buryshynda birdi-ekili avtobeketi bar, maı quıý stansalary ekibastan. Sýpermarket dárejesine jetpegenimen bekettegi árbir dúńgirshikke tıisinshe azyq-túlik, basqadaı turmystyq zattardy ýaqytyly jetkizip turý da Tastybaıdyń moınynda. Olardyń esep-qısabyn júrgizýge de bir arba jan kerek.

Oý, qalaı degenmen jumyrbasty pendeniń mańdaıyna jazylǵan densaýlyǵy shekteýli ǵoı. Munan artyqty qaıdan jáne kimnen surap alady. Durysy, ólsheýli ǵumyrdy aǵyn sý sekildi bir jerge laq etkizip tóge salmaı, únemdep, barynsha orny-ornymen paıdalanǵany abzal. Aıtýǵa ońaı-aý barlyǵy. Al jeme-jemge kelgende búgin atqarylatyn sharýalar qabattasyp alqymǵa tirelgende, álgi adamı pálsapań ádire qalady da, bárine úlgerý úshin Tastybaı qos ókpesin qolyna alyp dedek qaǵar edi. Jan kúıtteýge de, shıpajaıǵa barýǵa da murshasy joq.

Mine, elge baratyndyǵymdy áıelime aıtsam ba, aıtpasam ba dep ekiudaı kúı keshken sebebi osy-tyn. Tún jamylyp otyryp, ótirik aıtyp jyn uryp pa?! Myna turǵan «Tasbulaq» shıpajaıy túgili Ispanıanyń óńsheń korólder men hanzadalar demalatyn teńiz ortasyndaǵy shaǵyn araldaryna baramyn dese de Tastybaıdyń jaǵdaıy jetedi. Jetip artylady. Áıtse de aıdalada shashylyp jatatyn esepsiz dúnıe bola ma, árnárseniń suraýy bar. Degenmen bıznesmen Tastybaı ózi ómir súrip jatqan osy ólkeniń kem-ketigin toltyrýǵa, jyrtyǵyn jamaýǵa bir adamdaı-aq járdemdesken. Jetim-jesirlerge bolysqany bylaı tursyn, aýdandaǵy san túrli mádenı sharalardyń da bar shyǵynyn talaı márte óz moınymen kótergen. «Kúlsheli bala súımekke jaqsy», onyń ber jaǵynda adamdarmen til tabysqysh, kez kelgen ortaǵa qas-qaǵymda sýdaı sińisip kete barady.

Já, onysyn qoıshy, «elge júremin, el jaq qoıar da qoımaı shaqyryp jatyr» degen sekildi áńgimeniń ushtyǵyn shyǵarsa áıeliniń taban astynan tas-talqan bolmasyna kim kepil. Árıne, tárbıesiz áıeldeı birden shabalańdap, shaýjaıdan almas, Tastybaıdyń órt tıgendeı túrinen, dúleı ashýynan eptep qaımyǵady. Dese de asúı jaqtan aıaq-tabaq tarsylynyń qattyraq estiletini, emen esikterdiń tars-turys ashylyp-jabylatyny, burynǵydan góri balalardyń yńyrsyp kóbirek jylaıtyny belgili, árıne. Áıeldiń kóńilin tabýǵa Tastybaı qyrsyz ba, álde shashetek sharýanyń yńǵaıy kelmeı me, áıteýir demalys degenge sonshalyq qulshyna qoımaıdy. Ásirese, bıylǵy aptap janyńdy qýyrdaqsha qýyrdy emes pe?! Jumaq ólkeniń aýa-raıy osylaı bolǵanda, sonaý jer túbindegi, tartylǵan teńiz jaǵalaýyndaǵy qyzyl qumnyń ishinde ıtinip-suǵynyp tirlik keship jatqan aǵaıyndarynyń kúni kún bolmaǵan shyǵar-aý!

Oı-hoı, mine osyndaıda; «pálenshe semásymen Antalıaǵa attanypty», «túgenshe áıelin ertip Qara teńizge jol tartypty», — deıtin qulaqqa keıde jaǵymdy, keıde jaǵymsyz estiletin «jarnamalardy» Aısulý hanym da armansyz tópeler. Biraq odan bir nátıjege qol iliktirse... Nátıjeni aıtsyz, tún aýǵansha kirpik ilmeı Tastybaıdyń as-sýyn ázirlep, sarsylyp kútetin Aısulýdyń álgi kúńkiline alatyn «jaýaby» da dap-daıyn. Tastybaı sańyraý bolǵan kisishe televızordan sońǵy jańalyqtardy ún-túnsiz tyńdap ári súlesoqtaý as iship otyrady da, bir kezde janyndaǵy jastyqqa sylq etip qulaı ketedi. Sodan tań aldynda selk etip bir-aq oıanady. Aısulýdyń ashýy odan ári basyna tebedi. «... Kósheniń arǵy buryshyndaǵy sút satyp, kúndelikti tamaǵyn ázer taýyp otyrǵan Jankúmisti aıtamyn da, dáp bir meni tabalaǵandaı; «al, qurdas, biz bala-shaǵamyzben «Tasbulaq» sanatorııyna ketip baramyz, ara-tura bizdiń úı jaqqa da kóz qyryńdy sala júrgeısiń!» dep suıyq kirpikterin aýdaryp-tóńkerip, jymyń-jymyń kúlgenin qaıtersiń. Týra jambas súıegimdi aralap jatqandaı áser etti». Tastybaı tym-tyrys, muryn ushy shyp-shyp terlep, erteńgi shaıdy raqattana ishedi. Má, bezgeldek! Sóıtken Tastybaı búrekten sıraq shyǵaryp, «elge júremin, jerlester qoıar da qoımaı shaqyryp jatyr» deıtin sýyt habardy bultsyz kúngi naızaǵaıdaı, al ózi úshin túk bolmaǵandaı nemkettileý aıta salady, á?! Ádildik pe munysy? Ne isteıdi? Áıel baıǵustyń tórgi bólmege kirip alyp, esigin tars bekitip, kózin sýlaǵannan basqa qolynan ne keledi. Bálkim, Aısulý da sóıtetin shyǵar, álde óńi surlanyp, Tastybaı jumysyna ketken soń túk kinálary bolmasa da balalarǵa qyrǵıdaı tıer me eken, a?! O jaǵy Tastybaıǵa beımálim.

Áıelge esep bermeı-aq qaıqaıyp tarta bereıin dese, myna qyrsyqty qarańyz — enesi, Aısulýdyń anasy birer aıdan beri osylardyń qolynda. Ońtústiktegi bıylǵy aptap qarttardy bylaı qoıyp, jastardyń eki aıaqtaryn bir etikke tyqqan joq pa, sosyn amalsyz osynda aldyrǵan. Tastybaıdy jaqsy kóredi, álde kóz qylý úshin be kim bilsin, jazataıym shaıy sýyp qalsa da «eń quryǵanda qudaıdyń qara sýyn durystap berýge bolady ǵoı» dep, qyzyn jerden alyp, jerge salyp jatqany. Al Tastybaı kýrortqa qımaǵan altyn ýaqytyn qaıdaǵy bir qańsyǵan teńiz jaǵalaýyndaǵy aýyl turǵyndary shaqyrady eken dep soǵan rásýá etse, bul «jańalyq» asyly Aısulýdy da tynysh jatqyzbas! Urys shyǵarýǵa sebep jetkilikti, bul «tásil» Tastybaıdyń únin óshirýge de taptyrmaıtyn «kózdir»: «Bilemin, bilem ǵoı seniń qabaǵyńnyń nege ashylmaı júrgendigin, shyda, sál shyda, kempirdi kelesi aptada aýylyna attandyramyn...». Mine, óstip dińkeńdi qurtady ǵoı Aısulý tiri tursa. Tastybaı tilin tisteıdi de, sebepsizden-sebepsiz gúrzideı judyryǵymen sylaq qabyrǵany solq etkizedi. Ne, bir jerden baıqamaı shı shyǵaryp alarmyn deıdi de, tamaqtan soń óstip japadan-jalǵyz syrtqa shyǵyp ketedi.

HHH

Já, áıeldiń ókpesin jazyp alar, Aısulý tuldanǵanda qaıda barady. Eki-úsh kúnge deıin sóılemeı burtıyp júredi de, Tastybaı qushaǵyna qysyp, tumsyǵynan bir ıiskese bitti ǵoı, sylq ete túsedi. Sosyn túk bolmaǵandaı kóz janary nurǵa tolyp, jaınań qaǵyp shyǵa keledi. Erli-zaıyptylar arasyndaǵy bu sekildi ádemi ıirim, ádemi erkelik, álde mahabbat seziminiń ushqyny deısiz be, qalaı degende de syılastyqtyń odan ári tamyr jaıyp, sheshek atqandyǵyna ne jetsin.

Bitti. Tastybaı issaparǵa ketken. Bıznesmen jigitti jer-kókten izdeıtinderge beriler jaýap osy. Aýdan ortalyǵyna tikushaqpen jetip aldy. Arǵy jaǵyna taksı jaldar, tipti tótesinen jaıaýlaı tartsa da kóńili baıaǵydaı. Týǵan topyraqqa bes-alty jyldan beri tabany tıip turǵany osy. Júregi áldenege elegzı me nemene; tula boıyn álsizdik bıleı me nemene... munyń bári týǵan jerge degen saǵynyshtyń áseri shyǵar deýge de tili kelmedi. Óıtip jalǵan sóıleýdiń qajeti joq-ty. Saǵynsa Tastybaı alty muhıt asyp ketken joq, osy eldiń ishinde júrdi ǵoı. Tartylǵan teńizdiń jańadan tynys alyp, sý mólsheriniń jyldan-jylǵa molaıyp, baıaǵy qum jaǵany aq bas tolqyndardyń aımalap jatqandyǵyn kórgisi kelse, bala-shaǵasyn ertip, týǵan jergen at basyn bursa, munyń keýdesinen keri ıtergen bireý bar ma. Ózinen, bári ózinen. Áıtpese, Kishi teńiz tóńiregindegi dúńkildegen jańalyqtardy estimeıtindeı qulaǵy kereń be edi. «Baıydyń, eki tıyn tórt tıyn bolǵansha tynym kórmediń, úıińdi dúnıe-múlikke toltyrdyń, qarajatty kók qaǵazben jınadyń. Al sonan shyqqan múıiziń qaısy?!» deıtin temir túkti tirkester kımelep keńirdekke tirelse de, ony odan ári tarqatqysy kelmedi. Ashqaraqtanbastan ary qaraı juta saldy. Jurtqa belgili jaǵdaı.

Aýdan ortalyǵynan Tastybaıdyń aýylyna búgin eki birdeı júrdek avtobýs júretindigin taksıstiń aýzynan estigen-di.

— Nege qınalasyz, eger júrgińiz kelmese...

— Jo-joq, o ne degenińiz, júremiz, júrgende qandaı. — Jasy jer ortasynan aýǵan qartań kisi ózi kelgen oljadan qur qalatyndaı birden Tastybaıdyń jeńine jarmasty. — Bekerge aqsha shyǵarmasyn dep sizdi aıaǵanym ǵoı. Onyń ústine avtobýs tegin. Sizdikide sol maqsat shyǵar. Bógennen on jyldyq mektep salynǵan, búgin sonyń ashylý saltanaty. Eski mektep qum astynda qaldy. Oıdaǵysy bar, qyrdaǵysy bar, sol aýyldan shyqqan átibirli azamattar túgelge jýyq shaqyrylypty.

Tastybaı bósteki áńgimeniń uzaqqa soǵylǵanyn jaqtyrmady. Bolar-bolmas qabaǵyn shytty: — Tegin dúnıeni unatpaýshy em...-- Eskileý jeńil máshıneniń artqy oryndyǵyna jaıǵasqan soń, jan-jaǵyna nemkettileý nazar jyqty. Ortalyq — teatr mańynda, odan ári jaıma bazar. Ara-tura aýdan ortalyǵyna joly túskende Tastybaılar úlken teatrdan qyzyldy-jasyldy úndi fılmin kórip, bir jasap qalatyn edi-aý. Sondaıda órkenıettiń ortasyna top ete túskendeı, aýyldaǵy qamystan turǵyzylǵan jataǵan klýbty eske túsirmeýge tyrysatyn. Aýyl men portty qalanyń arasy myqtaǵanda júz shaqyrym. Portty qalańyzda qaınaǵan ómir, kóńil kóteretin mádenı oryndar jetkilikti. Aýyl, aýyldyń nesin suraısyz, kóringen qaradan úrkektep bir bótelke arzanqol qyzyl sharapty taýysqansha da zyqyń shyǵatyn. Al munda sheksiz erindik, qala halqynyń sende ınedeı sharýasy bolsaıshy. Árkim óz tirshiligimen áýre. Oı, shirkin-aı, er jetip, jigit bolǵandyǵyńdy dáleldegendeı, syrahanaǵa kirip, aranyń uıasyndaı gý-gý toptyń shet jaǵynan oryn alyp, alǵash ret shylym sorǵyshtaǵandyǵyńdy bildirmeýge tyrysyp, qaqalyp-shashalsań de «raqat» kúı keshetin sol dáýrendi qalaı umytarsyń. Mine, dál myna buryshta Tastybaı tuńǵysh ret bala mahabbatymen súıisken-di. Súıisti deıdi, qaıdaǵy súıisken?! Betinen ántek qana shóp etkizgen. Artynsha shoq urttap alǵandaı tula boıy kúıip-jandy. Alǵashqy mahabbat... Kózi botadaı jáýdiregen sol qyz Tastybaıdan bir synyp tómen oqyǵan. Bir sebeptermen ákesi qyzmet ornyn qalaǵa aýystyrdy da, kelesi jazda olar aýyldan yldym-jyldym kóship ketti. Tastybaı tek sol qyz úshin, tek sol qyz úshin ǵana qalaǵa jetkenshe oqys demi úzilip ketetindeı ólip-óship asyǵatyn. Almatyǵa eki baryp «qulap» keldi. Al ol sol jyly oblys ortalyǵyndaǵy medýchılıshege túsip, eki jyldan soń bitirip shyqty. Sodan beri habarsyz. Óli me, tiri me. Sary qaryn báıbishe bolǵan shyǵar búginde. Jańa mekteptiń ashylý saltanatyna shaqyryldy ma, joq pa. Iá, aıtqandaı, Tastybaıdy kim qýyp barady, sol tegin avtobýs aýylǵa barmaı jıyn da bastalmas, munyki ne asyǵys.

Balalyq shaǵynyń tiri kýágerine aınalǵan aýyl adamdarymen emen-jarqyn amandasady qazir. Kópshilgi qartaıyp ta qalǵan bolar. Ekologıanyń aýyrlyq núktesine aınalǵan óńirde ómir súrgenderge granıtten eskertkish ornatsa kánekeı, áleýmettik jeńildikterdi bastan-aıaq úıip tastasa kánekeı! Naǵyz júrek jutqandar solar. Tisteri túsip, yzǵyryq jel men kúnge totyqqan ájimdi júzderi qansha jerden júdeý kórinse de Tastybaı úshin olardan ótken jaqyn aǵaıyn joq. Osy tusqa kelgende júrek tusynyń suqqylap shanyshqany ras.

Zarjaq taksıstiń de úni óshken. Bir jaǵynan jol qysqarsyn, ekinshiden urysyp qalǵan kisilershe tońteris otyrmaıyqshy dep, beıtanys jolaýshyny árli-berli áńgimege tartqansyp edi o baıǵus. Tastybaı taraptan ol kútkendeı jaýap bolmady. «E, meıli, ózińe yńǵaıly eken, úndemestiń oıynyn jalǵasyra ber endeshe, áıteýir túser jerde jolpuldy túgel tóleseń bitti, endi qaıtip júzińdi jelkemniń shuqyry kórsin!» — Shól qysyp bara jatpasa da plasmassa qutydaǵy jylymshy sýdan urtyn toltyryp eki urttady. Tastybaıǵa "buǵan qalaısyń?" dep ántek qolyn kóterip meziret jasaǵan, ol basyn shaıqady. Qyzyq jigit. Jaqyn-jýyǵynyń jerleýine kele jatqan joq, aldynan ulan-asyr toıdyń kól-kósir dastarqany kútip tur. Shalqyp-tasıtyn kezi emes pe osy joly. Bálkim, ishtegi saǵynyshtyń aptap lebi syrtqa teýip, týǵan jerdiń qaraıǵan qara butasyna deıin Tastybaıdyń kózine jyly ushyrap, ótken shaqtyń kómeski elesterin eske qaıta túsirip, ózimen-ózi tolǵanys ústinde kele jatqan bolar. E, meıli, jaǵasy tip-tik jeıde kıgen, qońyr kózáınegi bir qaraǵa tatıtyn myna Tastybaıdy jolpuldy túgel tóler me, tólemes pe dep syrttaı kinálaýǵa qaıtip dáti bardy. Oý, onyń ústine bul sabazyń sonaý ıt ólgen jerden arnaıy shaqyrtýmen kele jatqan joq pa. Ulan-asyr toıǵa kez-kelgenniń shóbi túse bere me. Shóbi túskennen buryn qym-qýyt sharýany bylaı ysyryp qoıyp, toıǵa aparatyn tartý-taralǵynyń shyǵynyna da moıymaı, julqynyp shyǵa keletin erkek minez kim-kóringenniń boıynan tabyla berse! Munyń alystan kelgeni, tıyn sanaıtyn maıdashyl, aýyldyń mojantopaılaryna uqsamaıtyndyǵy alǵashqy aýyz láminen-aq ańǵarylǵan. Jarty joldan aýsa da «sizge qansha tóleımin» dep quıryǵy jer ıiskemeı shoshańdasa ne deısiz. Otyrysy nyq, myǵym.

Teńiz jaqtan soqqan saǵym aralas ystyq jel bet sharpıdy. Tas joldyń ústinde qum borasyn ıreleńdep, oınaq salady.

HHH

Úırenshikti sharýa-daǵy baıaǵy; qum ishindegi buıyǵy aýylǵa osy topyraqtan shyqqan qaltaly azamattar qarajat jaǵynan kómektesip jatsa qandaı jarasymdy. Árıne, olary birden eńse tiktep, ekologıa azabyn birden umyttyryp jibermes, azdy-kópti demeý ánsheıin. Demeýdiń kókesi— Kishi teńizdiń tańdaıy jibip, ájim-ájim qum jaǵanyń ernine sý tıe bastaýy. Qora-qoranyń qýysynda umyt qalǵan qaıyqtar búgin shań-tozańnan tazaryp, kem-qutyǵy jóndelip, qaıtadan maılanyp teńizge túsken. Balyq kásipshiliginiń ón-boıyna jan kire bastapty. Soǵan oraı qum jaǵanyń kelesheginen kúder úzip, jan-jaqtaǵy jumaq ólkelerge qonys aýdarǵandar teńiz qaıta oralǵan soń áý bastaǵy «satqyndyqtarynyń» orynyn «súıegimiz týǵan jerde qalsyn eń bolmasamen» aýystyryp, birtindep kóship kelip jatqanǵa uqsaıdy. Biraq sanyn aıtpady.

Toıdyń asabasy — Ádilhan. Ústi-basyn kútip ustaıtyn sylyńǵyrdaı sary jigit. Tastybaılarmen birge oqyǵan, sózdiń júıesin biletin pysyq. Áldekimdi muqatqysy kelse — tabanda tyrapaı asyrady, al mereıin asyrǵysy kelse — aspannan bir-aq shyǵarady. Aýylnaı da, mektep dırektory, basqalary da toıdyń bar jaýapkershiligin Ádilhannyń moınyna júktegen. Odan basqa istiń júıesin biletin adam jáne joq. Mine, qudaı berdi degen sol, osyndaıda Ádilhan shirenbegende kim shirenedi, degeni júrip, aıtqany aınaqatesiz oryndalyp tur. Jınalǵan jurtty bir shybyqpen aıdaımyn dese de erki, úlken-kishini jatyp-turǵyzamyn dese de erki. Aýyldastary Ádilhannan asa almaıdy, sonyń aıtqany zań, aldyn ala solaı kelisken. Áldekim naǵashy-jıendigin araǵa tyqpalap, Ádilhannyń ádiresine az-kem ázil aıtaıyn dese de, qaryny shyǵyp, tolysa bastaǵan sary jigit birden qaǵyp tastaıdy. Bet qaratpaıdy. Al alystan kelgen aǵaıynnyń pysyn basýǵa da óktemdigi jetip artylady. Ótkir til, oralymdy oıdy ondyqqa dál tıgizedi. «Sizder sekildi salqyn sabat, shuraıly ólke izdep ketkenimiz joq, sonda da óletin emespiz!» Arǵy jaǵy aqymaǵyńa da túsinikti. Kese-sháınektiń syldyry bolmasa, otyrys barysynda ázirge oǵash dybys estilmeıdi. Jańa mekteptiń kórimdigi dep tórt-bes jigit shamalary kelgenshe myńdyqtardy konvertke salyp, dırektorǵa tabystaǵan. Dırektor tym jas eken, tegin dúnıeni jurttyń kózinshe qalaı alamyn, qaltama qalaı salamyn degendeı, saýsaqtary dirildep, samaıy jipsip álemtapyryq kúıge tústi. Kózderi jypylyqtap asabadan járdem kútti. Mundaıdyń talaıyn kórgen Ádilhan asyp-sassyn ba, áý bastaǵy daýys yrǵaǵyn da ózgerpedi. Sabyrly, salmaqty. Kerisinshe álginiń ózin paıdaly iske asyra bildi. Týra aksıondaǵydaı ádis qoldandy. Konvertter jurttyń kózinshe ashylyp, qarajat kólemi jýrnalǵa tirkeldi. Artynsha elge jarıa etildi. Tilek aıtýshylardyń lebizine qulaq qoıǵandar shamaly edi. Úırenshikti áýeı; «mekteptiń irgetasy berik bolsyn», «bilimdi balalardy kóptep tárbıeleńder», «ustazdar qaýymyna myń alǵys». Bildirtpeýge tyrysqanymen Ádilhan asaba da qarajattyń «qyzýynan» soń, árkimniń aldyna baryp tost berýge anaý aıtqandaı qulyqty emes-ti. Eki kózin hatshy qyz jaqtan aıyrmaıdy. Belgi berilse ústóldiń ana basynda júrgenine qaramaı, janyna qustaı ushyp jetip barady. «Kómek qolyn sozǵandardyń» aty-jónderi tolyq habarlanǵany bylaı tursyn, olardyń tuqym-tuqıanyna deıin maqtaý-marapattyń astynda qalady. «Mine, eriń, týǵan jerden baryn aıamaıtyn jomart júrek, osy zamannyń ozyq patrıoty!» degen sekildi kópirme sózderdi ústi-ústine tópeleıdi. «Pálensheniń densaýlyǵy úshin alyp qoıalyq, perzenttik paryzdy óstip ótegen lázim! Jaraısyń, jolbarysym!»

Aıtatyny joq, aınymaǵan aýksıon. Kúlerińdi, ne jylaryńdy bilmeısiń. Jylý jınaǵandaı Ádilhannyń shańqyldaǵan ashshy daýysy ártustan jańǵyrǵyp estiledi. Sirá, artyq ketkendigin ózi de sezetin bolar, arakidik sabasyna túsip, «qum arasyndaǵy eski mektepti bitirgen bizdiń jerlesterimiz týǵan aýylyn kórkeıtýge árqashan ázir ǵoı» degendi áńgime arasyna synalap, tuzdyqtap kiristiredi. «Jınalǵan qarjy jetim-jesirler men kedeı-kepshikterdiń múddelerine jumsalady» dep mańdaı terin kóldeı oramalymen bir súrtedi. Osy ıgilikti sharýa Ádilhannyń arqasynda ǵana júzege asyp jatqandaı, ara-tura ózin jarnamalap qoıýdy da esten shyǵarmaıdy; «biz mine, týǵan jerdiń adyraspany sekildi neshe bir dúleı daýyl turyp, tóbemizden shelektep tuzdy topyraq jaýsa da atamekennen alys uzaǵanymyz joq. Árıne, bizderge granıtten bir-bir eskertkish ornatsa da artyqtyq etpes edi».

— Sonda nemene, jınalǵan aqshaǵa eskertkish soǵasyńdar ma ózderińe!— Shetkeri otyrǵan dýdarbas jigit azdap jutyp alǵandyǵyn da jasyra almaı, táltirektep ornynan kóterildi. Jurt dý kúldi. Ádilhannyń alaýlaǵan bet álpeti áp-sátte kúreńitip sala berdi. Staqandaǵy muzdaı sýdy qaqalyp-shashalyp ázer jutty. Bireýlerdi kómekke shaqyrdy ma, álde bireýlerge «mynany áketińder bul aradan» dep pármen berdi me, áıteýir kózi shytynap, kópke deıin óz-ózine kele almaı, ońdy-soly qolyn sermeı berdi. «Áı, ózimnen de bar, túk tappaǵandaı eskertkishti aýyzǵa alyp em bar edi».

— Óstip, búırekten-sıraq shyǵarmasa kóńili kónshı me bul aǵaıynnyń! Ádemi basqosýdyń áńki-táńkisin shyǵaryp, aıaǵyn jyn-oınaqqa aınaldyrýdy kókseıtin myna sekildilerdiń elge jany ashıdy dep kim aıtady. Jany ashymasa da buıyrǵandy iship-jep, artyn qysyp tynysh otyrsa qaıtedi... Já, el ishindegi bir tentektiń erkeligin keshireıik bir jolǵa. — Kóldeı oramal tershigen mańdaıdy áldeneshe súrtkiledi. Sálden soń asaba óz súrleýine qaıta túsedi; — Bul ataq shyǵaratyn báseke-jarys emes, baqa sıse — kólge sep. Azdy — kópke, kópti — Allanyń bergenine balaımyz. Al bergenimdi buldamaımyn, qaıyrymdyq sharasyna aty-jónimdi qystyrmaımyn degenderge de keńshilik jasalady. Ol qupıa saqtalady. Degenmen mańdaı termen tabylǵan qarajat ıesiniń aty-jóni jurtqa málim bolsa nesi aıyp?! — Tamaǵy qarlyǵyńqyrap daýys yrǵaǵy báseńdeı berdi de, kenet joq jerden sańq etip qaıta kóterildi. — Bul azamattarǵa alǵystan basqa ne aıtamyz. Kóshti eki júz myń teńgemen ... Pálensheev bastap keledi. Qaıda ol kisi, tursyn ornynan! Týǵan jerge degen perzenttik borysh aqshamen ólshenbeıdi. Deı turǵanmen myna zamanda...

Tastybaıdyń degbiri qashty. Qap, manadan beri, dálirek aıtqanda... toı bastalmas buryn tostyń qaı shamada beriletindigin, qaltasyndaǵy jańa mekteptiń baıǵazysy dep ózimin birge ala shyqqan qomaqty qarjyny qalaı tabystaıtyndyǵyn, eldiń kózinshe ne aıtatyndyǵyn Ádilhan synyptasymen aldyn ala kelisip, pysyqtap alsashy! Tabys tapqany bolmasa, Tastybaı sózge shorqaq. Oıyndaǵysyn shatyp-butyp jetkizýin jetizer-aý, dese de myna kópshilikti ózine qaraı oqys jalt qaratqanǵa ne jetsin. Jalt qaratý úshin buryn-sońdy aıtylmaı júrgen tosyn tirkesterdi tóbeden urǵandaı qoıyp qalýy qajet. Arzanqol sharaptyń áseri býynǵa túskenderdiń aldy qyza bastaǵan. Talaıdan beri júıke juqartqan ekologıa azabyn ýaqytsha umytyp, elmen birge ıtinip-suǵynyp tirlik keship jatqandaryn kóńilge medeý tuta ma, álde Kishi Araldyń tabanyna sý kelip, buǵan deıin kórgen qıyndyqtar endi kórge tyǵylatyn boldy, aldaǵyny Alla biledi ǵoı, áıtse de kórer jaryǵymyz jaman bolmas deıtin sáýleli úmit júrekterine shýaq júgirte me, Tastybaımen jyly-jyly amandasqandardyń kúnge, shań-tozańǵa totyqqan júzderinde adam aıtyp jetize almas erekshe qýanysh belgisi bar. A, a... ne, ne?!.. Bireý qulaǵyna áldenelerdi aıtyp sandyraqtady ma, bireýler Tastybaıǵa; «jerden shyqqandaı shirenbeseńshi, seniń de shyǵar taýyń belgili ǵoı, bile-bilseń osy topyraqqa óli-ólgenshe qaryzdarsyń, qaryzdarsyń! Sen bizdi nege jatyrqaısyń, a?!» dep ókpe-nazdaryn tus-tustan tyqpalap jatqannan saý ma?! Tynysy tarylyp, júregi ústi-ústine suqqylady. Alaqany tershidi. Osy túsiniksiz tyǵyryqtan aman qutylaıynshy dep, qyrly staqanǵa quıylǵan araǵyn tógip-shashyp, janyna táltirektep jetken beıtanys jigitke ilesip, rómkisindegi konákti ashyrqanbastan jutyp jiberdi. Ashysyn, alǵashynda ishi-baýyryn órtep ótkenimen, izinshe tula boıy býsanyp sala berdi.

Ádilhanmen aýyldastyǵyn araǵa tyqpalamaǵanda bir jyldyń tólimiz ǵoı dep, emen-jarqyn syrlasqysy-aq kelgen. Rómki túıistirýden de ketári emes-ti. Oý, ol batyryńnyń júris-turysy qalaı, a?! Álde jaýapty sharany bir yńǵaılap alaıyn, qol bosasyn, senimen sharýam sosyn bolsyn dep bárin keıinge ysyra ma?! Biraq Tastybaıdyń erteń, ne odan arǵy kúni dep, aýnap-qýnap jatatyndaı múmkindigi qaıda. Tań atysymen qaıta jolǵa shyǵady. Eger Ádilhannyń Tastybaıǵa degen ókpe-renishi bolsa, nesine qıpaqtaıdy, birden aıtyp salmaı ma betiń bar, júziń bar demesten. Ol ne qylǵan renish, ol ne qylǵan ókpe? Barys-kelisti bylaı qoıǵanda, buǵan deıin qalta telefonymen bolsa da habarlasyp, bir-biriniń qal-ahýalyn surasqan emes.

— Balyq bólisip jatqandaı, bul sizderdiki ne qylǵan abyr-sabyr. Bir sát bizge qaraı nazar aýdaryńyzdar. Mine, erlik, mine, patrıot! Mektebimizdiń aýdanǵa alaqan jaımaı, birer aı kún kórisi úshin kimniń kómekteskenin bilesizder me? Bilmeısizder, bilmeseńizder bilip otyryńyzdar! — Qamystybas balyq zaýytynyń dırektory, bizdiń dańqty jerlesimiz... úsh júz myń tengeni jýrnalǵa tirketti.

Osy sátte Tastybaı ornynan qalaı ushyp turǵanyn ózi de ańǵarmady.

— Jarty mıllıon, jańa mektepke jarty mıllıon teńge sponsyrlyq kómek!

Tóńirek lezde qulaqqa urǵan tanadaı tynyshtala qaldy.

— Naǵyz erkek! — dedi masań kúıdegi bar daýys.

Ádilhan Tastybaıdyń janyna jaqyndady. Tyrsıǵan konvertti qolyna alyp salmaqtap, turdy turdy da, hatshy qyzdy daýystap shaqyrdy; — Tastybaı Ábdiqulovty úlken áriptermen jýrnalǵa tirkeńiz! — Sosyn Tastybaıǵa júzin buryp sýyqtaý jymıdy; — Aýyldan kósherde saǵan bir nárse aıtqam, sol esińde me?

— Esimde joq. — dedi Tastybaı. — Biz aýyldan kóshkeli qaı zaman.

— Onda esińe qaıta túsireıin. Aýyldan kóshkender erteń teńiz jaǵalaýǵa qaıta oralǵanda «jazdyq, jańyldyq, týǵan jerdi saǵyndyq» dep jádigóılenip, óp-ótirik jylap-syqtap keletinder bolsa, olarǵa qoldanar jaza bireý degenbiz. Qaýlysyn shyǵaryp, júrek tusyna jazyp qoıǵanbyz! Ol jaza... Satqyndardy darǵa asady, ne tabanda atyp tastaıdy!.. Sen myna jarty mıllıonyńmen ol jazadan qutyldym deme, qutylmaısyń!— Ádilhan sol sýyq qalpyn ózgertpesten, kópshilik arasyna sińip ketti.

HHH

Erteńinde bir jamaaǵaıynnyń úıine túnep shyqqan Tastybaı esik aldynda kóldeń turǵan keshegi kóne taksıdi kórip tańǵaldy.

— Assalaýmaáleıkúm, siz meni tosyp tursyz ba?— dedi qartań kisimen jylyushyraı amandasyp.

— Árıne, jaqsylyq qylsań bútin qyl.

O...o, qaıtar jolda Tastybaı aǵyl-tegil aqtaryldy deısiz kelip. Ana jyly bul aýyldan bir kúnniń ishinde údire kóship, Jetisý ólkesine qonys aýdarǵanyn, bala-shaǵaly bop ósip-óngenin, bıznesin jolǵa qoıyp baıyǵanyn... túgin qaldyrmady. Aısulýdyń da kórgendi jerdiń qyzy ekendigin, ekeýiniń tatý-tátti turatyndyǵyn, aqyldylyǵyn, munyń keıbir qısyq-qyńyr minezine keshirimmen qaraıtyndyǵyn da jasyrmady: — Týǵan jerge kelemiz, kelip turamyz árıne, tek áják-gújik tosqaýyldardyń aldyńnan sýmań etip shyǵa keletini bolmasa...

— Toılaryń qalaı ótti, aýyldastaryń alaqanǵa salyp qurmettegen bolar? — dedi taksıst áldenege qyzyǵýshylyq tanytyp.

— Qurmettegende qandaı, qurmettedi ǵoı...— Manadaı beri toqtaýsyz sóılegen Tastybaı osy tusqa kelgende sál irkildi: «Áıelime de osyny aıtarmyn, qurmettedi ǵoı, qurmettegende qandaı!..»

Teńiz jaqtan soqqan saǵym aralas ystyq jel bet sharpıdy. Tas joldyń ústinde qum borasyn ıreleńdep, oınaq salady.

---