InfoHub Logo

Basqa da avtomobıl óndirisimen aınalysatyn fırmalar sıaqty Toyota-nyń da tarıhy kólik quraldaryn shyǵarýdan bastalǵan joq. Bul brendtiń tarıhy ınjener, ónertabysshy sonymen qatar bıznesmen Sakıchı Toıodanyń Toyoda Enterprise kompanıasyn qurǵan ýaqytynan, ıaǵnı 19 ǵasyrdan bastaý alyp jatyr. Degenmen, zamandastary «ekinshi Tomas Edıson» jáne «japon ónertabysshylarynyń patshasy» dep atap ketken adamdy «jaı ǵana ınjener» nemese «jaı ǵana ónertabysshy» deý — ony mensinbeý bolmaq. 

^{Sakıchı Toıoda — Toyoda Enterprise kompanıasynyń qurýshysy, «japon Edısony»}

Sakıchı 1867 jyly aqpannyń 14 kúni kedeı aǵash ustasynyń otbasynda dúnıe esigin ashty. Ol kezde Japonıa modernızasıanyń aýyrtpaly dáýirin bastan ótkerip jatqan edi, al Shızýoka provınsıasyndaǵy shaǵyn ǵana kedeı aýylda turǵan Sakıchı aýyl turǵyndarynyń qıyn ómirin óz kózimen kórip ósti. Bylaısha aıtqanda anasynyń beıneti kóp kásibi jas jigitti úlken isterge, naqtyraq aıtsaq — myqty konstrýksıaly toqyma stanogyn jasap shyǵýǵa talpyndyrdy. Keıinderi bul qural Toıoda áýletiniń qarjylyq ál-aýqatyn artyrýǵa sebep boldy.  

^{G-loom toqyma stanoktarynyń patent qujattary}

Sakıchı óz stanoktarynyń jáne basqa da qosymsha toqyma mehanızmderiniń qurylymyn únemi jetildirip otyrdy, aqyr sońynda «japondyq Edısonnyń» ázirlemelerine sol kezdegi álemniń eń iri toqyma manýfaktýrasy — Ulybrıtanıalyq Platt Brother & Co fırmasy qyzyǵýshylyq tanytty. Aǵylshyndar stanokqa berilgen patenttik quqyqty satyp alýdy uıǵarady, al Sakıchı Toıodanyń uly — Kııchıdo sáıkesti sharttamaǵa qol qoıý jáne basqa qujattardy rásimdeý úshin AQSH arqyly Anglıaǵa sapar shekti.

^{Al mynaý sol toqyma stanogi, bulsyz Toyota kólikteri bolmas pa edi...}

Soǵys aldyndaǵy 1930 jyldar edi, al Japonıa ındýstrıaldyq elden góri áli agrarlyq el bolatyn. Alaıda, ór maqsatty men pysyqtyǵy bar Kııchıro bul jaǵdaıdy ózgertýge den qoıdy. Ol da 20 ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda ómir súrgen kóptegen jastardaı avtomobıl dese ishken asyn jerge qoıatyn, sondyqtan kishi Toıoda damyǵan elderdiń avtomobıl óndirisin óz kózimen kórý múmkindigin barynsha paıdalanyp qalýǵa tyrysty. Sheteldi aralap qaıtyp kelgen Kııchıro áýletiniń dáýletin asyrǵan toqyma stanoktaryn múldem oıynan alastady — endi onyń sanasyn avtomobıl jaýlap aldy.  

^{Sakıchı Toıodanyń uly — Kııchıro Toıoda, Toyota kólikterine bastama bergen kisi.}

Alǵashqy qadamdar

Eń áýeli jańa bastamanyń jóndi bolatynyna ákesin kóndirý qajet boldy. Oraıy kelip, Sachıdı Toıoda Japonıa úshin jańa bıznes sanalǵan salda baǵyn synap kórýin maquldady. Sóıtip, ákesiniń konserniniń qoldaýyna ıe bolǵan Kııchıro jańa sharýaǵa erekshe qulshynyp kirisip ketti. 

^{Toyota AA — Toyota-nyń serıalyq túrde shyǵaryla bastaǵan alǵashqy jeńil kóligi.}

Birinshi Toyota-nyń — A1 ındeksi berilgen tórt esikti sedannyń prototıpin — 1936 jyly jasap quraı bastap, jarty jyldan soń mashına daıyn boldy. Buryn kólik óndirisine qatysy bolmaǵan fırma úshin bul óte az merzim. Degenmen, bundaı jyldamdyqty A1-diń kóp jerin amerıkalyq brendtterden kórip alǵan standartty sheshimderden qarap jasalǵanymen túsindirýge bolady. 

Shasıdiń konstrýksıasyn, sondaı-aq berilis qoraby (korobka peredach) 3,4 lıtrlik alty sılındrli motordy da Chevrolet-den kóshirip aldy, al shanaq Chrysler Airflow-diń kishireıtilgen nusqasyndaı kórinetin. 

^{Toyota-nyń alǵashqy júk kóligi, 1935 jylǵy G1 modeli.}

Tańqalarlyq eshteńe joq. 30-jyldar mejesi boıynsha eń ozyq aerodınamıkalyq sedandy Kııchıro yjdahatty japon ınjenerleri ár burandasyna deıin bólshektep, qalaı isteıtinin bilip alýy úshin Shtattardan arnaıy aldyrǵan edi. Onyń ústine Airflow-diń syrtqy kórinisi zamanaýı bolyp, japondar eshteńeni ózgertpeýdi uıǵardy. Kishireıtilgen masshtabynan basqa jalǵyz ózgeshelik faralary ǵana boldy — amerıkalyq mashınada olar aldyńǵy qanatpen biriktirilgen bolatyn, japondyq kóshirmesinde optıka burynǵysha qanattyń ústine ornatyldy.

^{Toyota Motor Corporation-nyń alǵashqy ofısy.}

Qurastyrylǵan A1 prototıpiniń uzyn sany úsheý ǵana bolyp, olardyń birin tipti býdda salttaryna saı bata berip, «jolyn ashty». Kııchıro jańa kóligimen alǵashqy saparyn biraz ýaqyt buryn qaıtys bolyp ketken ákesiniń beıitine jasaǵanynyń sımvolıkalyq máni bar. Al bir jyl ótken soń oǵan barabar derlik AA modeli serıalyq túrde shyǵaryla bastady. 

^{Koromo zaýytyndaǵy sehtardyń fotolary men syzbalary.}

Óndiris Koromo dep atalatyn jerde salynǵan sý jańa zaýytta bastaldy (birinshi «toıotalyq» zaýyt salynǵan eldi meken men onyń tóńiregin qazir Toyota city dep ataıdy). Bastapqyda avtomobılder Toyoda degen ataý berilip satylyp jatty, biraq ol ataý Kııchıronyń kóńilinen shyǵa qoımady. Ol óziniń teginen uıalǵan emes. Alaıda, Toyoda-ny japon tilinen sózbe sóz tárjimalasa «shuraıly kúrish alqaby» degendi bildiredi. Agrarlyq ataý brendtiń jańa ónimine saı kele qoımady da, Kııchıro jańa ataýǵa baıqaý jarıalady. 20 myńnan asa usynysty qarap shyqqan áýlet búgingi tańda barshaǵa tanys Toyota nusqasyn tańdap aldy — bul ataýda aıqyn kórinip turǵan ata tegimen sabaqtastyq bar, «shuraıly alqappen» baılanys joq, sondaı-aq sózdiń ózi este tez saqtalyp qalady jáne dúnıe júzindegi ár túrli tilderde jaqsy aıtylady. 

^{Toyota AA sedandaryn qurastyrý sehy.}

Toyota Motor Corporation resmı túrde 1937 jylǵy tamyzdyń 28 kúni — ýaqytsha Toyoda Enterprise quramyndaǵy enshiles kompanıa retinde tirkeldi. Al fırmanyń alǵashqy zaýytyndaǵy óndiris sol jyly qarasha aıynda bastaldy. Osy saltanatty sátti japon brendiniń týǵan kúni dep bilsek bolady.  

Fálstart jáne qaıtadan bastaý

Deıturǵanmen, Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa deıin Toyota-nyń kólik óndirisi qanat jaıyp kete almady. 1943 jylǵa deıin kompanıa nebári 1404 dana AA sedanyn jáne sonyń negizinde jasalǵan 353 dana AV modeldi kabrıoletin shyǵardy. Buǵan Toyota AA modeliniń azdap ózgertilgen motory kúshtirek 115 dana Toyota AC sedanyn qosqan kúnniń ózinde óndiris aýqymy kóńilden shyǵa qoımaıdy.  

^{Amerıkalyq Wyllis MB-tyń analogy — Toyota AK10}

Biraq, álemdik qandy janjal jyldarynda Toyota fabrıkalyq qýaty negizinen áskerı qajettilikterdi ótep otyrǵanyn esten shyǵarmaıyq — Koromodaǵy kásiporynda áskerı júk kólikteri men amfıbıalar, jol talǵamaıtyn barlaýǵa arnalǵan jeńil kólikter, áskerı ushaqtardyń komponentteri shyǵaryldy.  

^{Ásrkerı ónimderi.}

Toyota Motor Corporation joly bolyp, áskerı qımyldar nátıjesinde zaýytqa esh nuqsan kelmedi, degenmen, kompanıanyń 1945 jylǵy kúzdegi jaǵdaıy máz emes edi. Biraq aıyrylyp qalýǵa etteri úırenip ketken japondyqtar moıyǵan joq. Zaýyt qyzmetkerleri irgeles jatqan aýmaqtarǵa dándi daqyldardy ósirýdi úırenip aldy, al áskerı ónimderdi tez arada beıbit ómir qajettilikterine beıimdedi. Bir kezderi Toyota Motor Corporation sehtarynda ushaqtardy qurastyratyn bólshekterden qazandar men qural-saımandardy da jasady — mine, konversıanyń japondyq nusqasy.  

^{Ásrkerı ónimderi.}

Solaı bola tura Kııchıro Toıoda negizgi bıznes-baǵytynan, ıaǵnı óziniń avtomobılderin shyǵarýdan aınyǵan joq. Buǵan qosa 1945 jylǵy qazan aıynda-aq, ıaǵnı Japonıanyń kapıtýlásıasynan bir aı ótken kezde, Toyota ınjenerleri jańa modeldiń syzbalaryna kiristi.   

^{Soǵys jyldarynan keıingi alǵashqy Toyota — 1947 jylǵy eki esikti sedan SA.}

Soǵystan keıingi qıyn jaǵdaıdy eskersek, áńgime barynsha jupyny, qarapaıym jáne arzanqol kólik jaıynda bolatyny túsinikti. Soǵystan keıin shyqqan birinshi Toyota — 4 sılındrli 1 lıtrlik motory bar SA eki esikti sedany — Beetle degen atpen kóbirek tanymal Volkswagen Type 1 modeline syrttaı qatty uqsady. Syrtqy kórinisi ǵana emes — japon avtomobılinde birinshi ret qoldanylǵan jonarqaly ramadan da ol kólikpen týystyq baılanysy kórinip turdy. Osylaı bolsa da, Toyopet, ıaǵnı «Toıota-balaqaı» degen erke ataqa ıe bolǵan Toyota SA modelin japondardyń derbes týyndysy deýge bolady. Buny modeldiń motory artyna ornatylmaı, klasıkalyq túrde ornalasýynan-aq bilýge bolady. Az serıaly SA 1947 jyly qazanda shyǵaryla bastady, al Toyopet kompanıanyń birneshe serıalyq modelderiniń negizi bolyp qana qoımaı, japondar úshin avtomobıl naryǵynyń sapaly jaǵyna shyǵý úshin ashylǵan esik bolatyn.  

^{Jyldam poıyzben jarysqan SA — jarnama aksıasy.}

Bul kezge deıin, jergilikti basqa da avtoóndirýshiler sıaqty, Toyota kólemi óte shekteýli jáne aqshasy az jergilikti naryqqa ıek artýǵa májbúr bolyp keldi. Basqa amaly joq ta edi — ótken ǵasyrdyń 50-jyldary qarsańynda Kúnshyǵys elinen tys jerlerde «japon avtomobıli» degen sóz tirkesi «hokeıden Brazılıa quramasy» degen sózdeı kúlkili estiletin. Degenmen, jaǵdaıdyń jaqsarýynyń  — áldeqaıda! jaqsarýynyń!  — aýyly kórinip te qalǵan edi.

Bárinen joǵary

Qazirgi kúnderi japondyq avtomobıldi «sapaly ónim» uǵymynyń sınonımi retinde qoldanýǵa bolady, biraq árqashan bulaı bola bergen joq. Toyota sol kezderi jappaı sapa men óndiris tıimdiligin arttyrý sharalaryn bastady.  

Koromoda zaýytty salý kezinde Kııchıro Toıoda kólikti qurastyrýǵa qajetti avtokomponentterdi qoımalarǵa aparmastan, týra konveıerge jetkizip otyratyn Just-in-Time ádisin qoldanýdy josparlaǵan bolatyn. Biraq, 30-jyldary bul oılaǵany iske aspady — salystyrmaly túrde az kólemdi óndiris aıryqsha ınovasıalardy qajet etpedi. Alaıda, soǵystan keıin, mashına shyǵarý kólemi artqan kezde, Just-in-Time ádistemesi qaıta jańǵyrtyldy.  

^{Toyota BJ}

Álbette, Toıoda buryn bolmaǵan nárseni oılap tapqan joq — quramdas bólshekterdi qurastyrý ornyna jetkizip turý 10-20-shy jyldary-aq  Fordtyń zaýyttarynda qoldanyldy. Alaıda japondar bul qarapaıym úderisti jetildirip, shyńyna jetkizdi. Bul ilespe shyǵyndardy azaıtý men óndiris tıimdiligin arttyrý saıasatyndaǵy alǵashqy qadam ǵana bolatyn. Kelesisi brendtiń toqymalyq ótken shaǵynan alynǵan qarapaıym, biraq óte utymdy tásil boldy.

^{Taıchı Ono — «djıdoka»-nyń ákesi.}

50-jyldardyń basynda Koromadaǵy zaýyttyń avtomobılderdi túpkilikti qurastyryp shyǵý sehynyń basshysy Taıchı Ono kompanıanyń jún ıirý mashınalarynyń taǵy bir ereksheligin esine túsirdi — jip úzilip ketse, olar ózdiginen toqtap qalatyn. Bul aqaýly matanyń kólemin edáýir azaıtýǵa múmkindik beretin. Árıne, avtomobıl qurastyrylatyn konveıer toqyma stanogy emes — ol kezde konveıer ishinara ǵana avtomattandyrylǵan bolatyn jáne qol eńbegi barynsha qoldanylatyn. Alaıda Taıchı «toqyma salasynyń ereksheligin» avtoóndiriste qoldanýdyń amalyn tapty. Ol usynǵan japon tilinen aýdarǵanda «adamı júzdi avtomatıka» degenge saıatyn jidoka qaǵıdaty zaýyttyń árbir jumysshysynyń asqan jaýapkershiligin bildiredi. Eger jumysshy aqaýly detaldy nemese durys ornatylmaǵan komponentti baıqap qalsa, ol «andon» dep atalyp ketken arnaıy baýdy tartyp qalyp konveıerlik lentany toqtata alatyn, tipti ol osylaı isteýge mindetti bolatyn. Osylaısha aqaý óndiristiń bastapqy kezeńinde anyqtalyp, ony joıýǵa ýaqyt jáne qarajat shyǵyny meılinshe az ketetin.

^{Sol jaǵynda 60 jyldardaǵy konveıer — adamdary bar... Oń jaǵynda búgingi  — adam joq, tek robottar.}

Just-in-Time jumys qaǵıdatyn alyńyz da, ony «djıdokamen» aralastyryńyz, buǵan Toyota-nyń aıryqsha belgisine aınalǵan fırma qyzmetkerleriniń óndiristi udaıy jetildirip jáne ońtaılandyp otyrý jónindegi usynystaryn qosyńyz, sonda baryp siz bul markaly avtomobılderdiń sapasynyń tez arada eselep artqanyn jáne «japon sapasy» sóziniń buıymdy alý úshin jetkilikti sıpattama bolyp ketkenin túsinesiz.

Barlyq sheppen shabýyldaý

Áıgili «toıotalyq» sapa jańadan qalyptasý barysynda bolǵan kezdiń ózinde japondar álemdik avtoóndiris lıderlerin qýyp jetý, múmkin bolsa basyp ozý úshin shetel naryqtaryn ıgerý qajet ekenin túsindi. Beıneli túrde aıtsaq, japondar júzip úırený úshin baqa júrgen kólshikte emes ashyq teńizde úırený kerek dep uıǵardy. Batyl qadam ba? Iá. Qaýipti me? Olsyz bolmaıdy. Esesine, tabysqa jetse, nátıje de keremet bolar edi...

^{Evropa naryǵyna shyǵý dat naryǵynan bastalǵan.}

1957 jyly-aq Toyota Japonıanyń avtomobıl shyǵaratyn kompanıalary ishinde alǵashqy bolyp AQSH-da óziniń fılıalyn uıymdastyrýdy uıǵardy. Qyrkúıek aıynda jergilikti naryqty zerttep bilý úshin úsh menejerden quralǵan barlaýshy top Los-Andjeleske at basyn tiredi.  Bary-joǵy eki aı ótkende, qazannyń 31 kúni Toyota Motor Sales kompanıasy quryldy. Ekportqa alǵashqy bolyp Crown sedany men Land Cruiser BJ jol talǵamaıtyn kóligi usynyldy.

^{Nıderlandydaǵy alǵashqy satý ortalyqtarynyń biri.}

Japon kólikterine amerıkalyqtardyń yntasy aýa qaldy deýge bolmaıdy. Múldem kerisinshe boldy. Alǵashqy tolyq satylym jylynyń qorytyndysy boıynsha barlyǵy 288 mashına satyldy. Japonıalyq avtomobılder dızaınymen de, dınamıkasymen de, abyroı-mártebesimen de amerıkalyqtardyń kóńilinen shyǵa qoıǵan joq. Onyń ústine amerıkalyqtardyń kópshiliginiń oıynda Kúnshyǵys eli áli de Ekinshi dúnıejúzilik soǵysty bastaǵan agresor bolatyn. Eń qyzyqtysy sol, Toyota 50-jyldardyń sońyndaǵy naryq trendterine saı bolýǵa tyrysyp kórgen de joq, kerisinshe, ákki ańshydaı buǵynyp jatyp, óziniń qolaıly sátin kútti.

Sóıtip júrip, sol sátine de jetti…  

^{Jalǵyz túrde shyqqan Toyota 2000 GT men Djeıms Bond rólin somdaǵan Shon Konnerı}

Áýeli Shttattarda esh oılamaǵan tustan naryqta óte qolapaısyz ári janarmaıdy simire beretin mastodont-avtomobılder ústemdik qurǵan Detroıttyq baroko dáýiri aıaqtaldy. Osylaı senimdi jáne kúı talǵamaıtyn Toyota-lar alǵashqy múmkindikke ıe boldy. Alaıda naǵyz serpilis 70-jyldary, janarmaı daǵdarysy AQSH-ǵy avtomobıldik qundylyqtar shkalasyn kúrt ózgertip jibergen kezde oryn aldy. Kóliktiń únemdiligi, senimdiligi jáne arzan baǵasy tutynýshy úshin birinshi orynǵa shyqty da, Detroıt zaýyttary jańa trendke ıkemdele almaı jatqanda, satyp alýshylar Toyota-nyń baıaǵydan beri únemdi, qymbat emes, eń bastysy — óte senimdi modelderdi usynyp kele jatqanyn bilip, tań qalysty.  

^{HiLux-tyń alǵashqy býyny.}

1966 jyldyń ózinde-aq jańa Corona sedany amerıka naryǵynda jylyna 10 myń danadan artyq satylǵan birinshi model boldy. Al 1972 jylǵa qaraı brendtiń Amerıkadaǵy jalpy satylymy mıllıondyq mejege  jetti, taǵy úsh jyl ótkende Toyota Amerıkadaǵy eń kóp satylatyn ımporttyq brendter ishinde Volkswagen-di yǵystyryp, birinshi orynǵa shyqty.  

Japondardy endi toqtatý múmkin bolmady. Osydan keıingi Evropaǵa, Ońtústik Amerıkaǵa, Avstralıaǵa, keıindep postkeńestik elderge jasalǵan ekspansıa, jańa qurastyrý kásiporyndary, sý jańa lúks brend Lexus-tyń paıda bolýy — osynyń bári qosylyp kelip Toyota 2010 jyly jeńip alǵan álemniń eń iri avtoóndirýshisi ataǵyn aldy. Osy kúnge deıin de birtalaı mártebelerge ıe boldy.

Japon brendiniń tarıhy qyrýar eńbek, san alýan tájirıbe men zertteýge toly, sonyń arqysynda nanǵysyz jetistikke ıe bolyp otyr.

Endi Toyota erteń-birsúgúnderi qandaı belesterdi baǵyndyratynyn eleste berińiz. 

Oqýǵa keńes beremiz:

Tuńǵysh avtomobıldiń tarıhy

Ár túrli jyldary shyǵarylǵan tańǵajaıyp avtomobılder (foto, vıdeo)

Lamborghini 350GT

Byton — Tesla-nyń Qytaıdaǵy básekelesi

Bir ǵana danamen shyǵarylǵan 15 avtokólik

Balyq aýlaýǵa degen qyzyǵýshylyq HARLEY-DAVIDSON kompanıasyn qurýǵa sebep bolǵan

Honda markasynyń tarıhy

Aıazdy kúnderi kólik ıelerine qajet bolatyn 16 aıla-tásil

Júrgizýshisiz avtomobılder: bolashaq pa álde osy kez be?

Pılotsyz avto jáne jasandy ıntellektili kólikter: keleshegimizdiń kórinisi qandaı?

«Máńgi» kýzovy bar bolashaq sýperkar

Kóligińizdiń radıatoryn bezendirip turǵan belgi neni bildiredi?

«Hummer» avtomobıl markasynyń tarıhy

---