InfoHub Logo

Jartas qalasynda en kıyn nárse ne deseńiz jurttyń barlyǵy oılanbastan «monsha» dep jamyrap jaýap beredi. Úıinde shúmekten ystyq sý saýlap turǵandar munyn jaıyp qaıdan bilsin. Al jartastyqtar juma, senbi, jeksenbi kúnderdi aıtpasańshy dep zarlap júrip beredi. Sondyqtan bolý kerek, jurt «toıǵa barsań buryn bar, buryn barsań oryn bar» degendeı eleń-alańnan erte júgiredi. Keıde qańǵyrlatyp kirlenin kóterip bara jatqandar da kezdesedi.

Qojanasyrdyń molasynda jar basynda jarbıyp turǵan osy monshanyń qorlyǵy Maqanǵa da ábden ótip edi. ol alty jasar balasyn ertip tań shapaǵy jarmaı monshanyń aldynda boldy. Aldy monshanyń baqylaýshysyna tıe turǵan kezektegilerdiń arty monshany aınalyp ketti. Qys bolsa sýyq saqyldaǵan sary aıazdan pana izdemeı tura almaısyz, ondaı kezde monshanyń dálizine kirýdiń ózine dúnıeni kúshimen tandandyrǵan Qajymuqandaı bolmasa da, tatar balýany Qajymurattyń kúshindeı qýat kerek. Mundaı kezekke talasýshylardyń arasynda kim joq deısiz. Basqalardy basyp-janshyp, qarap turǵandardy basyp ótip, ilgerilerin ıtere tastap, kasaǵa bara jatqan óńireıgen dáńkeýdeler de, sát-sáttiń arasynan synapsha syrǵyp, bireýdiń qolynyń bireýdiń qoltyǵynyń astynan bultyldap ótip ketip jatqan bákeneler de, úlkenderge úndemeı, kishilerge kisimsip turǵandar da, aqyryn kúteıik degen qoı aýzynan shóp almas momyndar da bar. Júregi qysylyp, tynysy tarylyp tútigip turǵandar da, endi-endi kasaǵa jetem dep turǵan úmitkerler de bar.

Osyndaı qarbalasta kasırdiń de alpys apasy, jetpis jezdesi kelmeı turmaıdy. Araǵa kisi salyp olardyń da sharýasyn bitirý kerek. Monsha dálizindegi osyndaı oqıǵanyń kýási bolǵan Maqan da bir kezde kasaǵa jaqyndady-aý.

— Nomerge bir bılet!

— Ýaqyty?

— Segiz.

— Minekıińiz.

Maqan shyǵa berip bılettiń betine qarasa saǵat segizge emes, jetige jazylypty. Maqan kasaǵa qaıta umtyldy.

— Qaıda barasyń kımelep?!

— Qate jazyp qoıypty.

— Óı ımanyń kúısin, ótirik aıtasyń.

— Imanym buıyrmasyn!

Mundaı antqa bergisiz ushy-qıyry joq sózdiń birazyn estip ólgende áreń kasaǵa jetken Maqanǵa kasırdiń ózi shataq salmasy bar ma.

— Ózińiz aıyrbastap, ózińiz shataq salasyz.

— Apyr-aı, qalaı ant-sý ish deseńiz de ázirmin.

Kasırdiń soıaý tyrnaq qoldary bıletti ala berip Maqannyń suq saýsaǵynyń kóbesin soıyp ótti. Ne de bolsa «bas jarylsa bórik ishinde, qol synsa jeń ishinde» shydaıyn dep Maqan ún shyǵarmady. Áıteýir jóndetip alǵanyna qýandy. Biraq kasırmen aradaǵy aıtysqa biraz ýaqyt ketip, saǵat segiz de bolyp qaldy. Ýaqyt bitkenmen nomer bosamady. Kúte-kúte bir saǵattyń jıyrma mınýty ketti. Álden ýaqytta ishten bireý shyqty-aý.

— Azamat, munyńyz qalaı bireýdiń ýaqytyn...

— E, men ishine qur kirip shyǵýǵa kelgem joq qoı jýynýǵa kelgem.

— Jýynýǵa bir saǵat jetpedi me?

— Sý joq.

— Sý joq, oǵan ne bolǵan.

— Tútik aýzyna túınek turyp qalǵan:

— Tútik aýzynda túınek! O, toba! Ne deıdi myna kisi — Maqan da asyǵys nomerge qoıyp ketti. Sheshinip bolǵan soń shúmekti burady. Qýyǵy tutylyp tur. Sý joq. Sýdy kútýmen on bes mınýt ýaqyt ketti. Amal neshik, qaıta kıinýge týra keldi. Ol monshashyǵa, monshashy kezekshige, kezekshi jóndeýshige aıtyp, ol kelip jóndep, sý jiberip úlgergenshe bir saǵattyń taǵy jarty saǵaty syrtyldap óte shyqty. Sonymen qalǵan on bes mınýttyń bes mınýtynda Maqan qaıta sheshinip úlgirip edi, osy kezde kezekshi kelip esikti toqyldatty.

— Ne bolyp qaldy?

— Shyǵýǵa ázirlenińiz, on mınýt ýaqytyńyz qaldy.

— Apyr-aý, biz jańa jýyna bastadyq qoı.

Kezekshi ony estimeı ketti. Maqan balasynyń basyna endi sý quıyp, sabyn jaǵa bergende esik qaıta toqyldady.

— Taǵy ne bop qaldy?

— Nomerdi bosatyńyz.

— Apyr-aý, biz jýynǵanymyz joq qoı,

— Onda meniń jumysym joq.

— Joq, men munda nomerdiń ishin kórip qaıtýǵa kelgem joq.

Naq osy jerde kezekshi qatty ketti. Ol mundaı tártipsizdikpen kelise almaıtynyn, kómekke adam shaqyratynyn kesip aıtty.

— Eger qazir shyqpasańyz, mılısıa shaqyram...

Mine, qyzyq, kerek bolsa! Óz aqshańa zańdy buzdy, qylmysty boldy, sóıtip mılısıaǵa tústi degen atty satyp alý qandaı qorlyq. Kezekshi baqyryp, oıbaıǵa atyn qosty. Monshashymen Maqan daýlasyp jatqanda jaǵylǵan sabynnan kózi ashyp ketken balasy baqyryp jiberdi. İshten balasy men Maqan syrtta monshashy aıqaılap monsha ishi taý jańǵyryqqandaı boldy. Aqyry balasyn kıindirmek bolǵanda «jýynbaı ketpeımin» dep balasy álek saldy. Óstip Maqan óz aqshasyna qorlyq satyp alyp syrtqa bettedi. Ol monsha meńgerýshisin izdep edi, mundaı qorek kezde meńgerýshi tabyla ma, ol «bárin jónge salyp» úıinde uıyqtap jatqan bolyp shyqty. Sonymen Maqan sharshap-shaldyǵyp, shaǵym kitabyn zorǵa surap aldy... Monsha saıahaty joq, ǵapý etińizder monsha saıasaty osylaı aıaqtaldy.

Azdan keıin balasynyń basynyń sýy keppegen Maqan yzaǵa býlyǵyp, balasyn jetektep bara jatty. Shamasy endi «úıdegi kirlendi qudaı aman qylsyn» dep bara jatsa kerek. Ie mynandaı bolsa monshańyz bar bolsyn, úıdegi kirlender aman bolsyn. Shirkin — temir dáýirinen beri adamǵa adal kyzmet etin kele jatqan qaıran kirlen deseńizshi!

1957

---