InfoHub Logo

Murat orta mektepti bitirip, kámelettik atestat ákelgen kúni sheshesi Aıshaǵa qatty unap ketti. Árıne mundaı qýanysh ústinde barlyq analar da balasyn aımalaıtyn bolar, degenmen Aıshanyń balasyna degen sezimi kisi aıtyp jetkizerlik bolmady.

— Mine, mine meniń balam daryndy dep men áldeqashan aıtqanmyn. Ózińe de aıtyp edim ǵoı, Murat.— Murat kúlimsirep qana qoıdy. Mundaı maqtaý sózderdi sheshesiniń nelikten aıtyp turǵanyn Murat bilýshi edi. Ásirese, sońǵy kúnderi sheshesi osyndaı sózderdi reti kelgen jerge de, kelmegen jerge de tyqpalaı beretin bolǵan.

Aısha balasyna kóziniń astymen bir qarap aldy. Mine kámelettik atestat stol ústinde jatyr. Endi jaqynda ol balasynyń stýdenttik synaq kitapshasyn da qolyna ustap kórýi tıis. Balasy zavodqa jumysqa barǵysy kelgenimen, sheshesiniń oıy múldem basqa. Abysyn-ajyn aldynda ájeptáýir bedeli bar, kelin-kepshikterdi bıdaısha bórttirip, shı júgerishe badyratyp qýyratyn adýyn jeńgeıdiń balasynyń zavodqa baram degeni ne sumdyq! Ózi bir ataǵa qaraǵan aýyldyń kelin-kepshigin aıt dep órgizip sháıt dep qaıyryp otyrǵan bilgir adamnyń balasy da mansaptan qashar bolar ma! Onyń ústine bul anaý-mynaý adam ba, Aısha emes pe! Tarıhqa belgili Aısha attas áıelderdiń bári de ataǵyn shyǵaryp, tipti artynda óziniń jurt zıarat etip, aıtardaı kúmbezin de qaldyryp ketti ǵoı. Demek Aısha da jalǵyz balasyna tilik qaldyrýy kerek.

Aısha balasynyń janyna jaqyndap keldi de, eki alaqanyn Murattyń eki jaqtaýyna tirep turyp qaıta ún qatty:

— Al balasy kúzde sheshesine ne ákeler eken, á?

Murat kóp oılanyp turǵan joq, birden jaýap berdi:

— Jalaqysyn ákeledi de, sheshesiniń alaqanyna salady.

Balasynyń qýanyshpen aıtqan bul sózi sheshesiniń degen jerinen shyqpady. Degenmen ol balasyna «aqsha deıdi ǵoı, aqsha jetedi, osy úıdiń ıesi de aqshany az almaıdy, joǵary bilim alyp, mansap ıesi bolý kerek, sonda jaqsy balam bar deımin» dep ashyq aıtyp saldy.

Budan keıingi birneshe kúnniń ishinde Murattyń mansap ıesi bolmaýyna qoımaıtyndaı etip, shyrmap tastady. Muratqa sheshesi qol saǵat ákelip syılady. Oǵan berip jatyp: «leksıadan keshigip qalmaýyń kerek» — dedi. Erteńine alabajaq kostúmniń birin ákep kıgizdi. Onyń qýyqtaı shalbarynyń búrisken balaǵy qyzyl asyqtan kelip, Murattyń tobyǵy kórinip turdy. «Stýdentterdiń qazirgi sándi kıimi osy» dedi sheshesi.

— Mine, mine uqsap-aq qaldyń, balam.

Úshinshi kúni Aısha balasynyń stýdentterge uqsamaı turǵan taǵy bir nársesin tolyqtyrdy. Ol aýdandyq magazınnen bir býma gramofon plasınkasyn satyp ákelip berdi. Onyń ishinde qıqyldap-shıqyldap, býynyp-qabynyp án salatyn, yńyldap jylaǵan bala daýysyndaı qyńsylaǵan ıt daýysyndaı talaılary boldy. Stýdent degender bıge áýes keledi ǵoı. Aısha osylaı balasyn stýdentterge eliktetemin degenimen Murattyń oıynan zavodty shyǵara almaı-aq qoıdy.

Osy kezde ne qıyn, joǵary oqý ornyna túsý qıyn. Buǵan ákeniń kómegi bolsa dep Aısha joldasyna ár nárseni jaǵalatyp kórip edi: «E, jiber ózin. Qala alys emes ıek astynda. Bazarǵa baryp baǵyńdy syna degen. Jurtpen birge emtıhan ustap kórsin»,— deı saldy.

Ákeniń balasyna osyndaı kózqaraspen qaraýy alǵash Aıshany ashýlandyryp, qabaǵyn shytynatyp, murnyn tyrjıtyp tastap edi, biraq sen balam úshin renjip júrsiń aý dep ol qaıta kóńil aýdarmaı qoıdy. Tipti dastarhan basynda Aısha osy áńgimeni bastasa, ol tamaǵyn ishpeı, túregep tastap júrip ketetindi shyǵardy. Sodan soń Aısha oǵan aıtýdan sharshady, endi ózi júrmek boldy.

Aısha qarap qalmady. Óziniń armanyn ol abysyn-ajyn arasynda da aıtty, jekjat-jurttarǵa da jetkizdi. Ne kerek, kójedeı kep abysyn táttili shaı iship, jyly-jumsaqty jegende ǵana bar boldy da, mundaı is qolynan kelmeıtin ánsheıin balalardyń mamasy bolyp shyqty. Degenmen syralǵy ajyndardyń arasynan Ajar sıaqty jón-josyq biletin adam da tabyldy. Ol «jatpaı-turmaı bireýdi izdemeımisiń, qarǵa tamyrly qazaq emes pe edik, bireýdiń jıeni bolmasa, bireýdiń qaryn beles! degendeıin bireýi ınstıtýttardyń qabyldaý komısıasynda bolyp qalýy múmkin emes pe» dep Aıshaǵa aqyl berdi. Bul áńgime Aıshaǵa qatty unaǵany sonsha terlep-tepship Ajar ekeýi bir samaýyryn shaıdy áńgimelesip otyryp, iship qoıdy.

«Qarǵa tamyrly qazaq» degendeıin, oıdaǵy-qyrdaǵy, qaladaǵy-daladaǵy dos-jarannyń bárin izdestirip qarap edi, ondaı eshkimmen tanys bolmady. Jurttyń isi túsedi-aý deıtin qaladaǵy ózine tanys kınoteatrdyń esepshisine deıin surastyryp eshkimniń yńǵaıyn keltire almady. Aqyry jaqsylyq habar taǵy da sol Ajardyń ózinen boldy. Bir kúni ol arnaıy kelip: «senbi kúni keshki saǵat altyda bizdiń úıge kele ǵoı, qaladan bir syı qonaq keledi. Sonyń janynda ınstıtýttyń qabyldaý komısıasynyń predsedateli erli-zaıypty Darqanovtar da bolady. Basqalar da keledi. Baıqas bolǵaısyń, bizdiń otaǵasy bilip qalyp júrmesin» dep aıtýyn aıtqanmen qatty taptady.

Sol kúni Aısha da ýádeli saǵatta jetti-aý. Kelse qonaqtar otyrysyp qalǵan eken. Ajar Aıshany qonaqtarǵa tanystyrdy. Naq ter aldynda samaı shashyna aq kire bastaǵan, tolyqsha qara kisi otyr. Janynda jupyny kıingen áıeli bar. Bet-álpeti jaman bolmaǵanymen ústindegi kıimine qaraǵanda kózge qorashtaý kórinedi. «Eki jaman qosylǵan árqaıda bar, eki jaqsy qosylǵan dál qaıda bar» degen-aý, dep oılady Aısha. Qandaı keremet bilimdi adamnyń áıeliniń sıqyn qarashy. Bir nnstıtýtty bılep turǵan mynadaı adamnyń tapqanyn ústine durystap ta japsyra almaǵan eken. Taǵy da eki kisi bar,olar da aıryqsha jarqyrap kıinip otyrǵan joq,

Tamaqtan keıin shettegi eki adam da kánigi saıatshy eken, ózderiniń basynan keshirgen neshe túrli oqıǵalardy soǵyp ketti. Al Darqanovtyń áıeli de ornynan turyp, verandaǵa shyqty da Ajar úıindegi kereýetke jabylǵan shilterlerdiń názik toqylǵanyn, kesteniń ári usaq, ári jıi shanshylǵanyn uzaq áńgimeleı bastady.

Áńgime bastaıtyn sátti sekýnd týdy. Aısha júregi alas uryp, lúpildeı berdi. Osy bir azǵantaı ýaqyttyń ishinde oıyn jetkizip qalýy tıis. Ári túsinikti, ári qysqa aıtqany jón. Áı bir osyndaıda estimeıtin nárseni estip qalatyn qulaqtar da bolýshy edi, qudaı sondaılardan saqtasyn. Aısha Darqanovqa qarap asyǵa-aptyǵa sózin bastap ketti:

— Meniń balam bıyl onjyldyq bitirip, atestat aldy. Áleke, meniń balam sizdiń jolyńyzdy ustasa qandaı jaqsy bolar edi.

— Meniń ótken jolym maqtarlyq emes edi,— dep kúlimsiredi Darqanov.

— Ol onsha qıyndyqtan qorqa beretin bala emes. Áleke soǵan kóz qyryńyzdy salsańyz eken. Eger ol siz sıaqty tanys adamnyń qaraýyna barsa, alańsyz bolar edim. Balam ornalasqansha ishkenim iriń, jegenim jelim bolyp, tamaǵym boıyma taraıtyn emes. Sonyń opnalasýyna kómektesseńiz eken...

— Jaraıdy, kómekteseıin,— dedi Darqanov,— biraq meniń kómegim ne úshin kerek, bizdiń esigimiz jastarǵa keń ashylǵan ǵoı, bıyldyń ózinde men júzge jýyq adamdy qabyldadym.

Qonaqtar dastarqan basyna jınala bastady. Darqanovtyń áıeli de keldi. Aısha olardyń adresterin surap aldy. Biraq, jazyp almady. Ondaı kerek nárseni Aısha jazbaq túgil qaıta surap ta kórgen emes. Ondaı nárse onyń mıyna basqa quıǵan qatyqsha juǵatyn.

Qonaqtan Aısha úıine júzi jaınap kóńildi qaıtty. Armany oryndalatyn boldy, abysyn-ajyn aldyndaǵy bedeli de arta túsetin boldy. Abysyn degender de qaıbir dos, olar shaıyńdy ishkenshe ǵana. Shyǵa salyp «oıbaı-aý, betim-aý jeńgeıdiń dastarqanynda bes jerde bes-aq baýyrsaq jatty-aý» desedi. Endi mine balam ınstıtýtqa ornalasady, ornalaspaǵanda nesi qaldy, emtıhan predsedateliniń ózin qudaı aıdap ákelip, kolǵa berdi.

Arada eki-úsh kún ótpeı-aq Murat konvert syrtyndaǵy adres boıynsha qalaǵa ketip bara jatty. Qalaı, qalaı emes dep Murattyń dokýmentterin de konverttiń ishine saldy Mynadaı sózder jazylǵan qaǵaz da bar: «Meniń sizge aıtqan balam edi, kómektesýińizdi taǵy da ótinemin. Er moınynda qyl arqan shirimes» degen ǵoı, sizge senemiz. Sálemmen Aısha».

Muratqa búgin erekshe qurmet kórsetildi. Balasynyń kóılegin Aısha (qatyp tursa da) qaıta ótektedi. Kostúmindegi jabysqan qyl-qybyrdy ózi tazalady. Sonsoń balasyn esikke deıin shyǵaryp salyp turyp sheshesi: «Bul baǵaly hat, balam, áli Álekeńniń qandaı keremet adam ekenin ózin de kóresiń»,— dedi.

Keshikken saıyn sheshesi asyǵa kútti. Eki kúnnen soń Murat keldi.

— Súıinshi ornalastym,— dedi ol sheshesin kóre salyp. Qatty qýanyp qalǵan sheshesi tikesinen tik turyp:

— Áńgimeni bastan aıt!—dedi.

— Álekeń zavodqa ketken eken. Artynan sonda bardym.

— Instıtýtqa de,—dedi Aısha.

— Joq zavodta dırektor eken.

— Páli, balam, bárin bytystyrǵan ekensiń. Ol ınstıtýtta qabyldaý komısıasynyń predsedateli ǵoı.

— Joq qabyldaý komısıasynyń predsedateli onyń áıeli eken. Al Álekeń zavodqa meni ornalastyrdy. Jaqsy qarsy aldy. Biraq zavodqa men Álekeńniń kómeginsiz de ornalasa alatyn edim ǵoı.

Aısha jupyny kıingen áıelge qabyldaý komısıasynyń predsedateldigi túgil predsedateldiń áıeli bolýdy qımap edi. Degenmen solaı bolǵan soń oǵan Aıshanyń kelisimi kerek pe. Aıshanyń mańdaıynan teri burq ete túsip, eki samaıynan aǵyp júrip berdi. Aısha qaıtadan tómen qarap ketti. Óńi qaraýytyp sala berdi. Ásirese bárinen uıat bolǵany keshe maqtanyp, kórshilerge de, abysyn-ajynǵa da balam ınstıtýtqa túsetin boldy dep sypyldap edi, kóp áýreniń aıaǵy bylaı bolyp shyqty. Qap, endi qaıtti? Sálden keıin onyń oıyna birdeńe túskendeı selk etip:

— Al, dokýmentterin qaıda?—dep surady.

— Ony ózińiz konvertke salyp, Álekeńe bergen joq pa edińiz.

Aısha ne derin bilmeı otyra ketti...

1961

---