InfoHub Logo

Raýǵashtyń medısınaǵa ený tarıhy óte qyzyq. Bizdiń eramyzdan 2700 jyl buryn bul ósimdik Qytaıda ish júrgizetin dári retinde qoldanylǵan. XIII ǵasyrda belgili saıahatshy Marko Polo Qytaıda bolyp, birinshi ret evropalyqtarǵa raýǵash jóninen maǵlumat beredi. Al 1871 jyldary orystyń belgili saıahatshysy N.M.Prjevalskıı osy ósimdiktiń jabaıy ósip turǵan túrin Kokýnýr ózeniniń boıynan taýyp, tuqymyn Peterbýrgke jiberedi. Raýǵashtyń tańǵut raýǵashy degen osy túri Peterbýrgtiń botanıkalyq baǵynda ósirilip shyǵarylady da, mádenı ósimdik retinde taralyp ketedi. Tańǵut raýǵashy bul kezde mádenı ósimdik retinde Rossıada, Qyrǵyzstanda ósiriledi. Qazaqstanda raýǵashtyń dárilik qasıetteri bar. Vıttrok raýǵashy jáne túıe japyraq raýǵash degen túrleri ósedi.

Vıttrok raýǵashy (Reven Vıttroka, Rheum wittrockii Lundstr.) — bıiktigi 1 metr shamasyndaǵy, kóp jyldyq, shóp tektes ósimdik. Japyraqtary sopaqsha kelgen, jumyrtqa tárizdi, uzyndyǵy 40 santımetrge deıin barady. Japyraqtarynyń tómengi jaǵy men shetterinde usaq búrshikti túkteri bar. Gúlderi aq nemese qyzyl tústi, gúl sabaqtary qysqa, sypyrǵy tárizdenip shoǵyrlanyp turady. Jemisi — jumyrtqa tárizdi, qońyr tústi, qanatty jańǵaq. Mamyr-maýsym aılarynda gúldeıdi.

Túıe japyraq raýǵashynyń eki-úsh sabaǵy bolady. Sabaqtarynyń uzyna boıyna sozylǵan saıy bar. Gúlderi shashaq tárizdi shoǵyrlanyp turady. Sáýir-mamyr aılarynda gúldeıdi. Jemisi — qanatty jańǵaq. Japyraqtaryn túıe jeıdi.

Raýǵashtyń joǵarǵy atalǵan túrleri taýdyń shalǵyndy betkeılerinde, dalaly aımaqtarda, ormandardyń shetterinde ósedi. Dári jasaý úshin raýǵashtyń sabaǵy men tamyryn kóktemde qazyp alyp paıdalanady. Quramynda ish júrgizetin antroglıkozıdter, hrızofen qyshqyly, ılik zattar bar.

Raýǵashtyń tamyryn dári retinde kóbirek paıdalansa (0,2-2,0 g) ish júrgizedi, ortasha mólsherde paıdalansa (0,2 g) ót aıdaıdy, az mólsherde paıdalansa (0,05-0,2 g) ishtiń ótýin toqtatady. İshektiń jumysy nasharlaǵanda, ish jeldengende, ish júrmeı qalǵanda raýǵashty andyzeben qosyp paıdalanýǵa bolady.

Halyq arasynda raýǵash týberkýlezdi, qan azaıǵandyqty emdeý úshin qoldanylady. Gemoroı aýrýyna shaldyqqanda jáne kóten ishektiń sheti jarylǵanda úlken dáretti suıyltyp shyǵarý úshin de paıdalanylady.

Dárini daıyndaý jáne qoldaný tásili

2 as qasyq untaqtalǵan tamyrdy 1 stakan sýǵa salyp, 15 mınýt qaınatady da, stakannyń 1/3 bóligindeıin jatar aldynda ishedi. Untaqtalǵan tamyrdy sirke qyshqylyna aralastyryp dene syrtyndaǵy aqtańdaqtardy emdeýge de bolady.

---