InfoHub Logo

Abaı shyǵarmashylyǵyndaǵy rýhanı adamgershilik qundylyqtar

Abaıdyń ádebıettegi ósıeti – shyndyq, sheberlik, adam balasyna ortaq gýmanızm, elińdi, Otanyńdy súıý, ne artqa tartyp jatsa, sonymen aıanbaı alysý, qurtqansha alysý.

Ǵ. Músirepov

Paıda oılama, ar oıla, Talap qyl, artyq bilýge, - dep, tarıh qoınaýynan ún qatqan dana Abaıdyń asyl sózderi – danalyqtyń qaınar kózi. Óıtkeni, adamgershilik qasıet jeke adamnyń ǵana emes, jalpy qoǵamnyń basty baılyǵy. Sondyqtan adamgershilik qasıetten jurdaı bolǵan keı adamdar tek ózine emes, qoǵamǵa da zıanyn tıgizeri anyq. Odan arylýda Abaı poezıasynyń qudirettiligi nede?  Birinshiden, «Abaı –darıa, men sol darıadan shómishpen qalqyp qana aldym», -dep sóz zergeri Muhtar Áýezov tekke aıtpasa kerek. Sebebi Abaıdyń taǵylymdy oılary – danalyqtyń káýsar arnasy. Aqyn adamnyń eń qymbat kezi – jastyq shaqty oqýǵa, ǵylymǵa jumsaýdy aıta kelip:

«Dúnıe de ózi, mal da ózi,

Ǵylymǵa kóńil bólseńiz», - dep qorytady.

«Teginde, adam balasy adam balasynan aqyl, ǵylym, ar, minez degen nárselermen ozbaq. Onan basqa nársemenen ozdym ǵoı demestiń bári de – aqymaqtyq». Abaı bilimdi baılyq, ataq-qurmet, bedel ataýlydan da joǵary qoıady. «Adamnyń bilimi, óneri – adamshyldyqtyń tarazysy» - deı otyryp, jastardyń bilimdi bolyp, ǵylymdy ıgerýi arqyly qoǵamǵa, halqyna adal qyzmet etýdi nusqady. Ekinshiden, «Qalyń elim – qazaǵym,qaıran jurtym,

Ustarasyz aýzyńa tústi murtyń.

Jaqsy menen jamandy aıyrmadyń,

Biri qan, biri maı bop endi eki urtyń» 

Jaqsy men jamandy aıyrmaǵan jerde kertartpa kerdeń minez qalyptasady. Mundaı jaǵymsyz qubylystar ulttyń rýhyn keri tartyp, ómirdiń órge damýyna tosqaýyl bolady. «Kúsh synasqan kúndestik buzdy-aý shyrqyn» degen kesteli sóz marjandaryn oqyǵanda el arasyndaǵy kúnshil minez aqyn janyn jegideı jep, arqasyna aıazdaı batqany seziledi. Sondaı-aq, otyz ekinshi qara sózinde: “…ǵylymdy, aqyldy saqtaıtuǵyn minez degen saýyty bolady. Sol minez buzylmasyn! kórseqyzarlyqpen, jeńiltektikpen, bireýdiń orynsyz sózine, kez kelgen qyzyqqa shaıqalyp qala berseń, minezdiń beriktigi buzylady». Ǵulama oıshyl osyndaı kertartpa minezden aýlaq blýdyń jolyna: «Ósek,ótirik,maqtanshaq,

Erinshek, beker mal shashpaq-

Bes dushpanyń bilseńiz.

Talap, eńbek, tereń oı

Qanaǵat, raqym, oılap qoı-

Bes asyl is, kónseńiz» - dep izgiliktiń shýaǵyn shashty.

Úshinshiden, halqynyń keleshegin oılap tebirengen Abaı: «adamzattyń bárin súı baýyrym dep,- deı kele jastardy baýyrmal, meıirimdi bolýǵa, qıanatsyz, adal dostyqqa shaqyrdy.

«Bir jerde birge júrseń, basyń qosyp,

Birińniń biriń sóıle sóziń tasyp.

Birińdi biriń ǵızzát, qurmet etis,

Turǵandaı beıne qorqyp, janyń shoshyp»

Bul shýmaqtardan jalǵan tatýlyq pen ekijúzdi minezden saqtandyryp adamdyqtyń sara jolyn nusqaǵan kemeńgerdiń ór daýysy estilgendeı bolatyny anyq. Qoryta aıtqanda: aqyl,qaırat,júrekti birdeı usta, sonda tolyq bolasyń elden bólek, degen hákimniń telegeı teńiz oılary parasat pen ǵylymnyń asqarly shyńyna jeteleı túser ǵasyr baǵdarshamy bolary haq.

Memleket basshysy Q.K..Toqaev: «Abaıdy taný – adamnyń ózin-ózi tanýy jáne únemi damyp otyrýy, ǵylymǵa, bilimge basymdyq berýi – kemeldiktiń kórinisi. Intellektýaldy ult degenimiz de osy. Osyǵan oraı, Abaı sózi urpaqtyń baǵyt alatyn temirqazyǵyna aınalýy qajet», - deıdi. Memleket basshysynyń osyndaı salıqaly sózderi búgingi urpaqty uly oıshyldyń saf altyndaı jarqyraǵan qaınar bulaǵynan sýsyndaýǵa qulshyndyra túsetini daýsyz. Abaıdyń murasyn ıgerý – sanaly jastardyń ult aldyndaǵy paryzy bolary sózsiz.

«Asyl sózdi izdeseń,

Abaıdy oqy, erinbe.

Adamdyqty kózdeseń,

Jattap toqy kóńilge», - dep aqyn S.Toraıǵyrov aıtqandaı, keleshek jastarǵa bilimniń kilti Abaıdyń túpsiz tereń jaýhar oılarynda ekenin bilgeni jón.          

Tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, dosent Djoldybaeva Ý.M,

1 kýrs stýdenti Borasheva L. R.

---